Morgunblaðið - 10.08.1958, Blaðsíða 9

Sunnudagur 10. ágúst 1958
MORGVKfíLAÐlÐ
9
mótmœli Í NAFNI KONUNCS
n
• • •
iif OjhÍH Ikftítt liíuiftf lil Sanmftvlt, íír
rní»rr‘i <.* >o!!tmv Íut1n;\ Ki ^lcvi'uv
ÍHilflfni, ^lftnnnrn,Díínnmikrn’ Ciukh-
CV. *.<* +*■ -y >*&* ^ v& #+y'i v ✓ .* * 4-V&S-
greifafrú kemur
til að hressa upp á orðstír
(Trampes stiffamtmanns)
UNDANFARNAR þrjár vikur
hefur dvalizt hér á landi fru
Bógelund-Jensen, fædd Komtesse
Trampe. Hún hefur verið hér í
ailundarlegum erindagjörðum,
setið lengi á Þjóðskjalasafninu
að athuga ætt sína og uppruna.
Hún segist einkum hafa komið
hingað til íslands í því skyni
að rétta hlut langafa sins
Tarmpe stiftamtmanns: — Eg
veit, að íslendingar hafa löng-
um haft horn í síðu hans, sagði
hún í samtali við fréttamann
Morgunblaðsins, og mér skilst, að
hann hafi verið heldur illa þokk-
aður af alþýðu manna hér á landi.
Ég kom eiginlega hingað vegna
þess, að mig langaði að rétta
hlut hans og ég vona, að íslend-
ingar sjái hann í nýju ljósi,
þegar viðtalið hefur birzt í Morg-
unblaðinu.
i
Það er vafalaust rétt hjá frúnni,
að Trampe stiftamtmaður, full-
trúi konungs á þjóðfundinum í
Reykjavik 1851, hafi verið held-
ur illa þokkaður hér á landi.
Einhvers staðar er þess meira að
segja getið ,að bændum á
Austurlandi hafi þótt mátulegt að
láta hunda sína heita í höf-
uðið á honum. Eins og kunnugt
er, tók Trampe greifi við stift-
amtmannsembættinu af Rosen-
örn. Hann kom hingað til lands
29. apríl 1850. Páll Eggert Óla-
son segir í ævisögu Jóns Sig-
urðssonar, að Trampe hafi verið
léttur maður á sér, viðmótsgóð-
ur, glaðlyndur og mannblendinn.
Hann hafi því brátt orðið vinsæll
af íslendingum. Það hafi aukið
honum mannhylli með fslending-
um, að hann kom því á fastan fót,
að bréfagerðir væru á íslenzku
innanlands hjá skrifstofu hans og
embættismanna í milli. Það er
enginn vafi á því, að Trampe
greifi tók starf sitt alvarlega.
Hann hefur komið til íslands full-
ur áhuga, eins og meðal annars
má sjá af því, að hann lagði stund
á íslenzku eftir að hann kom til
landsins. Hann sýndi jafnvel á
sér svo þjóðlegan blæ að sækja
sjálfan Þingvallafundinn 1850 og
æðstu embættismenn í Reykja-
vík fóru þá mjög að dæmi hans.
En Trampe mun hafa verið nokk-
uð laus fyrir, og allmálugur. Mun
það hafa staðið honum nokkuð
fyrir þrifum í embættisverkum
hans á íslandi.
