Morgunblaðið - 03.08.1958, Blaðsíða 6

Mortcriynr 4ði
Sunmidaffur 3 5«iíot 1958
„Þitt verðmæti gegnum lífið er fórnin
rr
Avarp Þórarins Björnssonar, skóla-
meistara, flutt við skólaslit i Mennta-
skólanum á Akureyri 17. júni s.l.
AÐ lokum nokkur orð til ykkar,
ungu stúdentar.
Nú hafið þið fengið „reisu-
passann“ eða stúdentsskírteinið
ykkar og eruð eflaust glaðir,
syngjandi glaðir, eins og aðrir
þeir, sem héðan hafa farið á
undan ykkur. Eg man ekki bet-
ur en merKur maður og lífs-
reyndur segði mér eitt sinn, að
þrisvar hefði hann orðið glað-
astur um ævina: þegar hann
varð stúdent, þegar hann trú-
lofaðist og þegar honum fædd-
ist fyrsta barnið. Það er gott, að
þið eigið eitthvað af þessu eftir
enn, þó að öldin gerist nú bráð-
lát og kunni verr en áður að
njóta drauma og ljúfrar til-
hlökkunar.
En hér er langþráðu marki
náð, og veikum mannanna börn-
um virðist það nauðsyn að taka
lífið í áföngum og eygja mark,
sem ekki er of fjarri, svo að
þeim endist kjarkur og þrek til
að feta sig áfram á hrasgjörnum
stigum lífsins. líkt og barnið,
sem er að læra að ganga og
sleppir sér fyrst milli stóls og
bríkur. En stúdentsprófið hefir
fleira til síns ágætis en markið
eitt. Það hefir og að baki sér
hina eggjandi dul hins óráðna.
Þó að stúdentsprófi sé náð,
verður ekki lengi staldrað við.
Setja þarf nýtt mark, leggja nýja
stefnu. Því kann vissulega að
fylgja nokkur kvíði, en einnig
ögrun áhættunnar. Þó að nú sé
mikið talað um öryggi og margt
gert til þess að tryggja sem
bezt öryggi sem flestra, virðist
manninum líka vera þörf
áhættu. Án hennar verður lífið
litlaust og leiðinlegt. Þið hafið
mörg ykkar reynt það, að ekk-
ert er gaman að renna sér í
skíðabrekku, sem menn eru ör-
uggir að standa. En brekkan má
heldur ekki vera svo brött, að
við séum vissir að detta. Hræðsl-
an við að detta og vonin um að
standa verða að blandast í hæfi-
legu hlutfalli. Þá fyrst er gaman.
Og sama er um lífsbrekkuna.
Óvissan er eitt af kryddi lifsins.
Það þekkið þið líka úr prófun-
um, er það ekki? Hér er einn
þjóðfélagsvandinn, sem við er að
glíma: hæfileg blanda áhættu og
öryggis. Áhættan má ekki vera
svo mikil, að húm bugi kjarkinn
og deyði vonina, en nægileg til
að knýja á kraftana. Og öryggið
má ekki vera svo mikið, að það
svæfi kraftana, því að þannig
verður enginn sæll. Öll viljum
við standa í mannraunum. Ef
engin er áhættan, grípa menn
jafnvel heldui til alls konar ó-
yndisúrræða til að skapa hana.
Það er sennilega ein ástæðan til
þess, að börn vel settra og vel
efnaðra foreldra villast stund-
um af þeirri öruggu braut, sem
foreldrarnir virðast svo auðveld-
lega geta stutt þau á. Eg ræð
ykkur auðvitað ekki til slíkrar
áhættu, ungu stúdentar, því að
hún er af óheilbrigðum toga. En
ég vil sízt letja ykkur þess að
leggja á nýjar og ef til vill
áhættusamar brautir, ef þið að-
eins eruð þess albúin að leggja
fram krafta ykkar og berjast til
þrautar. Hitt er svo annað, að
sumum henta betur ráðnari
leiðir, og þá er ekki síður hyggi-
legt að fylgja því eðli. Hér hljóta
því vegir ykkar að skiptast, og
er það raunar vel, þó að sökn-
uður kunni að fylgja. Það er ein-
mitt einn galli hinna lægri skóla,
að þar er of lítið svigrúm fyrir
ólíkt eðli nemendanna og mis-
jafnar þarfir. Hér eftir verður
valið frjálsara og vonandi, að
þið finnið betur sjálf ykkur. Og
hamingjan fylgi ykkur, hvaða
stigu sem þið gangið.
