Morgunblaðið - 15.06.1958, Blaðsíða 13

Sunnudagur 15. júní 1958
MORCVNBLAÐlb
13

n&r
Þetta minnismerki hafa Rússar reist inni í miðri Beriínarborg, á sömu sióðum og Vilhjálmur II.
hafði sín sigurgöng. Nú er þarna landsspilda, se m beint hefur verið afsöluð rússneska ríkinu og
þar halda tveir rússneskir hermenn stöðugan vö rð, svo sem sjá má á hinni myndinni á síðunni.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 14. júní
Valdataka
de Ganlles
Síðustu vikurnar hafa heims-
blöðin skrifað meira um atburo-
ina, er verið hafa að gerast í
Frakklandi, en nokkuð annað.
Eftir á kann svo að virðast sem
valdataka de Gaulles hafi verið
óhjákvæmileg. En fáum dögum
áður en óeirðir Frakka í Alsír
hófust töldu menn, sem árum
saman höfðu fylgzt með frönsk-
um stjórnmálum, að engar líkur
væru til þess, að de Gaulle yrði
kvaddur til að leysa vandann.
Rík ástæða er til að staldra við
og íhuga hvaða ástæður liggja
til, að hann er nú engu að síður
oröinn forsætisráðherra með
meira valdi en fyrirrennarar
hans í þeirri stöðu.
Enginn efi er á því, að de
Gaulle er með merkustu mönn-
um, sem nú eru uppi. Með því
að blaða í endurminningum hans
sést, að hann er frábær rithöf-
undur. Hann er og maður skarp-
skyggn með víðan sjóndeildar-
hring, haldinn bjargfastri trú á
þýðingu sjálfs sín fyrir frönsku
þjóðina. Þeim, sem utan við
standa, kann raunar að virðast
svo sem Frakkland hefði verið
endurreist á sinum tíma hvort
sem de Gaulle hefði farið úr
landi í júní 1940 og hafið hreyf-
ingu frjálsra Frakka, eða ekki.
Því að það voru ekki frjálsir
Frakkar, sem frelsuðu land sitt,
heldur herafli Bandaríkjamanna
og Breta. Þess vegna kann sum-
um að þykja ofmælt þegar de
Gaulle kemst einhvers staðar svo
að orði, að skip, sem hafði hann
innanborðs á stríðsárunum, hafi
borið framtíð Frakklands.
Gamalkunnur
hugsunarháttur
Hitt er vafalaust að de Gaulle
átti ríkan þátt í því að bjarga
sjálfsvirðingu Frakka á Stríðsár-
unum. Það kann og að vera rétt,
sem ýmsir segja nú, að de Gaulle
hefði 1944 til 1946 verið í lófa
lagið að taka sér alræðisvald í
Frakklandi í stað þess að stofna
fjórða lýðveldið eins og hann
gerði.
Sjálfur sagði de Gaulle ein-
hvern daginn rétt áður en hann
tók við völdum, að sá sem hróp-
aði de Gaulle vildi Frakklandi
vel. í sjálfu sér er ekki ástæða
til að efa þetta. Lýðræðissinnar
hljóta þó að telja, að maður geti
viljað Frakklandi vel, þó að
hann hrópi ekki de Gaulle. Lýð-
ræðissinnar trúa á óhjákvæmi-
leik og jafnvel gildi skoðana-
ágreinings. Einræðismenn, hverju
nafni sem nefnast, telja aftur á
móti, að þeir einir hafi eða geti
fundið hina réttu lausn, og það
séu svikráð við þjóðina ef stað-
ið sé á móti þeim.
Þessi hugsunarháttur er þeim,
er fylgdust með atburðarásinni í
heimsmálunum fyrir síðari heims
styrjöldina, alltof ferskur í minni
til þess að ekki setji að þeim
ugg, þegar maður , haldinn hon-
um, er nú kvaddur til valda í
einu þeirra stórvelda heimsins,
sem hvað háværast hefur látið
af lýðræðisást sinni.
Einangraðir
valdhafar
Við mat á þessum atburðum
öllum ber þó að hafa í huga, að
de Gaulle hrifsaði ekki sjálfur
völdin í sínar hendur. Hann var
kvaddur til þeirra af forseta
landsins og meirihluta þing-
manna. Annað mál er það, að
þingmeirihlutinn samþykkti þá
kvaðningu nauðugur, enda
varð hann jafnframt að gangast
undir að ætla þinginu mun minni
afskipti af stjórn málefna ríkis-
ins en hingað til. Á þeirri þróun
bera þingmennirnir sjálfir mikla
ábyrgð. Sundurlyndi þeirra og
úrræðaleysi var slíkt, að þegar
til átti að taka vildi enginn
hræra legg né lið þeim til vernd-
ar. Stjórnmálaforingjarnir stóðu
einangraðir með þjóð sinni og
allur almenningur lét sig litlu
eða engu skipta, þó að þeir væru
sviptir völdum með vægast sagt
varahugaverðu móti.
