Morgunblaðið - 17.10.1957, Qupperneq 11

Fimmtudagur 17. okt. 1957
MORCVIS'BT 4 ÐIÐ
11
Algert öngþveiti í efnahags- og fjármálum
^ 4V BV JT ® BB ® Jt ^ troríCut' q?í qíIq 'finr* +il ari ffrPÍSfl
eftir 15 manaoa vmstri st/orn
Yfir 90 milljón kr. greiðsluhalli —
mikil lœkkun fjárveitinga
til verklegra framkvœmda
Ræða Magnúsar Jónssonar við 7.
umræðu fjárlaga fyrir árið 1958
Herra forseti.
ÞAÐ er nýlunda, að kvöldfundur
er haldinn við 1. umræðu fjár-
laga. Fjármálaráðherra hefir sér-
staklega óskað þessarar tilhögun-
ar nú á þeirri fosendu, að fáir
hafi aðstöðu til þess að hlusta á
útvarp að deginum. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir auðvitað ekkert
á móti því, að sem flestum lands-
mönnum gefist kostur á að hlýða
á fjárlagaumræður, þótt í fljótu
bragði kunni að vera erfitt að
átta sig á, hvers vegna fjármála-
ráðherra hefir ekki fyrr sýnt
þennan áhuga á að auðvelda al-
menningi að fylgjast með fjár-
lagaumræðum. Þegar betur er
að gáð verður þó þessi mikli á-
hugi ráðherrans að ná eyrum sem
flestra landsmanna skiljanlegur.
Ef goðsögn Framsóknarmanna
um yfirburðafjármálasnilli nú-
verandi hæstv. fjármálaráðherra
á ekki að verða efni í næsta hefti
af íslenzkri fyndni, þá mun ekki
veita af ræðusnilli hans til þess
að fegra með einhverju móti það
furðulega plagg, sem lagt hefir
verið fyrir Alþingi og kallað
frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1958. Vettvangurinn er líka hinn
hentugasti fyrir þá, sem eiga
hinn erfiða málstað að verja,
því að í þessum umræðum hefir
fjármálaráðherra ótakmarkaðan
ræðutíma, og stuðningsflokkar
hans sinn hálftímann hvor, en
stjórnarandstaðan hefir aðeins
einn hálftíma. Mér er þó nær að
halda, eftir það sem af er þess-
ari umræðu, að hinn margfaldi
ræðutími muni ekki nægja til
þess að draga hulu yfir það fen,
sem ráðleysi núverandi hæst-
virtrar ríkisstjórnar er að leiða
þjóðina út í.
Þegar vinstri stjórnin svokall-
aða lagði fram fyrsta fjárlaga-
frumvarp sitt í fyrra, vakti ég
athygli á því, að þar örlaði lítið
á þeirri algeru stefnubreytingu,
sem af yfirlæti hefði verið boð-
uð með tilkomu þessarar ríkis-
stjórnar. Því var til svarað, að
ríkisstjórnin hefði ekki haft
tíma til að marka fjármálastefnu
sína áður en það fjárlagafrum-
varp var lagt fram, en þegar
næsta fjárlagafrumvarp yrði lagt
fram skyldum við Sjálfstæðis-
menn fá að sjá, að traustum
höndum væri haldið um stjórn-
völinn. Og sjálfur hæstvirtur nú-
verandi fjármálaráðherra Ey-
steinn Jónsson lýsti með dökk-
um litum því stjórnleysi, sem
orðið var á fjármálum þjóðar-
innar í tíð fyrrverandi fjármála-
ráðherra, Eysteins Jónssonar.
Komst hann svo að orði við 1.
umræðu fjárlaga sl. haust:
„Það hlaut að vera blindur
maður, sem ekki sá að farið var
að reka og það á ekki við Fram-
sóknarmenn að sætta sig við
slíkt, ef annars er kostur. Þess
vegna vildu þeir eiga þátt í að
báturinn væri mannaður upp.“
Nei, það á ekki við Framsókn-
armenn að láta reka! Og til þess
að tryggja örugga stjórn á þjóð-
arskútunni settu þessir miklu
stjórnvitringar með sér til skip-
stjórnar menn, sem hvað eftir
annað höfðu orðið sannir að sök
um að hafa reynt að sökkva
skútunni.
