Morgunblaðið - 31.12.1957, Blaðsíða 8

8
MORGVIS BLÁÐIÐ
Þriðjudagur 31. des. 1957
DAVIÐ ÓLAFSSOIM, FISKIIUALASTJÓR8:
SJÁVARtiTVEGURINIM 1957
ÞAÐ er alkunna, að um níu
tíundu hlutar þess, sem sjávar-
útvegurinn framleiðir er flutt til
sölu á erlendan markað. Verðlag
það, sem fæst fyrir þessar afurð-
ir hefur því úrslitaþýðingu um
afkomu útvegsins. Ekki er hægt
að vænta þess, að til muna hærra
verð fáist fyrir íslenzkar afurðir
en greitt er fyrir sambærilegar
afurðir frá öðrum löndum á hin-
um sömu mörkuðum. Á öllum
mörkuðum verða íslenzkar afurð-'
ir því að standast samkeppni við
sambærilegar afurðir frá öðrum
löndum og sú samkeppni hlýtur
undir öllum eðlilegum kringum-
stæðum að ráða því hvaða verð
við fáum fyrir okkar afurðir.
Hvert verð í íslenzkum krónum,
framleiðendur sjávarafurðanna
fá, fer svo að sjálfsögðu eftir því
hvaða gehgi er á íslenzku krón-
unni gagnvart hinum erlenda
gjaldeyri, sem afurðirnar eru
seldar fyrir. Gengisskráningin
hefur því á sína vísu einnig úr-
slitaþýðingu um afkomu útvegs-
ins.
Út frá þessu sjónarmiði var
gengisskráningunni breytt
snemma á ári 1950 og miðaðist
SÚ breyting við það, að við þær
aðstæður, sem þá voru um verð-
lag á helztu sjávarafurðum á
heimsmarkaðnum og kostnað,
sem útgerðin verður að greiða,
ætti framleiðsluaðstaða útgerðar-
innar að vera a. m. k. sæmileg,
miðað við aðrar atvinnugreinar
í landinu.
Versnandi verzlunarkjör út á
við, þegar á árinu 1900, m. a. sem
afleiðing styrjaldarinnar í Kóreu,
leiddu þó brátt til þess, að gengis
lækkunin ein gat ekki tryggt út-
gerðinni þann rekstursgrundvöll,
sem henni var nauðsynlegur. Átti
þetta fyrst og fremst við báta-
útveginn. Var þá, í ársbyrjun
1951 gripið til bátagjaldeyris-
kerfisins, að því er bátaútveginn
snerti. Var þessari grein útvegs-
ins næstu sex árin, til ársloka
1956, gert kleift með bátagjald-
eyriskerfinu, að auka tekjur sín-
ar til að vega upp á móti vax-
andi kostnaði við reksturinn.
Á þessu timabili seig einnig
mjög á ógæfuhlið fyrir togara-
útgerðinni, af hinum sömu ástæð
um og enda þótt aðrar leiðir væru
farnar í því skyni að bæta þeim
upp versnandi hag, miðuðu þær
að hinu sama þ. e. að tryggja
þeim tekjur í viðbót við pað,
sem fékkst fyrir afurðir þeirra
í íslenzkum krónum. Var það
gert með beinum styrkjum mið-
að við hvern úthaldsdag.
Því er minnst á þetta hér nú,
að við upphaf þessa árs, sem nú
er að líða urðu ýmsar breyting-
ar í sambandi við þessi mál. Hin
mikilvægasta var sú, að báta-
gjaldeyriskerfið var afnumið með
öllu. í stað þess voru ákveðnar
útflutningsuppbætur á allar af-
urðir bátaútvegsins af þorsk-
veiðum, nema lýsi og síðar einnig
framleiðsluuppbætur á saltsíld
og síld til bræðslu.
