Morgunblaðið - 18.05.1958, Síða 13

Sunnudagur 18. maí 1958
MORGUNBLAÐIÐ
13
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 17. maí
Hvernig ver
bólg
nar
Það, þarf auðvitað ekki löngu
máli að því að eyða, að ekki er
unnt að leggja á þjóðina álögur,
sem nema um 800 milljónum
króna öðru vísi en með því að
binda almenningi með þvi þung-
ar byrðar. Verðbólgan hlýtur
vafalaust mjög að aukast. Verð-
lag fer stórkostlega hækkandi.
Nú er yfirfærslugjaldið svo-
nefnda hækkað úr 16% upp í
30% á öllum helztu neyzlu- og
notavörum almennings og hækk-
ar upp í 55% á öllum öðrum
vörum. Þessi ráðstöfun, sem vita-
skuld er ekki annað en stórfelld
gengisfelling, hefur að sjálfsögðu
áhrif til hækkunar á allt verð-
lag og mun það koma í ljós jafn-
óðum og nýjar vörur koma á
markaðinn.
Sú verðbólguþróun, sem nú er
framundan er sízt af öllu í sam-
ræmi við það, sem ríkisstjórnin
og flokkar hennar lofuðu í önd-
verðu. Þessir flokkar þykjast
hafa haldið uppi „stöðvunar-
stefnu“, sem svo er kölluð. Þetta
er auðvitað tóm blekking. Verð-
ið á vísitöluvörunum hefur ekki
einu sinni verið stöðvað í tíð
núverandi stjórnar og enn fer
það hækkandi. Má til dæmis
nefna að 1 kiló af hveiti kostaði
kr. 3,16 út úr búð í miðjum júlí
1956 eða áður en ríkisstjórnin
kom til valda en mun eftir bjarg-
ráðin kosta kr. 3,70. Eitt kg. af
molasykri kostaði á sama tíma
1956 kr. 5,39 ’en kostar kr. 7,25
eftir gengisfellinguna nú. Strá-
sykur kostaði kr. 3,57 en mun
nú koma til með að kosta kr.
4,89 kílóið. Þannig er þetta um
vísitöluvörurnar.
í ræðu Ingólfs Jónssonar, sem
hann hélt á Alþingi á dögunum,
og skýrt var frá hér í blaðinu
í gær var getið um ýmsar verð-
hækkanir og er óþarfi að endur-
taka það hér. En ýmsir munu
spyrja, hvernig verðið myndist,
hvaða liðir það eru, sem mestu
máli skipta í sambandi við verð
vöru, hvernig vöruverðið „bólgn-
ar“, eins og tekið er til orða.
Það rná vitaskuld taka ýmis dæmi
um þetta. Tökum t. d. lasting
(fóður), sem er úr gervisilki.
Hér er um almenna notavöru að
ræða. Einn metri af þessari vöru
kostar frá hinum erlenda fram-
leiðanda, (fob-verð), kr. 7,18.
Álögur þess opinbera, tollar,
yfiríærslugjald, innflutnings-
gjald o. s. frv. nemur kr. 19,96
á þennan eina metra. Flutnings-
gjaid, vátrygging, uppskipun,
bai'kakostnaður og þ. u. 1. nem-
ur kr. 1,06 og álagning í heild-
sölu kr. 2,95 á metrann. Þannig
kostar þá metrinn af lastingn-
um kr. 31,15, þegar hann kem-
ur til smásalans en þá er eftir
álagning hans. Af þessum kr.
31,15 tekur hið opinbera kr. 19,06,
eins og áður er sagt.
Dæmi má nefna um sendingu
af bollapörum, sem kostar í inn-
kaupi kr. 30 þús. Þegar hið opin-
bera er búið að taka sitt og
sömu kostnaðarliðir komnir á og
nefndir voru hér að framan
(vátrygging, flutningsgjald,
bankakostnaður o. s. frv.) er
kostnaðarverð þessarar sending-
ar komið upp í 102 þúsund krón-
ur. Hinar opinberu álögur nema
um 63 þúsund krónum. Opin-
beru álögurnar einar eru því
meira en helmingi hærri en inn-
kaupsverðið. Þegar svo söluskatt-
ur í tolli, og álagning innflytj-
enda er komin á vöruna nemur
verð sendingarinnar um 125 þús.
krónum. Við það bætist svo
álagning í smásölu. Niðurstaðan
er sú að eitt bollapar, sem í inn-
kaupi kostar kr. 3,94 kostar kr.