Nú hefir hæstvirtur fjármála-
ráðherra siglt með þessari nýju
skipshöfn í nær 15 mánuði, og
maður skyldi ætla, að nú væri
ekki látið reka. Það er því fróð-
legt fyrir farþegana á skútunni
áð líta yfir farinn veg og reyna
að skyggnast svolítið fram á leið,
þótt lítið verði greint í þeim
sorta, sem verið er að sigla
inn í.
Þegar hinn nýi skipherra, hæst-
virtur forsætisráðherra, tók um
stjórnvölinn, lýsti hann því við
mörg tækifæri, hversu ægilegur
viðskilnaður væri hjá fyrrver-
andi stjórn, þar sem Framsókn-
arflokkurinn átti þrjá ráðherra
af sex. Nú skyldi hreinsað til og
tekin upp ný vinnubrögð.
Hreinsunin hefir verið í því fólg-
in að reyna með öllum ráðum
að koma Sjálfstæðismönnum úr
ýmsum trúnaðarstöðum til þess
að tryggja stjórnarliðum veg-
tyllur og óspart hafa verið bún-
ar til nýjar stöður og embætti.
„Úttektin“ gufaði upp
Þá boðaði skipherrann „út-
tekt“ á þjóðarbúinu, sem gerð
yrði fyrir augum alþjóðar. Út-
lendir sérfræðingar voru fengnir
til þess að sannfæra þjóðina um
hinn illa arf frá fyrrverandi
stjórn. En nú gerðust mikil und-
ur. Skipherrann lýsti yfir á
Framsóknarfundi, að úttektin
hefði sannað allar sínar ákærur,
en mánuðir liðu, og „úttektin"
var ekki birt. Þá tóku hinir á-
kærðu sjálfir að krefjast þess, að
dómurinn væri birtur. Svör
hæstvirts forsætisráðherra voru
þá þau ein, að ekki væri hægt
að birta álit hinna erlendu sér-
fræðinga nema að breyta því,
en í athugun sé að gefa það þann-
ig út. Enn í dag hefir hæstvirt
ríkisstjórn ekki getað gert þær
breytingar, að hún telji sér fært
að láta þjóðina sjá úttektina
miklu og allt tal um hinn slæma
arf hefir hljóðnað. Þannig fór
um þá sjóferð.
Þegar ríkisstjórnin tók við
völdum gaf hún tvö veigamikil
loforð, auk margra minni. Ann-
að var að koma varnarliðinu sem
skjótast úr landi. Allir þekkja
efndir þess loforðs. Hitt var að
leysa efnahagsvandamál þjóðar-
innar til frambúðar. Efndir þess
loforðs var „jólagjöfin“ svo-
nefnda, 250—300 millj. kr. nýir
skattar á þjóðina. En þær ráð-
stafanir ætla ég ekki að ræða
sérstaklega, en nauðsynl. er að
minna þjóðina vel á það nú við
þessar fjárlagaumræður, að sú
lausn vandamála atvinnuveganna
og tekjuöflunin fyrir ríkissjóð
átti að vera til frambúðar. Var
alveg sérstaklega tekið fram af
hálfu stjórnarinnar og blaða
hennar, að þessar ráðstafanir og
fjármálastefna ríkisstjórnarinnar
yfirieitt væri við það miðuð, að
engar frekari ráðstafanir þyrfti
að gera um næstu áramót. —
Atti þetta að sýna önnur vinnu-
brögð en hjá fyrrverandi ríkis-
stjórn.
Loforðin gleymdust
En til þess að gera þjóðinni
enn betur Ijóst, að hún lifði nú
nýja og betri tíma, var ríkisstjórn
in óspör á margvísleg loforð.