Af því er togarana snerti var
haldið hinu sama fyrirkomulagi
með greiðslur miðað við hvern
úthaldsdag en auk þess voru
ákveðnar útflutningsuppbætur á
helztu afurðir úr afla togaranna.
Til þess að standa undir þeim
greiðslum, sem nauðsynlegar
voru til að standa straum af hinu
nýja kerfi og þeim eftirstöðvum,
sem eðli málsins samkvæmt
hlutu að vera af bátagjaldeyris-
kerfinu við lok ársins, var sett-
ur á stofn Útflutningssjóður.
Tekna í þennan sjóð var aflað í
meginatriðum með því að leggja
gjöld á innfluttar vörur svo og
á yfirfærslu gjaldeyris.
Áætlað hefur verið, að greiðsl-
ur úr sjóðnum vegna framleiðslu
sjávarútvegsins á þessu ári muni
nema um 237 millj. kr.
Fær sjávarútvegurinn þannig
að allverulegum hluta greitt fyr-
ir framleiðslu sína í gegnum
þetta uppbótarkerfi og fer sá
hluti vaxandi.
Það er ekki ætlun mín hér í
þessu stutta yfirliti að meta og
vega þær leiðir, sem valdar hafa
verið til að brúa hið mikla og
vaxandi bil, sem er á milli fram-
leiðslukostnaðar sj ávaráfurðanna
og útflutningsverðsins. Um það
hafa að sjálfsögðu verið skiftar
skoðanir og eru enn. Aðeins vildi
ég benda á þær staðreyndir, sem
nefndar eru hér að framan, svo
menn geri sér Ijóst hvar við höf-
um staðið á árinu 1957, en Ijóst
er, að á komandi ári mun það
bil, sem brúa verður, enn hafa
breikkað, vegna aukins kostnað-
ar. Hefur þessi þróun orðið þrátt
fyrir nokkra hækkun á verðlagi
á sumum þýðingarmiklum út-
flutningsafurðum.
Fiskaflinn
Það atriði í rekstri sjávarút-
vegsins, sem einna mest óvissa
hlýtur að jafnaði að vera um, er
aflinn. Veðurfar og fiskigöngur
ráða þar mestu um og fiskimað-
urinn fær lítið að gert.
Á þessu ári hefur þetta enn
sannast áþreifanlega. Aflabrögð-
in á vetrarvertíðinni voru mönn-
um mikil vonbrigði, bæði að því
er snerti vélbátana og togarana.
Sérstaklega átti þetta við um
línubáta við Suðvesturland, en
hins vegar var útkoman sæmileg
að því er netjabátana snerti. í
heild kom vertíðin þannig út, að
aflinn var við lok maímánaðar
um 8,4% minni en á sama tíma
árið áður, en afli bátaflotans var
um 1,8% minni og afli togar-
anna um 20% minni en árið áður.
Skýrslur um heildaraflann
liggja nú fyrir til loka október-
mánaðar og sýna þær eftirfar-
andi:
Fiskaflinn jan.—okt.
1957 og 1956
1957 1956
Bátar: smál. smál.
Þorskveiðar 154.392 167.109
Síldveiðar 104.186 86.655
Togarar: Þorskveiðar 132.864 148.572
Síldveiðar 2.204 2.230
Alls 393.646 404.566
Heildaraflinn er þannig aðeins
úm 3% minni en á sama tíma í
fyrra og má gera ráð fyrir að
það hlutfall hafi ekki mikið
breyzt það sem eftir var ársins.
Hins vegar hafa orðið breytingar
á milli þorskveiðanna og síld-
veiðanna þannig, að aflinn á
þorskveiðunum, og er þá talinn
allur annar afli en síld, hefur
minnkað um 9%, þar sem aftur
á móti síldaraflinn hefur aukist
um 20%. Minnkandi afli á þorsk-
veiðunum hefur orðið bæði hjá
bátum og togurum og hefur afli
bátanna minnkað um 7,6% en afli
togaranna heldur meira eða um
10,6%. Mjög lélegur afli hefur
verið hjá togurunum á þessu
hausti og má gera ráð fyrir, að
þetta hlutfall hafi enn versnað.