En áður en þið haldið héðan
úr þessum gawila sal í síðasta
sinn, vil ég aðeins drepa á
tvennt.
I vetur las ég grein eftir
Albert Camus, þann er síðast
hlaut bókmenntaverðlaun No-
bels. Hann er, eins og að líkum
lætur og góðum Frakka sæmir,
mjög gáfaður og margt skiljandi
og auk þess andlega heiðarleg-
ur, að því er mér virðist, vill
hvorki blekkja né láta blekkj-
ast, enda óháður og andlega
frjáls. Eg hafði þessa grein einu
sinni með mér i frönskutíma í
máladeildinni í vetur og ætlaði
að gera slíkt hið sama í stærð-
fræðideildinni, en vannst ekki
tími- til. Eg gaf ykkur úr henni
nokkrar glefsur, og ég minnist
þess með mikilli ánægju, hvað
vel þið hlustuðuð, hve svipur
ykkar var vakandi og lifandi.
Eg held við ættum að gera meira
að því en við gerum, kennarar,
að fleygja svona aukatuggum í
nemendur inn á milli staglsins
og „utan dagskrár", þó að slíkt
megi ekki fara sve langt, að úr
verði los og leikaraskapur. I
greininni talar Camus meðal
annars um þann þjóðar-ávana
eða öllu heldur óvana Frakka,
ekki sízt þeirra, sem telja sig
þjóna andans, að vilja sýna gáf-
ur sínar með því að vera „á
móti“. „étre contre“, eins og
hann orðar það. Hann telur þetta
miður farið enda sýna verkin
merkin í Frakklandi. Sjálfur
segist hann hafa verið sá ham-
ingjumaður að hafa byrjað á því
ungur að vera „með“, en ekki
„móti“, sinn andiegi áhugi hafi
byrjað í aðdáun, en ekki andúð.
Hann telur það mikið happ. Þó
að hann hafi alizt upp í fátækt,
hafi hann aldrei fyllzt beiskju.
Það þakkar hann sólinni og sjón-
um í Afríku (en hann er vax-
inn upp í Norður-Afríku), því að
sólin og sjórinn kostuðu ekki
neitt, segir hann. Og öfund seg-
ist hann hafa sloppið við, en öf-
undina kallar hann krabbamein
Þórarinn Björnsson
þjóðfélaga og kennisetninga. Og
sannleikurinn er sá, að allt þetta:
andlyndið, beiskjan og öfundin,
er af sömu rót og neikvæðrar
ættar. Þessi grálynda þrenning
virðist vera misjafnlega ágeng
við þjóðirnar. Engilsaxar virðast
sleppa tiltölulega betur en aðr-
ir. Frakkar hafa hins vegar orð-
ið fyrir ásókn hennar, og við ís-
lehdingar eru hvergi nærri laus-
ir við hana, enda er ástand og
stjórnarfar á ýmsan hátt ekki
óáþekkt hjá þessum tveimur
þjóðum, Frökkum og Islending-
um. Andlyndið mun og hafa ver-
ið nokkuð ríkt í Norðmönnum
fyrir stríð, en þeir virðast hafa
vaxið upp úr því við raunir
styrjaldarinnar. Það sýnir, að
andlyndið er raunar smárrar
ættar, ef það hverfur á stórum
og alvörumiklum stundum.