Lofað var strax í fyrrahaust 15
nýjum togurum til þess að
fryggja atvinnu við sjávarsíð-
una. Ekki er vitað, að enn sé
farið að smíða þá togara. Lofað
var stórauknu fé til íbúðabygg-
inga. Miklar vanefndir eru á því
loforði og nú fyrst er verið að
setja reglugerð um framkvæmd
skyldusparnaðarins, sem átti að
verða ein helzta tekjulindin. Út-
gerðinni var lofað, að nú þyrfti
ekki að bíða eftir útflutnings-
Magnús Jónsson.
uppbótunum. Miklar vanefndir
eru á því loforði. Lofað var
að taka lán til hafnargerða. Ekk-
ert bólar enn á því fé, og þannig
mætti lengi telja.
Þegar bjargráðatillögur ríkis-
stjórnarinnar voru til meðferðar
á Alþingi fyrir síðustu áramót,
leyfðum við Sjálfstæðismenn
okkur að halda því fram, að með
þeim ráðstöfunum væri ekki
fundin nein frambúðarlausn held
ur stefnt út í ófæru. Fyrrver-
andi ráðherra úr stjórnarliðinu,
Aki Jakobsson, komst þá svo að
orði:
„Sú stórfellda skattheimta,
sem hér er lögfest, mun valda
truflunum, sem munu leiða til
stöðnunar í atvinnu- og viðskipta
lífi þjóðarinnar.“
Og nú í dag erum við reynsl-
unni ríkari. Nú þýða ekki há-
stemmdar yfirlýsmgar um fram-
búðarlausn. Og mér kæmi satt
að segja ekkert á óvart, miðað
við annan málflutning, að ríkis-
stjórnin staðhæfði nú, að engri
frambúðarlausn hefði verið lof-
að.
Fjármál og efnahagsmál
óaðskiljanleg
Ég hygg, að hæstvirtur fjár-
málaráðherra sé höfundur þeirr-
ar kenningar, sem oft er hampað
í málgögnum Framsóknarmanna,
að fjármál og efnahagsmál séu
sitt hvað. Hlutverk fjármálaráð-
herra ætti eftir þessu nánast ekki
að vera annað en „passa pottinn-*
og útvega í ríkissjóðinn nægilegt
fé. Þótt sú leið hafi verið valin
að styrkja útflutningsframleiðsi-
una með beinum ríkisframlögum
hefir sú kynlega tilhögun verið
höfð að kröfu fjármálaráðherra
að halda öllum þeim greiðslum
á sérstökum reikningi og talið
ríkissjóði óviðkomandi. Því er
nú svo komið, að fjárlögin og
ríkisreikningur gefa ekki neina
raunverulega mynd af tekjum og
gjöldum ríkissjóðs.
Þessi kenning og framkvæmd
er auðvitað fjarri öllu lagi. .Yfir-
leitt mun litið svo á með öðrum
lýðræðisþjóðum, að fjárlÖg túlki
heildarstefnu ríkisstjórnar bæði
í efnahagsmálum og fjármálum.
Liggur enda í augum uppi, að
fjármálastefna ríkisins á hverj-
um tíma, bæði skattheimta, fjár-
festing o. fl., hefir veigamikil
áhrif á efnahagsþróunina. Það
er því ekki hægt að leggja á háa
skatta og telja sér alveg óvið-
komandi áhrif þeirra á atvinnu-
lífið.
