Morgunblaðið - 31.12.1957, Blaðsíða 16

10
MORGV1SBLAÐ1Ð
Þrtðjudagur 31. Aes. 193T
ÁSTAND OC HORFUR HJÁ VERK-
SMIÐJUIÐNAÐINUM
eftir Pétur Sœmundsen framkvœmda-
stjóra Félags íslenzkra iðnrekenda
NÚ Á TÍMUM þykja ítarlegar
skýrslur um framleiðslu og af-
komu helztu atvinnuvega sjálf-
sögð nauðsyn og flestar menn-
ingarþjóðir leggja ríka áherzlu
á að safna slikum skýrslum og
birta niðurstöður þeirra. Eftir
því sem afskipti ríkisvaldsins af
efnahagslífinu hafa aukizt, hafa
slíkar skýrslur fengið meiri þýð-
ingu, enda eru þaer nauðsynleg
undirstaða undir þær ráðstafanir
hins opinbera, sem snerta afkomu
og þróun atvinnuveganna.
Hér á landi birtir Hagstofa
íslands reglulega skýrslur um
sjávarútveg og landbúnað auk
þeirra skýrslna, sem samtök þess
ara atvinnuvega, Fiskifélagið,
Búnaðarfélagið og framleiðslu-
ráð landbúnaðarins, safna. Um
innflutning og útflutning eru
einnig birtar nákvæmar skýrslur.
Um iðnaðinn gegnir því miður
öðru máli, iðnaðarskýrslur hafa
einungis komið einu sinni út hér
á landi fyrir árið 1950, en sérstök
mál varðandi iðnaðinn hafa af
og til verið tekin til meðferðar
af ýmsum opinberum stofnunum
og stjórnskipuðum nefndum eftir
því, sem þörfin hefur knúð mest
á í það og það skiptið. Undan-
farin ár hafa þær raddir orðið
sífeilt háværari, sem hafa kraf-
izt þess að úr þessu ófremdar-
ástandi yrði tafarlaus bætt og
hafa iðnrekendur verið þar
fremstir í flokki. Um það verður
ekki deilt að við svo búið má
ekki standa, þegar iðnaðurinn er
orðinn sá atvinnuveganna, sem
veitir flestum landsmönnum
framfæri, en mál þetta verður
þó ekki leyst nema í samstarfi
við iðnaðarframleiðendur sjálfa,
en á það hefur því miður nokkuð
skort að þeir hafi gefið nægilegan
gaum að þeirri viðleitni, sem
sýnd hefur verið í þá átt að
koma hér á skýrslugerð.
Af þessum ástæðum er miklum
erfiðleikum bundið að gera grein
fyrir afkomu iðnaðarins á árinu,
sem er að líða, en reynt verður
að drepa á helztu málefni iðnað-
inum viðkomandi, en þó sneitt
hjá iðnaði í sambandi við land-
búnað og sjávarútveg, þar sem
þeim greinum iðnaðarins verða
gerð skil í yfirlitum um þá at-
vinnuvegi.
Fjáfestingarmál
f>að er kunnara en frá þurfi að
segja, að fjárfestingareftirlit und
anfarins áratugs hefur valdið
minnkun í iðnaðarfjárfestingu.
Hafa iðnfyrirtækin átt í miklum
erfiðleikum af þessum sökum og
öll þróun og framfarir í iðnað-
inum hafa orðið minni en ella.
Reiknað hefur verið út að fjár-
festing í öðrum iðnaði en, sem
vinnur úr hráefnum iandbúnaðar
ag sjávarútvegs, hafi einungis
numið um 7% 1956 af heildar-
fjárfestingunni í landinu, og er
það miklu lægra hlutfall en þekk
izt í nokkru öðru landi í Evrópu.
Samkvæmt áætlun, sem gei'ð hef
ur verið um fjárfestingu ársins
1957 er gert ráð fyrir um 85
millj. kr. fjárfestingu í iðnaðinum
og má ætla að áður greint hlut-
fall hafi heldur lækkað. Þess má
ennfremur geta að meira en helm
ingur áætlaðrar fjárfestingar í
iðnaði þetta ár er vegna bygg-
ingar sementsverksmiðjunnar. I
skýrslu stjórnskipaðrar nefndar,
sem fyrir skömmu rannsakaði
húsnæðisþörf iðnaðarins, kemur
fram að óskir um fjárfestingu
í iðnaðarhúsnæðj nema um 131
millj. kr. eða um 50 millj. kr.