Herinn, þetta æðsta tákn styrk-
leika ríkisins, knúði þingið til að
kveðja de Gaulle til valda, bein-
línis gegn vilja og ætlun sjálfra
þingmannanna. Afstaða hersins
kann að sumu leyti að vera
mannlega skiljanieg. A árunum
eftir síðari heimsstyrjöldina hef-
ur frönskum hermönnum hvað
eftir annað verið falið að verja
með ærnum blóðfórnum stöðvar,
svo sem í Indó-Kína, er stjórn-
málamennirnir sömdu síðan um
að afsala. Nú hefur baráttan um
Alsír staðið í mörg ár. Herinn
óttaðist að þar ætti enn að leika
sama leikinn. Engu að síður
hljóta lýðræðisunnendur • hvar
sem er að fordæma þá aðferð,
sem franski herinn hafði hér.
Hjuggu þ eir,
er hlífa skyldu
Það var ekki múgurinn í Alsir,
sem úrslitum réði, heldur hótun-
in um að senda hersveitirnar til
heimalandsins. í lýðræðisþjóðfé-
lagi er það grundvallarregla, að
herforingjarnir eigi skilyrðis-
laust að vera seldir undir vald
ríkisstjórnarinnar. Forseti Frakk
lands ætlaði og í fyrstu að fylgja
þessu eftir, en orð hans voru að
engu höfð. Ef þjóðfélagið sjálft
hefði ekki verið feyskið, mundu
borgararnir hafa séð hver hætta
var á ferðum og snúizt til varn-
ar. Hvorki lögregla né almenn-
reisnaímannanna, ef ekki beinn
frumkvöðull uppreisnarinnar. •—
Með þessu varð þegar ljóst að
hverju stefndi. Ríkisstjórnin sjálf
hafði ekki dug til að halda uppi
hinu löghelgaða skipulagi og
almenningur var orðinn svo
þreyttur á sífelldu valdabraski,
og krit á milli þeirra, sem þó
héldu áfram að vinna saman í
einu eða öðru fornrii, að hann lét
sig engu skipta hvað ofan á yrði.
Vel má vera, að fyrir Frakk-
land reynist farsælast, að de
Gaulle komi nú til valda. Engin
ástæða er til að efa, að hann sé
mikilhæfasti Frakkinn, sem nú
er uppi. Það er vafalaust rétt,
sem ýmsir segja nú, að fásinna
sé að jafna honum við Hitler og
Mussolini. Þó að hann vilji
sterka stjórn, er hugarfar hans
allt annað en þessara tveggja
látnu einræðisherra. Aðferðin við
valdatöku hans er og mildari en
var á ítalíu og í Þýzkalandi á
sínum tíma. Þó er hér bita mun-
ur en ekki fjár, og sannarlega er
það ískyggilegt tímanna tákn, að
í heimalandi byltingarinnar 1789
skuli slíkir atburðir gerast nær
tveimur öldum síðar.
Víti, sem ber
að varast
Ýmsir, ekki sízt Frakkar, hafa
mjög haft á orði, að vegna feng-
innar reynslu, yrði að draga lýð-
ræðisást Þjóðverja í efa. Úrræða-
leysi þýzkra stjórnmálamanna í
kringum 1930 og óheppileg fram-
koma Vesturveldanna gagnvart
Þýzkalandi á þeim árum átti
höfuðsökina á því að Hitler
komst til valda fyrir aldarfjórð-
ingur vildi veita lögmætri stjórn
landsins né þjóðþingi þá vernd,
sem lögin sögðu til um. Þess
vegna varð þingmeirihlutinn
þegar á reyndi, feginn að kveðja
de Gaulle til valda í því skyni
að koma í veg fyrir eitthvað enn-
þá verra, að því er uppi var látið.
SJ
órnarinnar
Uppgjöf ríkisstjórnarinnar lýsti
sér strax í því, að þegar hún
fékk aulcið vald til að bæla óró-
ann niður, þorði hún ekki sjálf
að beita því valdi í Alsír, heldur
fékk það í hendur yfirhershöfð-
ingjanum Salan, þó að vitað
væri, að hann væri á bandi upp-
ungi. En hann myndaði stjórn
sína með samþykki forseta og
ríkisþings. Ríkisþingið fékk hon-
um m.a.s. með lögáskldum meiri-
hluta sérstök völd. Eftir að hann
hafði ráðið ríkjum í nokkur ár,
skrifaði Winston Churchill, að
enn væri ósýnt, hvort Hitler yrði
einn farsælasti stjórnandi, sem
Þýzkaland hefði haft eða völd
hans snerust til ógæfu. Því miður
fór á siðari veginn.