Talið er, ni skólum hætti
nokkuð til að vekja andlyndi, og
þið hafið ekki alveg sloppið við
það, stúdentar góðir. En það
hefir ekki gefizt ykkur vel, og
það hefir heldur ekki gefizt
skólanum vel, og það mun hvergi
vel gefast, því að það er í ætt
við Niflheim og þokuna, sem
byrgir sólina. Varið ykkur á and-
lyndinu. Látið það ekki spilla
sólarsýn ykkar.
Og þá kem ég að síðasta atriði
máls míns.
Fyrir 30 árum var sú sögulega
stund í þessum sal, að fyrstu
stúdentarnir voru brautskráðir
úr norðlenzkum skóla eftir
meira en aldarhlé eða frá því
að Hólaskóli var niður lagður
1802. Faðir og fóstri Mennta-
skólans á Akureyri, Sigurður
skólameistari, flutti þá eina af
sínum viturlegu og drengilegu
ræðum. Eg var þá í útlöndum
og því ekki viðstaddur þá hátíð-
legu athöfn, en nýlega las ég
ræðuna. Skólameistari ræðir þar
meðal annars hlutverk skólans
og segir í því sambandi:
„Tvenns verður að krefjast af
hverri stofnun, er býr unga
menn undir opinbera starfsemi
og embættisnám: að þar sé, af
megni, freistað að glæða í nem-
öndum gagnhollan hug og rétt-
gjarnan í garð þjóðfélags þeirra
og temja þá við vandvirkni og
nákvæmni 1 vinnubrögðum og
þjónustu".
Þegar ég hugleiði þessi orð
míns horfna vinar og meistara,
virðist mér, að þann hollhug, er
hann ræðir hér um, hafi hann
einkum reynt að rækta með því
að vekja hjá nemöndum þegn-
hollustu við skólann, við hið
litla skóla-samfélag, er þeir lifðu
í. Mun hann hafa gert það í
þeirri von, að þeir, sem ungir
vendust því að hugsa um annað
og meira en sjálfa sig, myndu
síðar um ævi sýna sama hug í
verkum sínum og þjónustu við
samfélagið. Oft held ég, að vel
hafi tekizt á umliðnum árum að
rækta þennan hollustuhug við
skólann. Þess hefi ég margsinnis
orðið var. Hitt er vandara um
að dæma, hvort sá hugur hefir
nægilega fylgt mönnum á hinn
víðari vettvang þjóðfélagsins á
þessari margslungnu öld, sem er
skrifar ur
daqlega lifinu
Svar til „Umrennings“.
MÉR hefur borizt eftirfarandi
bréf frá Ásgeiri Þór Ás-
geirssyni umferðarverkfræðingi
Reyk j a víkurbæ j ar:
Fyrir nokkrum dögum birtist
í dálkum yðar fyrirspurn frá
manni, er kallar sig „Umrenn-
ing“, um þýðingu röndóttra gang
brauta (Zebraganga), sem máJ-
aðar hafa verið á nokkrum stöð-
um í miðbæ Reykjavíkur. Ég vil
fyrst vekja athygli á gildandi
skyldum ökumanna vegna gang-
andi manna á merktum gang-
brautum. í 48. gr. nýju umferðar-
laganna í kaflanum um umferðar
reglur, segir:
„Ökumönnum ber að draga úr
hraða, eða nema staðar, ef nauð-
syn krefur, vegna fótgangandi
vegfarenda á merktum gang-
brautum." Þessa málsgrein ættu
menn að íhuga vandlega. Af
þessu leiðir auðvitað, að gangandi
menn ættu að kappkosta að ganga
sem mest innan merktra gang-
brauta, þar sem þær eru fyrir
hendi. Allur „krabbagangur" eða
„skágangur" yfir fjölfarnar göt-
ur eða gatnamót, þar sem völ er
á merktum gangbrautum, er því
mjög hæpinn, svo að ekki sé
meira sagt. í 61. gr. umferðar-
laganna segir: „Þar sem merkt
er gangbraut yfir veg, skulu
menn nota hana, er þeir ætla
yfir veginn." Og ennfremur
„gangandi menn skulu gæta vel
að umferð, áður en farið er yfir
veg.“
Af þessum orðum löggjafans er
ljóst, að skyldur eru lagðar bæði
á ökumenn og gangandi fólk,
hvað merktar gangbrautir snert-
ir. Ef t. d. nokkrir ganga saman
í hóp á merktri gangbraut og bif-
reið ryðst í gegn og slys verður.
má ætla, að dómarinn líti at-
ferli ökumanns ómildum aúgum
og dæmi hann í sök.