hærri upphæð, en öll fjárfesting-
arleyfi til þessa iðnaðar námu
á árunum 1949—1956 og munu
þó ekki öll kurl hafa komið til
grafar í skýrslu þessari. Það hef-
ur því ekki verið að ófyrirsynju,
að einn þeirra erlendu sérfræð-
inga, sem fyrir skömmu kom
hingað til lands á vegum Iðnað-
armálastofnunarinnar sagði
„Flestar verksmiðjur, sem ég
heimsótti hér á landi búa við
þröngan húsakost, mjög er erf-
itt að framkvæma endurbætur,
því hér ber allt að sama brunni
— allt of lítið húsnæði. .. “ Þá
hafa iðnaðaxfyrirtækin undan-
farin ár hvergi nærri fengið nauð
synleg leyfi til eðlilegrar endur-
bóta og endurnýjunar á véla-
kosti sínum og hefur enn setið
við sama á þessu ári.
Það er ekki hægt að gefa neina
ákveðna reglu um það hve fjár-
festingin skuli vera mikil í heild
eða einstökum atvinnuvegum.
Það er þó óumdeilt að undirstaða
efnahagslegra framfara er fjár-
festing í atvinnutækjum, sem
skapa möguleika fyrir aukinni
atvinnu og framleiðslu og þar
með bættum lífskjörum. Sú
stefna, sem rekin hefur verið í
fjárfestingarmálum gagnvart iðn
aðinum hefur því miður verið
óraunsæ og valdið minni og óhag
kvæmari framleiðslu og þar með
minni þjóðartekjum.
Gjaldeyrismál — verðlagsmál
Frá því frílistinn var gefinn út
á árinu 1950 og fram undir árslok
1955 þurftu iðnrekendur eigi að
kvarta yfir verulegum erfið-
leikum á því að fá gjaldeyri til
kaupa á þeim hráefnum, sem
voru á frílstanum. En þá brá út
af þessari venju. Iðnrekendur
urðu þess varir að beiðnir þeirra
um yfirfærslur á gjaldeyri vegna
hráefnakaupa voru eigi afgreidd-
ar á venjulegan hátt heldur söfn-
uðust fyrir í bönkunum. Erfið-
leikar þessir héldu áfram á árinu
1956 og hafa enn vaxið á yfir-
standandi ári. í sumar voru erf-
iðleikar þessir orðnir svo alvar-
legs eðlis, að F. f. I. sneri sér til
iðnaðarmálaráðherra með tilmæl
um um að hann hlutaðist til um
að rekstur iðnfyrirtækjanna
þyrfti eigi að truflast verulega
vegna skorts á hráefnum. Tók
hann málinu vel og rættist nokk-
uð úr í bili, en sífelldir erfiðleik-
ar steðja þó að fyrirtækjunum
vegna erfiðleikum á yfirfærsium.
Það er því enn sem fyrr krafa
iðnaðarins, að gj aldeyrtebank-
arnir láti hráefni til iðnaðar-
framleiðslu njóta forgangs með
yfirfærslur með sama hætti og
brýnustu lífsnauðsynjar, sem
flytja þarf til landsins. Bankarnir
hafa að vísu eigi gjaldeyri til
þess að fullnægja eftirspurninni,
en þegar á það er litið að þeir
hafa selt gjaldeyri á fyrstu 11
mánuðum ársins fyrir um 1.000
millj. króna til vörukaupa, þá
virðist ekki réttlætanlegt að láta
iðnfyrirtækin draga saman segl-
in vegna hráefnaskorts, svo lítill
hluti, sem hráefnakaup iðnaðar-
ins eru af heildarinnflutningnum.
Þegar frelsi var aukið í inn-
flutningsverzluninni með til-
komu frílistans, fylgdi aukið
frjálsræði í verðlagsmálum í
kjölfarið. Á miðju ári 1951 var
gefið frjálst verðlag á flestum
innfluttum vörum. Nokkrar vöru
tegundir voru eingöngu háðar
verðlagsákvæðum, ef þær voru
framleiddar innanlands, og enn-
fremur voru ýmsar þýðingar-
miklar neyzlu- og rekstrarvörur
háðar verðlagsákvæðum.
Þessi skipan stóð að heita má
óbreytt þangað til í ársbyrjun
Pétur Sæmundsen
1956, en í lögunum um fram-
leiðslusjóð var bannað að hækka
nokkrar vörur, sem fluttar höfðu
verið inn eða tollafgreiddar fyr-
ir gildistöku laganna. Með bráða-
birgðalögum frá 28. ágúst 1956
um festingu verðlags og kaup-
gjalds var enn hert á verðfest-
ingunni og bannað að hækka sölu
verð á öllum vörum frá því, sem
verið hafði 15. ágúst það ár, nema
að fenginni undanþágu innflutn-
ingsskrifstofunnar.