Af heildaraflanum á þorskveið-
unum hafa togararnir aflað um
46% en bátarnir um 54% og er
það svipuð skifting og var árið
áður. Hins vegar hafa bátarnir
eins og að venju aflað langsam-
lega mestan hluta síldarinnar,
eða um 88%.
Sé athuguð skiftingin á heild-
araflanum milli báta og togara
kemur í ljós, að bátarnir hafa
aflað um 65,6% en togararnir um
34,4%. Hefur þetta hlutfall
breyzt frá fyrra ári bátunum í
vil, sem stafar af auknum afla
á síldveiðunum aðallega, en þá
var hlutur bátanna í heildarafl-
anum 62,7% en togaranna
37,3%.
Davíð Ólafsson
Eftir fisktegundum skiftist
heildaraflinn eins og hér segir,
miðað við októberlok bæði árin:
1957 1956
smál. % smál. %
Þorskur 185.994 47,2 215.889 53.4
Síld 106.389 27.0 88.885 22.0
Karfi 55.173 14.0 54.072 13,4
Ýsa 16.551 4.2 14.001 3.5
Ufsi 10.336 2.6 16.597 4.1
Steinbítur 8.479 2.2 5.407 1.3
Keila 2.917 0.7 2.949 0.7
Langa 2.426 0.6 2.863 0.7
Annað 5.380 1.5 3.903 0.9
Enn kemur hér í ljós, að það
er þorskaflinn, sem hefur minnk-
að verulega frá árinu áður og
nemur það um 14%. Frá sama
tíma 1955 hefur þorskaflinn
minnkað um 19%. Aftur á móti
hefur síldin aukist að sama skapi
eins og áður var getið. Ekki hafa
orðið miklar breytingar á sam-
setningu aflans að öðru leyti. Þó
hefur ýsuaflinn enn haldið áfram
að aukast, en hann hefur aukist
jafnt og þétt undanfarin ár, enda
hafa sérstaklega bátarnir lagt
sig eftir ýsunni í vaxandi mæli,
bæði fyrrihluta vetrarvertíðar-
innar, aðallega í og við Faxa-
flóa og einnig á haustin. Afla-
brögðin hafa þó oft viljað vera
æði misjöfn, en í heild hefur
aflinn verið sæmilegur að vöxt-
um. Ufsaaflinn hefur minnkað
nokkuð og stafar það að mestu
leyti af því, að mjög lítið var
nú veitt við lok síldarvertíðar-
innar fyrir Norðurlandi, en þax
veiddust á þriðja þús. smál.
sumarið 1956.
Eins og áður var getið hefur
afli togaranna á þessu hausti
verið með allra lélegasta móti og
svipað má raunar segja um vetr-
arvertíðina, sem hefur þó ávallt
verið aðaluppskerutími þeirra.
Þessi þróun hefur leitt til þess
undanfarin ár, að sífellt er leit-
að meira á miðin beggja vegna
Grænlands. Á miðunum austan
Grænlands, en aðeins fá ár eru
síðan veiðar hófust á þeim slóð-
um, er eingöngu um að ræða
karfaveiði enn, sem komið er.
Hefur stundum á undanförnum
árum verið þar um góðar afla-
hrotur að ræða síðarihluta sum-
ars og á haustin, en að þessu
sinni var það ekki. Voru þó farn-
ar fiskleitir með togurum bæði
um sumarið og haustið en árang-
urinn af þeim varð ekki mikill að
þessu sinni. Brýn nauðsyn er á, að
slíkum leitum verði haldið áfram
og jafnvel í enn ríkari mæli en
hingað til. Er þess ekki að vænta
að einstök skip geti tekið sig út
úr til fiskileitar vegna hins mikla
kostnaðar, sem af því leiðir og
óvissu um árangur. Verða slík-
ir leitarleiðangrar því að greið-
ast af því opinbera eins og tíðk-
asþ hefur undanfarin fjögur ár.