Hörmungarnar, sem dundu yf-
ir Þýzkaland, voru meiri en orð
fá lýst. Þó að menn hafi lesið
miklar lýsingar af eyðingu borga
þar í landi, þá eru eyðileggingar-
merkin nú, þrettán árum eftir
stríðslokin, miklum mun meiri
en nokkur skyldi ætla. Engu að
síður hafa þar verið unnin ótrú-
leg stórvirki. Endurbygging
Þýzkalands ber vitni um dug og
manndóm þýzku þjóðarinnar
með sama hætti og eyðileggingin
um skammsýni hennar, þegar
þjóðin hélt, að hún leysti all-
an vanda með því að fela
framtíð sína í hendur einræðis-
herra.
Tveir lieiniar ,
Munurinn á frelsi og ófrelsi
sést og hvergi betur en í Berlín.
Það er eins og komið sé inn í
annan heim, þegar horfið er úr
Vestur-Berlín, þar sem frjálsir
stjórnhættir ríkja, og inn fyrir
endimörk kommúnista. M. a. s.
skrautbyggingarnar, sem verka-
lýður Austur-Berlínar var látinn
sveitast við að byggja, þótt hann
ætti við svo þröngan kost að búa,
að leiddi, til uppreisnarinnar 17.
júní 1953, eru svo lélega byggðar,
að þeim liggur nú þegar við
hruni. Hvergi má betur sjá en í
Berlín nú, muninn á þeim af-
rekum, sem unnin eru þar sem
frjálsræði ríkir og niðurlæging-
unni þar sem þvingunin ræð-
ur. —
Rússneskt
landsvæði ^
Nokkru fyrir vestan takmörk
hins kommúníska hluta Berlínar-
borgar er sérstök landspilda sem
samkvæmt Potsdam samningun-
um tilheyrir sjálfu Rússlandi.
Þessi spilda er einmitt á sömu
slóðum og sigurgöngin, sem nafn-
kunn voru áður fyrr og reist
voru fyrir fyrri heimsstyrjöldina.
Þarna er nú veglegt minnismerki
um sigur rússneska hersins og
halda tveir rússneskir hermenn
vörð um það dag og nótt.
Minnismerki þetta, og hin rúss-
neska landspilda inni í miðri Ber-
línarborg, minna á hverjir það
voru, sem að lokum högnuðust
á sigri Hitlers yfir lýðræðinu.
þýzka. Það voru valdamennirnir
í Kreml, sem þar báru stærstan
hlut frá borði áður en yfir lauk,
og færðu veldi Rússa lertgra vest-
ur á bóginn en það nokkru sinni
áður hefur náð.
Þó að ólíkum mönnum sé sam-
an að jafna, telja sumir nú, að
kommúnistar hyggi valdatöku de
Gaulle í Frakklandi eigi síður
líklega sér til framdráttar, þegar
til lengdar lætur, en hrun lýð-
ræðisins varð þeim á sínum tíma
í Þýzkalandi. Auðvitað láta
kommúnistar svo sem þeir séu
eindregnir á' móti de Gaulle. En
þeir vita ofur vel um ótta ýmissa
við, að hann kunni að veikja sam
heldni hinna vestrænu ríkja og
jafnvel leita sérsamninga við
Rússland. Sérstaklega telja þeir,
að Öfgar bjóði oftast öfgum heim,
og þess vegna sé við búið að þeg-
ar Frakkar hafi fengið nóg af
einræði de Gaulle, muni komm-
únistum gefast hið gullr.a tæki-
færi til að hrifsa völdin í Frakk-
landi í sínar hendur.
Víst ber að óska þess, að þetta
fari á annan veg. En lýðræðis-
sinnar mega aldrei gleyma því,
að öll frávik frá lýðræði eru
hættuleg. Mikið er til í því að
lýðræðið er um sumt erfiðasta
stjórnarformið. En það eitt er
samboðið frjálsbornum mönnum.
Framtíðarheill er ólíkt betur
borgið með því að feta sig áfram
eftir hinum erfiða stig frelsis og
lýðræðis en að ofurselja sig yfir-
i áðum einhvers foringja, sem
nokkur hluti lýðsins hyggur í
bili, að sé ofurmenni, en reynist
að lokum háður mannlegum
breyskleika eigi síður en aðrir.
Þúsund ára ríki Hitlers stóð ekki
full þrettán ár.
Getur ekki
gerzt liér?
í upphafi síðari heimsstyrjald-
arinnar voru það ýmsir í hir.um
hlutlausu rikjum, er sáu að á-
rásir og svik gat að vísu að
Framh. á bls. 14