Trampe greifi hafði ekki gegnt
stiftamtmannsembættinu lengi,
þegar kastaðist í kekki milli hans
og helztu leiðtoga íslenzku þjóð-
arinnar í frelsisbaráttunni. Hann
var fyrst og fremst konungholl-
ur danskur embættismaður, og
enda þótt hann kæmi hing-
að með góðan ásetning, tók hann
konungdæmið fram yfir allar
kröfur íslendinga í þjóðfrelsisbar
áttunni. Þegar hann vann sitt
óvinsælcista verk — að slíta þjóð-
fúndinum svo til formálalaust —
hafði hann áreiðanlega ekki ann-
að í huga en standa traustan
vörð um hagsmuni Danakonungs
á íslandi: — Mér skilst, að það
hafi löngum verið skoðun íslend-
inga, segir greifafrúin, að Trampe
stiftamtmaður hafi fundið það
upp hjá sjálfum sér að slíta þjóð-
fundinum. Hanr. hafi ekki haft til
þess heimild konungs, enda kom
það beinlínis fram í mótmælum
Jóns Sigurðssonar, þegar hann
sagði: „Og eg mótmæli í nafni
konungs og þjóðarinnar . . .“ Við
bentum greifafrúnni á, að til er
bréf frá Trampe til innanríkis
ráðuneytisins danska, dagsett 4.
marz 1851, þar sem hann fer þess
á leit, að danskir soldátar verði
sendir til Reykjavíkur til þess*að
halda uppi lögum og reglu og
einnig biður hann um heimild
til þess að slíta þjóðfundinum
jafnskjótt „og hann, gegn mót-
mælum hans, fer út fyrir eða
lengra en frumvarp það sem lagt
verður fyrir“. Frúin kvaðst vita
deili á bréfi þessu, en aftur á
móti hafi sú skoðun verið almenn
hér á landi, að Trampe hafi ekki
fengið þessa heimild konungs og
hafi hann slitið þjóðfundinum
upp á eindæmi. — En svo vill
til, að er ég fyrir ekki all löngu
var að blaða í pappírum Trampes
greifa, fann ég tilskipun konungs,
sem undirrituð er 19. maí 1851.
Þar er stiftamtmanninum fyrir-
lagt, að fresta og jafnvel leysa
upp þjóðfundinn, ef honum þykir
þurfa: Vér veitum þér ennfremur
heimild til þess að fresta eða
jafnvel leysa upp fyrrnefndan
fund, ef slíkt ... er talið nauðsyn-
legt. Þessi tilskipun var send
Trampe stiftamtmanni persónu-
lega og ekki út gefin, en í annarri
tilskipun, sem dagsett er sama
dag og gefin var út á prenti, er
til íslands
langafa síns
lofti“. Hún sagði mér frá Reykja-
vík — að bærinn væri lítill og
snotur, og hefur hann alltaf ver-
ið þannig í ímynd minni. Ég var
því ekki lítið hissa, þegar ég
kom til Reykjavíkur, sem er orð-
in stór borg. Amma þekkti auð-
vitað ekki þessa stóru Reykja-
vík; bærinn hennar var aðeins
lítið þorp.
— Nei, hún kom aldrei aftur
til íslands. Hún sagði alltaf: Ég
fer heim til íslands á 1000 ára
hátíðinni (1930), ef ég hef ekki
komizt þangað fyrr. En á Alþing-
ishátíðinni var hún orðin of göm-
ul til að fara í langt og erfitt
ferðalag og sat þvi heima. Eins og
þér sjáið af þessu, er ég 25%
íslendingur. Ég er ákaflega stolt
af því, og ef ég geri eitthvað,
sem mér finnst veigur í, þá segi
ég, að það sé að þakka Þórði
Sveinbjörnssyni og hans ætt.
Við snerum máli okkar aftur að
þjóðfundinum. Frúin sagðist vera
viss um, að Friðrik 7. konungur
hafi óttazt að verða óvinsæll af
íslendingum, ef það yrði heyrin-
kunnugt, að þjóðfundinum
hefði verið slitið að hans
frumkvæði. Hann vildi vera
vinsæll og lagði kapp á að
þurfa ekki að taka óþægilega af-
stöðu eftir fundinn. Trampe var
óvenjulengi stiftamtmaður á fs-
landi eða til 1860. Ég hef það á
tilfinningunni, að hann hafi kom-
ið hingað sem ungur hugsjóna-
maður og haft hug á því að láta
gott eitt af sér leiða. Ég trúi því
ekki, að margir danskir embættis-
menn á þessum árum hafi lagt
Komtesse Trampe
ekki eins djúpt tekið í árinni.