Með öðrum þjóðum er því
fjárlagafrumvarps beðið með
óþreyju, því að þar er jafnan
að finna stefnu þá í fjármálum
og efnahagsmálum, sem ætlunin
er að fylgja. Ég hygg ekki of-
mælt, að aldrei hafi verið lagt
fyrir Alþingi íslendinga fjárlaga-
frumvarp, sem er mótað af jafn
algeru stefnuleysi og ráðþrotum
og þetta annað fjárlagafrumvarp
vinstri stjórnarinnar. Það er auð-
vitað góðra gjalda vert að leggja
fjárlagafrumvarpið fram í þing
byrjun, en sem grundvöllur að
fjárlögum hefir frumvarpið harla
lítið gildi eins og það er úr
garði gert. Frv. sem þetta gátu
starfsmenn ráðuneytisins samið
án allra afskipta ráðherra, en
innlegg ríkisstjórnarinnar er að
finna í hálfrar blaðsíðu greinar-
gerð, þar sem m. a. getur að
líta þessa eftirtektarverðu yfir-
lýsingu:
Gjaldþrotayfirlýsing
„Ríkisstjórnin telur sér engan
veginn fært að ákveða það, án
náins samráðs við þingflokka þá,
sem hana styðja, hvernig leysa
skuli þann vanda, sem við blas-
ir í efnahagsmáium landsins,
þ. á m. hvernig mæta skuli þeim
mikla halla, sem er á fjárlaga-
frumvarpinu. Ríkisstjórnin hefir
ekkert tækifæri haft til þess að
ráðgast við stuðningsflokka sína
á Alþingi um fjárlagafrumvarp-
ið né viðhorfið í efnahagsmálun-
um eins og það er nú eftir reynsl-
una á þessu ári.“
Öllu greinilegri gjaldþrotayfir-
lýsingu er naumast hægt að
gefa.
En hver er þessi mikli vandi,
sem ríkisstjórnin stendur ráð-
þrota andspænis, munu menn
spyrja. Voru ekki vandamálin
leyst til frambúðar um síðustu
áramót?
Vandinn er sá, að bjargráð
ríkisstjórnarinnar um síðustu
áramót hafa reynzt alger óráð
Skattpíningin, jafnhliða lamandi
afskiptasemi ríkisvaldsins, stór-
felldum vanskilum á lofuðum
framlögum til útflutningsat-
vinnuveganna og stóraukinni
verðbólgu vegna nýju skattanna
er farin að segja til sín. Og nú
skýrir Alþýðublaðið frá því fyr-
ir nokkrum dögum, að hæstvirt-
ur menntamálaráðherra hafi sagt
í ræðu, að aðalvandamál ríkis-
stjórnarinnar nú væri ekki varð-
andi framtíðina heldur að standa
við gefin loforð um fjárframlög
til atvinnuveganna.
Frumvarpið, sem lofað var að
skyldi sýna hina nýju fjármála-
stefnu í framkvæmd liggur nú
fyrir framan okkur. Greiðsluhalli
er 71,4 millj. kr., en auk þess sr
tekið fram í athugasemdum, að
enn vanti 20 millj., ef halda eigi
áfram niðurgreiðslum á verð-
hækkun landbúnaðarvara á þessu
hausti. Greiðsluhalli er því raun-
verulega rúmar 90 millj., að ó-
breyttri fjármálastefnu. Miðað
við reynslu hlýtur frumvarpið
að hækka verulega í meðferð
þingsins. Er því ekki ósennilegt,
að raunverulega vanti um 130
millj. Þá er upplýst af ríkis-
stjórninni, að útflutningssjóð
vanti mikið fé til þess að standa
við skuldbindingar sínar. Hvað
sú upphæð er há, veit ég ekki,
en ekki myndi koma á óvart, þótt
nú vantaði samtals aftur svip-
aða upphæð og þurfti að leggja
á þjóðina um siðustu áramót. Er
þó raunar enn ekki séð hvört
greiðsluhallinn verði ekki enn
meiri, því að einhvernveginr
verður að afla fjár til að greiða
hallann á ríkissjóði og útflutn-
ingssjóði á yfirstandandi ári.
Einn þáttur hinnar nýju stefnu
átti að vera sparnaður á ríkis-
rekstrinum. A undanförnum ár-
um hafa kommúnistar og Al-
þýðuflokksmenn verið stóryrtir
um ríkisbáknið og nauðsyn þess
að skera af því marga skanka.
Við meðferð fjárlaga á síðasta
þingi var skýrt frá því, að þriggja
manna sparnaðarnefnd væri starf
andi og árangur hennar starfa
væri væntanlegur í fjárlagafrv.
fyrir árið 1958. Eitthvað virðist
hafa seinkað störfum nefndar
þessarar, því að hvergi er að
finna neina sparnaðartillögu varð
andi ríkisreksturinn sjálfan í
þessu frumvarpi.