í lögunum um útflutningssjóð
vár framlengt bannið um hækk-
un á söluverði, en í þeim sömu
lögum, var auk hækkunar á inn-
flutningsgjöldum hækkuð gjöld
á innlendum iðnaðarvörum, sölu-
skatturinn úr 6% í 9% og gjöld
af innlendum tollvörutegundum
voru hækkuð um 80%. í um-
ræðunum um verðlagsmálin
lögðu iðnrekendur áherzlu á að
óraunhæf verðlagsákvæði um
innlenda iðnaðarframleiðslu
hlytu óhjákvæmilega að hafa í
för með sér minnkandi fram-
leiðslu í iðnaðinum. Var því beint
til verðlagsyfirvaldanna að þau
héldu á málum þessum af sann-
girni og réttsýni og jafnframt
bent á þau ákvæði verðlagslag-
anna, sem segja að verðlags-
ákvarðanir skuli miðast við þörf
þeirra fyrirtækja, sem hafa vel
skipulagðan og hagkvæman
rekstur.
Óskir iðnrekenda um sann-
gjarna afgreiðslu verðlags-
mála hafa því miður eigi ver-
ið teknar til greina. Rökstuddir
verðútreikningar iðnrekenda
hafa legið vikum og mánuðum
saman óafgreiddir hjá verðlags-
skrifstofunni til mikils tjóns fyr-
ir fyrirtækin og þegar leitað hef-
ur verið eftir svari hefur skrif-
stofan eigi viljað láta neitt uppi
um hvenær svars væri að vænta,
t. d. fékkst ekki staðfest verð á
sumum vöa'um, sem eingöngu
seljast á sumrin, fyrr en komið
var fram á haust.
Þegar verðútreikningarnir loks
hafa fengizt staðfestir kemur í
ljós, að verðið hefur verið skorið
niður, að því er virðist af handa-
hófi, og án þess að reynt sé að
bera brigður á einstaka kostnað-
arliði. Verst hafa framleiðendur
þeirra vara, sem reiknaðar eru
með vísitölunni, verið leiknir, en
verðlagseftirlit er handhægt tæki
til þess að halda vísitölunni niðri
þó ekki hafi það bein áhrif á hið
almenna verðlag. Þessi staðreynd
verður mönnum sífellt ljósari,
þrátt fyrir skefjalausan áróður
með verðlagseftirliti.
Lánsfjármál
Til landbúnaðar og sjávarút-
vegs hafa á undanförnum árum
verið veittar hundruðir milljóna
króna bæði sem beinir styrkjr
og sem framlög til lánstofnana
þessara aðila. Iðnaðurinn hefur
í þessu efni algjörlega verið af-
skiptur. Sést það bezt á því, að
sú eina lánastofnun iðnaðarins,
sem styrkt er af opinberu fé,
iðnlánasjóður, nam eftir 20 ára
starf einungis 4 millj. króna. Iðn-
aðarsamtökin hafa á undanförn-
um árum lagt ríka áherzlu á það
að iðnaðarsjóður yrði efldur veru
lega til þess að verða betur fær
um að gegna upphaflegu hlut-
verki sínu, að vera lyftistöng
fyrir iðnaðarþróun í landinu. Sett
var fram sú ósk að sjóðurinn
fengi 5 millj. kr. framlag á fjár-
lögum 1956. Á Alþingi kom
einnig fram frumvarp þess
efnis að iðnlánsjóður fengi
helming af gjaldi af inn-
lendum tollvörutegundum, en
málalok urðu þau að iðnlána-
sjóður fékk á fjárlögum 1.450
þús. og situr enn við svo búið.
Eitt af þeim vandamálum, sem
forráðamenn iðnfyrirtækjanna
stöðugt verða að glíma við er
skortur á lánsfé bæði rekstrarfé
og til fjárfestingar. Eftir því sem
verðbólgan eykst, þarf sífellt
fleiri krónur til rekstrarins, en
stighækkandi skattar valda því
að sífellt minni hluti afrakstrar-
ins kemur í hlut fyrirtækjanna.
Þess vegna er háð stöðugt kapp-
hlaup við verðbólguna um að
útvega fleiri krónur til rekstrar-
ins, svo hægt sé að nota í hon-
um sömu raunveruleg verð-
mæti. Þess vegna eru mörg fyrir-
tæki, sem fyrir nokkrum árum
störfuðu að verulegu leyti með
eigin fjármagni, nú í stórfelldum
erfiðleikum með lánsfé.