20.53 út úr búð. Af þessu tekur
hið opinbera bróðurpartinn
þannig að í verðinu munar lang-
mestu um það, sem lagt er á
vöruna með opinberum ráðstöf-
unum. Til samanburðar má geta
þess, að fyrir „bjargráðin“ nú,
en eftir „jólagjöfina“, kostaði
eitt bollapar kr. 16,43 út úr búð.
Það mætti auðvitað endalaust
færa fram slík dæmi um vörur
af ólíkustu tegundum en niður-
staðan er ætíð hin sama, að álög-
ur að opinberri tilhlutan, koma
verðinu til að „bólgna“ jafn stór-
kostlega og raun er á. Dæmi fná
nefna um niðursoðna ávexti.
Sending af þeim, sem kostar í
innkaupi kr. 23.310,00, kemst upp
í hvorki meira né minna en kr.
139.796,00, þegar hið opinbera er
búið að taka sitt og búið er að
borga hina venjulegu kostnaðar-
liði, svo sem flutningsgjöld, vá-
tryggingu, uppskipun, tollstöðv-
rekstur landsmanna berst nú í
bökkum. Má nærri geta hvernig
er með verzlun einkafyrirtækj-
anna þegar svo er um hið „græna
tréð“, samvinnurekstur, sem nýt-
ur stórkostlegra fríðinda.
Það er gamalt máltæki að
„ólög fæðast heima“. Verðbólgan
og dýrtíðin eru „innlendur iðn-
aður“ og þar er hið opinbera
stærsti iðnrekandinn.
„Helztu ati iðin44
Þegar ríkisstjórnin og flokkar
hennar lofuðu alhliða viðreisn
efnahagsmálanna, þá sögðu þeir
skýrt og skorinort, að áður en sú
viðreisn færi fram og áður en ný
skipan yrði fundin á þeim mál-
um, yrði að fara fram rannsókn
á þjóðarbúskapnum og var það
argjald, akstur, bankakostnað kallað, að „úttekt" færi fram á
sérfræðingsins Pollack, sem hing-
að kom 1956 til rannsóknar á
þjóðarbúskapnum. Átti starfsemi
þessa manns að vera einn liður i
hinni marglofuðu úttekt. í um-
ræðunum á Alþingi á dögunum
skýrði Hermann Jónasson frá því
að hann hefði gert ráðstafanir til
þess að „helztu atriðin" yrðu birt
úr þeim athugunum, sem hafa far
ið fram, og þar á meðal athugun
Pollacks og sérfræðinganna, sem
starfað hafa að undanförnu undir
forustu Jónasar Haralz. Nú er
sem sagt lofað, að „helztu atrið-
in“ skuli birt. En nú er að því að
gá, að ef úr þessari birtingu á
annað borð verður, þá kemur hún
ekki fyrr en eftir dúk og disk.
Rannsóknirnar verða ekki birt-
ar, fyrr en búið er að skella
stærstu skattlagningu á þjóðina,
sem þekkzt hefur í sögu hennar.
Hér er því farið öfugt að við það
stjórnarinnar. Þannig hefur þá
farið um þessa hátíðlegu yfirlýs-
ingu stjórnarflokkanna fyrir
kosningarnar og loforð sjálfrar
ríkisstjórnarinnar um að „kippa
atvinnuvegunum upp úr'styrkja-
feninu“, eins og það var kallað.
En hverjum er svo um að
kenna, að svona hefur farið? —
Stjórnarflokkarnir ske.la skuld-
inni þar hver á annan. Fram-
sóknarmenn segja: Það var
ómögulegt að finna nokkra skyn-
samlega lausn, af því að komm-
únistar vildu það ekki. Kommún-
istar segja: Þetta er röng stefna,
og hún var tekin af því að Fram-
sóknarmenn kröfðust þess. Og-
Alþýðublaðið segir í forustu-
grein á fimmtudag: „Alþýðu-
flokkurinn hefði að sjálfsögðu
farið aðrar leiðir, ef hann hefði
í upphafi markað brautina. En
um það var ekki að ræða“.
Þannig ganga klögumálin á
sem ríkisstjórnin lofaði, því að VÍ*L Sjálfur formaður kommún
fyrst átti úttektin að fara fram,
og birtast, og síðan áttu ráðstaf-
anirnar að koma.
Sundíaugarnar fá tugþúsundir heimsókna á ári hverju. Þær hafa verið heilsubrunnur Reykvík-
inga um árabil. Þar ríkir fjör og gleði — og mikil eru oft ærsl barnanna.
Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.
o. s. frv. Af þessum 139.796,00
tekur hið opinbera 106.839,00.