Tilgangurinn með merkingu
gangbrauta er að fá sem flesta
gangandi menn til þess að ganga
yfir götu á fáum, vel merktum
stöðum, en af þeirri ástæðu er
hægt að gefa þeim meiri rétt en
ella. Gangbrautir eru merktar
með tveim hvítum, heilum linum,
máluðum þvert á akbrautir.
Stundum eru notaðar málmbólur
eða önnur efni í þessu skyni.
Englendingar urðu einna fyrstir
til að bæta breiðum röndum milli
línanna, og urðu þá svonefndar
„Zebra“-gangbrautir til. Þessi
háttur er víða hafður á í Evrópu
nú. Slíkar röndóttar gangbrautir
eru settar, þar sem óskað er að
gera gangbrautir sérstaklega
greinilegar vegna fjölda fótgang-
enda, t. d. hjá skólum. Þeim
fylgja ekki nein aukaréttindi
fram yfir aðrar merktar gang-
brautir, enda máist málning fljótt
og betri efni reyndar líka. Síð-
asta vetur var gerð tilraun með
varanlegri merkingu á gangbraut
neðst í Bankastræti. í vor var
ekkert sjáanlegt af efninu í ak-
brautinni. Aukin réttindi ein-
hverrar sérstakrar tegundar gang
brauta, myndi þýða, að merking
in yrði að vera í fyrsta flokks
lagi og sýnileg (snjóavetur!) allt
árið.
En röndótta merkingin gerir
annað. Þar sem fjöldi fótgang-
enda fér yfir götu á hverjum
degi, treystir hún þau réttindi
sem gangandi fólk hefur á merkt
um akbrautum. Ökumenn greina
gangbrautina lengra að og geta
því dregið úr ökuhraðanum í
tíma. Hin aukna merking gang-
brautarinnar hvetur einnig gang-
andi fólk til að halda sig innan
gangbrautarinnar á þeim við-
kvæma umferðarstað, þar sem
hún hefur verið sett.
Að lokum skal þess getið, að
merking gangbrauta er ekki eins
algeng í Bandaríkjunum og í
Evrópu. Bandarískir ökumenn
eru samt mjög tillitssamir gagn-
vart gangandi fólki.
Atburðurinn á Borginni
IFYRRADAG ræddi ég hér í
dálkunum um það sem fyrir
mig kom á Hótel Borg á þriðju-
dagskvöldið. Yfirþjónninn hefur
nú hringt og þykir honum ákaf-
lega leitt að slíkt skyldi koma
fyrir og að hann skyldi ekki
hafa verið við til að kippa þessu
í lag. Sýnir þetta að veitingahús-
ið hefur fullan hug á að gera
gestum til hæfis, þó svona hafi
tekizt til í þetta sinn.
Kokkurinn, sem var á vakt
þetta umrædda kvöld, vill líka
taka það fram að hann hafi ekk-
ert um matarpöntun vitað fyrr
en eftir klukkan hálf tíu. en þá
er vinnutíma hans lokið. Hvað
gerðist frammi í salnum varðandi
matarpöntun þessa er honum ó-
kunnugt um.