1 greinargerð frv. er það eitt
sagt, að fast hafi verið staðið
gegn „útþenslu á starfrækslu-
kostnaði ríkisins." Mér telst þó
svo til samkvæmt upplýsingum
í fjárlagafrv. að föstum ríkis-
starfsmönnum fjölgi um 150 og
er þó ekki meðtalin útþensla í
bankakerfi og verðgæzlu. Þótt
eigi hafi verið hjá komizt að
auka eitthvað starfslið ríkisins,
t. d. bæta við kennurum, þá full-
yrði ég, að ekki hafi verið þörf
allra þeirra nýju stafsmanna,
sem hæstvirt núverandi ríkis-
stjórn hefir ráðið til starfa. Virð-
ist hæstvirtur fjármálaráðherra
hafa gersamlega gefizt upp við
allar tilraunir til sparnaðar, sem
gleggst má sjá af því, að hann
vildi ekki líta við tillögu okkar
Sjálfstæðismanna á síðasta þingi
um sameiningu Tóbakseinkasölu
og Áfengisverzlunar ríkisins, sem
hann þó sjálfur hafði áður flutt
frv. um og talið leiða til veru-
legs sparnaðar. Meðan hæstv.
ráðherra sat í stjórn með Sjálf-
stæðismönnum kenndi hann þeim
um alla útþenslu í ríkisrekstrin-
um. Nú erum við ekki lengur
til að setja fótinn fyrir sparn-
aðarviðleitni hæstv. ráðherra. —
Hverjum er nú um að kenna?
Eina sparnaðarúrræðið
Þó væri rangt að halda því
fram, að ekki væri um neina
sparnaðarviðleitni að ræða. —
Hæstv. fjármálaráðherra hefir
fundið sömu ráð til sparnaðar og
á síðasta þingi: Að skera niður
framlög til verklegra fram-
kvæmda. Þannig eru framlög til
vcga Iækkuð um 3,9 millj. kr.,
til brúa um 2.9 millj., til hafna
um 3.5 millj. og til skóla um 3.5
millj., eða alls lækkuð framlög
til verklegra framkvæmda urr>
13.6 millj. kr. frá núgildandi fjár-
lögum. Miðað við þær yfirlýs-
ingar ríkisstjórnarinnar, að hún
bæri sérstaklega hag strjálbýlis-
ins fyrir brjósti, hljómar sú
staðreynd næsta kynlega, að eina
sparnaðarúrræðið sltuli vera það
að draga úr þeim framkvæmdum,
sem einkum varða íbúa strjál-
býlisins. Til viðbótar þessu hefir
svo, að fyrirlagi hæstv. forsætis-
ráðherra, verið dregið stórlega
úr framkvæmdum héraðsraf-
magnsveitna ríkisins, miðað við
undanfarin ár.
Útgjöld ríkissjóðs á næsta ári
eru áætluð rúmum 40 millj. kr.
hærri en í fjárlögum þessa árs,
en tekjur hins vegar 31,3 millj.
kr. lægri. Er þessi áætlun byggð
á því, að tekjur ríkissjóðs hafi
brugðizt á þessu ári. Hefir því
reyndin orðið sú, að hinir vís-
dómslegu útreikningar ríkis-
stjórnarinnar um síðustu áramót
hafa ekki staðizt. Þetta er af-
sakað með því, að afli hafi brugð-
izt. Þessi röksemd stenzt ekki.
Útflutningur á þessu ári til ágúst-
loka hefir verið 613.1 millj. Á
sama tíma í fyrra var hann ekki
nema 602.2 millj. og á sama tíma
1955 aðeins 498.8 millj. Þar að
auki hefir ríkisstjórnin tekið er-
lend lán og fengið gjafakorn frá
Bandarikjunum. Hæstv. viðskipta
málaráðherra sagði líka í ræðu
á frídegi verzlunarmanna í ágúst
í sumar:
„Gjadeyriserfiðleikar okkar
stafa ekki af neinu óvæntu at-
Framh. á bls. 12