Gömlu bankarnir hafa ekki
haft aðstöðu til þess að hlaupa
hér undir bagga með iðnaðinum
nema að litlu leyti miðað við
þörfina. Það var þess vegna mik-
ið gæfuspor, að iðnaðarsamtök-
in skyldu sameinast um stofnun
Iðnaðarbankans, en bankinn hef-
ur nú senn starfað í 5 ár. Enda
þótt bankinn hafi eigi notið neinn
ar fyrirgreiðslu um lánsfé til
handa iðnaðinum frá Alþingi og

Skattamál
Undanfarin ár, hafa á hverju
ársþingi iðnrekenda verið gerðar
ítarlegar samþykktir um skatta-
mál og þess krafist, að staðið
væri við gefin loforð um endur-
skoðun á skattgreiðslum fyrir-
tækja. Einnig hafa Vinnuveit-
endasamband íslands, Verzlunar
ráð íslands, Samband smásölu-
verzlana og Landssamband iðn-
aðarmanna ásamt F. í. I. rætt
þessi mál sameiginlega og gert
sameiginlegar tillögur í skatta-
málum, auk þeirra tillagna sem
samtök þessi hafa gert hvert I
sínu lagi.
Aðalefni þeirra tillagna, sem
fram hafa verið settar er:
1. Að samanlagðir skattar og
útsvör fari aldrei fram úr
ákveðnum hundraðshluta af
skattskyldum tekjum fyrirtækj-
anna, þannig að tryggt sé að þau
geti safnað sér eigin fjármagni,
til eðlilegrar aukningar á rekstr-
inum og nauðsynlegra fram-
kvæmda til þess að tryggja og
auka atvinnustarfsemina í land-
inu.
2. Að öll atvinnufyrirtækl,
hvaða rekstrarformi, sem það
lúta, og hverjir sem eru eigendur
þeirra séu háð sömu reglum um
skatta- og útsvarsálagningu. —
Einnig þau fyrirtæki ríkis og bæj
arfélaga, sem rekin eru í sam-
keppni við annan atvinnurekstur.
Öllum sem einhvern skilning
hafa á skattamálum er Ijóst, að
með sívaxandi verðbólgu hefur
skattbyrði fyrirtækjanna vaxið
ár frá ári og skattakerfið færst
úr skorðum, vegna hinna stig-
hækkandi skatta, þrátt fyrir
óbreytta skattstiga. Þessari stað-
reynd hefur margoft verið lýst
á Alþingi, og verið skýlaust
viðurkennd m. a. af núverandi
fjármálaráðh. í stað þess að sýna
lit á lagfæringum í þessu efnl
bætti Alþingi á sl. vori gráu ofan
á svart með samþykkt laga um
svokallaðan stóreignaskatt, sem
mun, ef ekki koma aðrar ráðstaf-
anir til, valda verulegum eríið-
leikum og samdrætti í starfsemi
þeirra fyrirtækja, sem skattur-
inn bitnar á. F. f. I. og önnur
samtök atvinnuveganna sendu
rökstudd mótmæli gegn frum-
varpinu, sem ekki voru tekin til
greina.
Frá Sementsverksmiðjunni á Akranesi.
ríkisstjórn, þrátt fyrir marggefin
loforð, hefur bankinn þó reynst
þess megnugur að leysa mikinn
vanda fyrir iðnaðinn og stafar
það fyrst og fremst af því að
iðnrekendur og iðnaðarmenn
hafa skipað sér um bankann og
elft hann eftir mætti. Sparisjóðs-
innistæður í bankanum nema nú
um 60 milljónum króna og hafa
aukizt um 10 milljónir króna á
árinu. Nema heildarútlán bank-
ans til iðnaðarins nú um 80 millj-
ónum króna og má fullyrða að
einungis lítill hluti þessa fjár-
magns hafi fallið iðnaðinum í
skaut, ef Iðnaðarbankans hefði
ekki notið við.
Jafnrétti í skattamálum milli
allra fyrirtækja hefur þá grund-
vallarþýðingu, að afkoma fyrir-
tækjanna sýnir þá svo ekki verð-
ur um villzt, hvaða reksrarform
er þjóðfélagslega hagkvæmast í
hverju tilfelli. Krafa samtakanna
um að öll atvinnufyrirtæki skuli
greiða skatta eftir sömu reglum
er því krafa um að tryggja sem
mest afköst í efnahagslífinu og
þar með bezta afkomu þjóðar-
heildarinnar. Einnig má benda á
það, sem ekki síður snýr að al-
menningi, að því meiri hluti at-
vinnurekstrarins sem færist I
hendur þeirra fyrirtækja, sem
njóta skattfríðinda, þeim mun