Leyfð álagning á þessa sendingu
er 11.183,00, söluskattur nemur
kr. 6.214,00 svo að verðið frá
innflytjandanum er þá komið
upp í kr. 157.193,00. Eftir er þá
sú álagning, sem smásölunum er
leyfð af verðlagsyfirvöldun-
um og nemur 27% og verður þá
smásöluverð sendingarinnar alls
kr. 199.635,00. Hefur þá verðið
bólgnað úr kr. 23.310,00 upp í
tæplega 200 þúsund krónur! Þessi
vara verður nú 46,2% dýrari en
var áður, eftir að „bjargráðin"
komu fram. Sama sending af
ávöxtum hefði verið að smásölu-
verði kr. 136.542,00 áður en
„bjargráðin" komu til en eftir
„jólagjöfina“. Þannig myndast þá
verðið og er það almenningi til
fróðleiks að sjá slík dæmi.
Hingað til hefur verið reynt
að telja fólki trú um að hið háa
verðlag sé „kaupmönnum að
kenna", eins og það er orðað en
reynt að draga fjöður yfir álögur
hins opinbera. Þeirri blekkingu
er varla hægt að beita lengur.
í því sambandi má minna á að
fyrir fáum dögum var birtur
rekstrarreikningur KRON, sem
er eitt stærsta verzlunarfyrirtæki
í Reykjavík, fyrir árið 1957. Tap-
ið á rekstrinum hafði orðið um
1 milljón á árinu, en verzlunar-
veltan nam um 42 millj. króna.
Allur tilkostnaður innanlands er
nú orðinn svo gífurlegur að sú
álagning, sem leyfð er, hrekkur
ekki til, eins og kaupfélagsstjóri
KRON hélt fram í skýrslu sinni
til félaganna.
KRON er því miður sízt af öllu
einsdæmi, því allur verzlunar-
honum. Sú úttekt skyldi fara
fram „fyrir opnum tjöldum’1,
og þýddi það vitaskuld, eins og
stjórnarflokkarnir líka sögðu, að
öllum almenningi í landinu
skyldi yerða gert ‘ljós.t, hverjar
væru niðurstöður þessara rann-
sókna. Fyrst, þegar rannsóknirn-
ar lægju fyrir, væri svo unnt að
koma fram með sjálfar viðreisn-
artillögurnar en með þeim átti
að brjóta blað í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Þetta var það sem
stóð næstefst á stefnuskrá
Hræðslubandalagsins, það sem
efst stóð var brottvikning varnar
liðsins úr landinu, en allir vita,
hvernig um það mál hefur farið.
Nú er það kunnara en frá
þurfi að segja, að úttekt á þann
hátt sem lofað var, hefur aldrei
farið fram. Það hljómaði auðvit-
að ekki illa í eyrum þjóðarinnar
að nú skyldi henni gerð grein fyr-
ir öllum þessum málum og í sam-
ráði við hana skyldi svo hin nýja
skipan gerð. Hermann Jónasson
lýsti því fyrir kosningar með
sterkum orðum, hve djúpt at-
vinnuvegirnir væru sokknir í
styrkj afenið, uppbæturnar ættu
nú að hverfa burt og þjóðarbú-
skapurinn verða nýr og betri.
Nú eru tvö ár liðin síðan þessi
hátíðlegu loforð voru gefin fyr-
ir kosningarnar og það er al-
kunnugt, að engin úttekt hefir
farið fram, né heldur hún verið
birt þjóðinni. Nokkru eftir að rík
isstjórnin kom til valda, kvadai
hún saman sérfx-æðinga, þar á
meðal erinda, en öllu því, sem
þessir menn létu frá sér fará, hef
ur verið stungið undir stól. Sér-
staklega var spurt eftir því, hverj
ar hefðu verið tillögur erlenda
Svo er það mjög athyglisvert,
þegar Hermann Jónasson talar
um „helztu atriðin" úr rannsókn-
unum. Það er þá undir hans mati
komið og hans manna, hvað eru
„helztu atriðin“. Spurningin er
þá, hvað verður birt og hverju
verður stungið undir stól. Sam-
kvæmt reynslunni af Hermanni
Jónassyni og ríkisstjórn hans, er
því sízt af öllu treystandi að sú
bii'ting sem hann lofar verði
á þann hátt að unnt sé að treysta
henni. Það verður að segja það,
eins og er, að Hermanni Jónas-
syni og ríkisstjórn hans er yfir-
leitt ekki treystandi til neins,
eins og reynslan hefur sýnt. Sú
stjórn á ekkert traust skilið, að-
eins vanti'aust.