svo einkennilegt sambland fé-
lagshyggju og sjálfshyggju. Eg
hygg, að það sé ein af mótsetn-
ingum nútímaþjóðfélags, að
minnsta kosti hins íslenzka, að
sú félagshyggja, sem kemur
fram í ýmsum samtökum fólks-
ins og margvíslegri lagasetningu
og ráðstöfunum hins opinbera,
elur sjálfshyggju einstakling-
anna og grefur þannig undan
sjálfri sér. Menn gleyma því, að
sönn félagshyggja hlýtur og
verður að eiga rætur í fórnar-
lund eða því hugarþeli, sem get-
ur látið á móti sér vegna ann-
arra. Annars á félagshyggjan á
hættu að snúast í skipulagða
eigingirni, og ég fæ ekki betur
séð en það sé einmitt þetta, sem
hefir verið að gerast hér á landi,
og þess vegna er vandi þjóðfé-
lagsins orðinn svo harðsnúinn,
að enginn virðist þess megnugur
að leysa hann. Það eru ekki
fyrst og fremst efnahagsvanda-
mál, sem hér er við að stríða,
eins og vant er að klifa á. Vand-
inn er sálarlegs og siðferðislegs
eðlis. Þjóðin er blátt áfram of
eigingjörn. Við höfum vanizt á
það síðustu árin og vanið æsk-
una á það að láta of margt eftir
sér. Ef slíkt skapaði ánægju,
mætti segja, að nokkuð væri
unnið. En það er ekki svo vel.
Orðið ánægja er komið af nógur
og merkir þægindakenndina, sem
fylgir því að hafa nóg. En eigin-
girnin fær aldrei nóg. Það er
hennar eðli, og þess vegna getur
hún ekki skapað ánægju. Þar
þarf annað og meira.
Einn gáfaðasti sonurinn, sem
ísland hefir alið, Einar Bene-
diktsson, segir í síðasta kvæðinu
í síðustu bókinni sinni:
„þitt verðmæti gegnum lífið er
fórnin".
Þó að Einari Benediktssyni
kunni að hafa verið sumt annað
betur gefið en fórnarlund, má
ekki ætla, að þessi síðasti boð-
skapur hans sé munnfleipur eitt.
Til þess var hann of vandur að
skáldvirðingu sinni. Ef til vill
hefir hann og skynjað hér betur
en ella, af því að hann hafði ekki
of mikið af fórnareðli. Vöntunin
skýrir gjarna bezt gildi hlut-
anna.
Fórnin er ein af þörfum
mannssálarinnar. Lýðræðinu
hættir til að gleyma því um of.
Þess vegna erum við fátækir að
verðmæti fórnarinnar, og þið
ekki síður en aðrir, ungir stúd-
entar. En ég óska ykkur þess
að síðustu, að þið megið
finna þau verðmæti, að þið
megið eignast sjálf ykkur með
því að gefa sjálf ykkur, ef
ég má orða það svo, gefa sjálf
ykkur góðu og nytsömu starfi,
sem þið vinnið þjóðinni til far-
sældar og sjálfum ykkur til
gæfu.
Svo þakka ég ykkur liðin ár
og árna ykkur fararheilla út í
vorbjartan daginn.
Þórarinn Björnsson.
4rabar strjúka úr
fangelsi í ísrael
TEL AVIV, 1. ágúst —Reuter—
Sextíu og sex Aröbum, sem setið
hafa í fangelsi fyrir skemmdar-
verkastarfsemi í ísrael, tókst í
gærkvöldi að strjúka úr fangelsi
í Norður-ísrael. Reynt var að
sitja fyrir föngunum í Jezreel-
dalnum, en það bar ekki árang-
ur, og talið er, að fangarnir hafi
farið yfir landamærin til Jórd-
aníu. Áður en föngunum tókst
að strjúka stofnuðu þeir til
óeirða í fangelsinu, brutust inn í
vopnabúr fangelsisins og tóku
þar vélbyssur og handsprengjur.
Ellefu fangar og tveir fangaverð-
ir voru drepnir í óeirðum þess-
um. Talið er, að föngunum hafi
verið hjálpað til að flýja. Þetta
er í fyrsta sinn, sem kemur til
óeirða í fangelsi í hinu unga
Ísraelsríki