Á miðunum við vesturströnd
Grænlands eru bæði stundaðar
þorsk- og karfaveiðar og hefur
sókn íslenzku togaranna þangað
farið vaxandi undanfarin ár
vegna rýrnandi afla á heimamið-
um. Á árinu 1956 öfluðu togar-
arnir nær 26% af heildarafla sín-
um við Grænland og á þessu ári
mun láta nærri, að hluti Græn-
landsmiða í afla togaranna hafi
orðið um 30%.
Hagnýting aflans á þorsk-
veiðum
Undanfarin ár hefur ekki ver-
ið um miklar breytingar að ræða
á hagnýtingu aflans á þorskveið-
unum. Hagnýting aflans á hverj-
um tíma miðast að sjálfsögðu
aðallega við það hvernig sölu-
möguleikar eru á hinum ýmsu
mörkuðum og stórbreytingar
hafa engar orðið á því sviði und-
anfarið. Sýnir eftirfarandi yfir-
lit hvernig aflinn var hagnýttur
fyrstu tíu mánuði ársins 1957 og
til samanburðar er sýnt sama
tímabil 1956.
(Sjá töflu að neðan).
Lítilsháttar aukning hefur orð-
ið á ísvarða fiskinum og mundi
þó koma meira fram ef yfirlitið
næði til ársloka, þar sem sigling-
arnar með ísvarða fiskinn eiga
sér aðallega stað í nóvember og
framan af desember. Þá var það
einnig, að enda þótt brezki mark-
aðurinn opnaðist um miðjan
nóvember 1956 eftir að löndun-
arbanninu hafði verið aflétt þá
voru mjög litlar siglingar til
Bretlands fyrr en kom fram í
janúar á þessu ári. Verðlag á ís-
fiskmörkuðunum bæði í Sam-
bandslýðveldinu Þýzkalandi og
einnig í Bretlandi var mjög hag-
stætt á þessu hausti og svo hafði
einnig verið framan af árinu og
enda þótt afli væri rýr og farm-
arnir því litlir, sem togararnir
fluttu á markaðinn hverju sinni
þá var útkoman yfirleitt góð og
oft mjög góð fyrir togarana. Er
því ekki vafi á því, að sigling-
arnar hafa létt undir fyrir tog-
urunum og gert rekstur þeirra
auðveldari en ella hefði orðið.
Það er og löngu vitað, að þegar
líður fram á haustið og um miðj-
an vetur er afli sá, sem togar-
arnir fá þannig, bæði að því er
snertir fisktegundir og magn, að
hentugast er að selja hann á hin-
um erlendu ísfiskmörkuðum, þeg
ar það kemur svo til, að verðlag
þar er þá hvað hæst einmitt á
þeim tíma, enda berst þá oftast
lítill fiskur þangað frá öðrum
skipum. Aflinn er þá yfirleitt
blandaður mörgum fisktegund-
um og fiskurinn oft smár og af
þeim ástæðum óhentugur til
vinnslu innanlands. Það er þó
augljóst af þróun undanfarandi
ára, að ísfiskurinn mun ekki eiga
fyrir sér að aukast neitt veru-
lega á næstunni. Stefna ber að
ísvarinn fiskur .... 11.139 3.9 9.395 3.0
Fiskur til frystingar 164.869 57.4 151.363 47.9
Fiskur til herzlu .. 32.089 11.2 45.935 14.6
Fiskur til söltunar 72.991 25.4 97.281 30.8
Annað 6.168 2.1 11.701 3.7
Alls 287.256 100.0 315.681 100.0
Víðir II í Garði hlaut mest aflaverðmæti á síldarvertíðinni fyrir Norðurlandi, en Snæfell
á Akureyri var aflahæsta skipið.