Dýp ra niður
í „styrkjafeniðu
ista, Einar Olgeirsson, lýsti yfir
andstöðu sinni við. tillögur rikis-
stjórnarinnar og kenndi Fram-
sóknarmönnum um ófarirnar. —
Sannleikurinn í málinu er auð-
vitað sá, að ríkisstjórnin gat
engar leiðir fundið, hún var ráð-
laus og innan hennar togast á
margvísleg öfl og hagsmunir,
þannig að ekki er nokkur grund-
völlur fyrir samkomulagi þar um
eitt né annað til úrbóta. Þar er
ekkert samkomulag né heldur
ráð til þess að „brjóta blað í
efnahagsmálunum“ og skapa nýja
efnahagslega viðreisn. Það eina,
sem samkomulag varð um, var að
halda áfram því sama og áður,
láta atvinnuvegina „sökkva
dýpra og dýpra í styrkjafenið“
leggja á þyngstu álögui', sem
nokkurn tímann hafa þekkzt.
stofna til meiri verðbólgu í land-
inu en þjóðin hefur áður þekkt.
en allt miðar þetta að því að
lama atvinnuvegina og hlýtur að
lokum að enda í ömurlegu
strandi.
Furðulegar
blekkingar
AlþýSuhlaðsms
í grein í Alþýðublaðinu k
fimmtudag undir yfirski'iftinni:
Vettvangur dagsins, er komið
fram með hinar furðulegustu stað
hæfingar í sambandi við, að sam-
ráð hafi verið haft við stjórnar-
andstöðuna í efnahagsmálum. —
Segir þar, að ríkisstjórnin hafi
„fyrir alllöngu látið stjórnarand-
stöðunni í té meginlínurnar í því,
sem hún taldi nauðsynlegt að
gera til bjargar efnahagsmálun-
um. Stjórnarandstaðan ræddi
málin á sínum fundum og síðan
tókst samvinna milli stjórnarinn-
ar og hennar um afgreiðslu máls-
ins, þó að stjórnarandstaðan sé
andstæð aðferðum í ýmsum grein
um, og skal ekki farið út í það í
þetta sinn“. Hér virðist vera gerð
eins konar tilraun til þess að
blanda Sjálfstæðismönnum inn í
þetta mál og láta líta svo út sem
þeir hafi gert eitthvert samkomu-
lag við stjórnarandstöðuna í efna-
hagsmálunum. Með því á víst að
reyna að velta ábyrgðinni að ein-
hverju leyti yfir á stjórnarand-
stöðuna eða Sjálfstæðisflokkinn.
Lengra er víst tæplega hægt að
komast í missögnum.
Það sanna í málinu er, að
stjórnarandstaðan hefur ekki enn
þann dag í dag fengið að sjá álits
gerðir eða tillögur þeirra sérfræð
inga, sem undirbjuggu frumvarp-
ið. Sjálfstæðisflokkurinn veit því
Eins og vikið var að hér á und-
an, hrópaði Hermann Jónasson og
menn hans fyrir kosningarnar
um að atvinnuvegirnir væru
sokknir í styrkjafenið og að það ekkert um niðurstöður þeirra,
yrði tafarlaust að breyta um nema að svo miklu leyti sem þær
stefna, eða að „svikaleið niður- kunna að' hafa birzt í frumvarp-
greiðslna skal tafarlaust stöðv- inu> en Þar er ekkert greint frá,
uð“, eins og það var orðað í hin- hvað sé komið frá sérfræðingun-
um hástemmdu yfirlýsingum. um °S hvað séu hugmyndir ríkis-
Hvað hefur nú orðið úr þessu?
Það er í rauninni óþarfi að varpa
þessari spurningu fram, því allir
vita svarið. Ríkisstjórnin hefur
sífellt gengið lengra og lengra í
því að hækka styrki og uppbæt-
ur, þannig að atvinnuvegirnir
hafa aldrei nokkurn tímann vcríð
jafndjúpt sokknir í styrkjafenið
eins og eft-ir tveggja ára setu rikis i
stjórnarinnar sjálfrar. Stjórnar-
flokkarnir hafa vitaskuld ekki
haft nokkurt minnsta samráð við
Sjálfstæðismenn um undirbúning
þessa máls. Hvað því viðvíkur að
stjórnarandstaðan eða Sjálfstæðis
menn hafi íyrir alllöngu fengið
að sjá „meginlínurnar" í efna-
hagsmálatillögunum, þá er hér
Framh. á bls. 16.