(Tíðindi frá Þjóðfundi íslendinga
árið 1851, Rvík 1851; þar er sagt:
„at slutte Forhandlingerne“).
— Ég hygg, að konungur
hafi viljað forðast að verða illa
þokkaður af fslendmgum — og
því fundizt rétt að láta reiðina
bitna á stiftamtmanni. Það fór
líka svo, að Jón Sigurðsson mót
mælti í nafni konungs, og reiði
íslenzku þjóðarinnar bitnaði á
Trampe greifa. Ég vona að þessi
misskilningur sé nú að einhverju
leyti leiðréttur; þetta er ekki
stórvægilegt atriði og skiptir
engu í landi, þar sem menn hafa
lítinn áhugá á ættfræði, en á ís-
landi er ættfræðin snar þáttur
daglegs lífs, og þess vegna hef-
ur mig langað til þess að hressa
svolítið upp á mannorð langafa
míns.
★
Frúin hefur þýtt ævisögu Þórð-
ar Sveinbjörnssonar háyfirdóm-
ara á dönsku. Ástæðan er sú, að
hún á einnig ættir sínar að rekja
til hans. Þannig er mál með vexti,
að yngsta dóttir Þórðar, Áróra
Ingibjörg, giftist yngsta syni
Trampes greifa, Kristjáni, en
Áróra er amma frúarinnar: —
Ég ólst mikið upp hjá Áróru
ömmu minni og hún lagði kapp
á að glæða ást mína á íslandi.
Hún sagði mér margt frá gamla
landinu og hafði ég ákaflega gam
an af því. Þau Kristján kynnt-
ust hjá mági Þórðar háyfirdóm-
ara, sem var prestur í Bligind á
Jótlandi. Hún fór utan ung að
aldri, eða aðeins 18 ára gömul,
og kom aldrei aftur til fslands
eftir það. Ég held hún hafi alla
tíð verið rammíslenzk. Hún kunni
t.d. aldrei að meta dönsku garð-
ana eða skógana. Hún sagðistheld
ur vilja fara upp á fjöll, svo að
hún gæti andað að sér „hreinu
Vér veitum þér ennfremur heimild til þess . .
Trampe stiftamtmaður
stund á íslenzku. Og í skjalasafni
hans hef ég fundið bréf, sem
hann skrifaði systur sinni daginn,
sem hann kom til Reykjavíkur.
Finnst mér það styðja þá hug-
mynd mína, að hann hafi bundið
miklar vonir við dvöl sína hér.
Hann segir meðal annars: Ferðin
gekk prýðilega. Tvo fyrstu dag-
ana var yndislegt veður, enginn
var sjóveikur, þriðja daginn var
kuldagjóstur og allir sjóveikir,
nema bróðir þinn, sem hefur haft
það ágætt alla leiðina og aðeins
þjáðst af mjög góðri matarlyst.
Þá segir hann, að ferðin hafi
aðeins tekið 10% dag og lýsir
síðan komunni til Reykjavíkur:
Það var sunnudagur, veðrið var
fagurt, innsiglingin til Reykja-
víkur mjög tignarleg, brött, dimm
fjöll á alla vegu, fallegar litlar
eyjar liggja fyrir utan höfnina,
sem er mjög hreinleg og snotur.
.... Þegar akkerum hafði verið
kastað í sjóinn, var settur út bát-
ur, og þegar ég gekk niður í
hann, skutu skipverjar þremur
skotum mér til heiðurs, svo að
glumdi í klettunum í kring. Fjöldi
fólks var saman kominn á strand-
lengjunni. Allir tóku ofan, þegar
ég steig á land .... Svo mikill
mannfjöldi safnaðist saman í
kringum mig, að mér virtist erf-
itt að komast áfram, en allir voru
ákaflega vingjarnlegir við mig,
einkum og sér í lagi dömurnar,
sem allar voru mjög snotrar. Síð-
an segir hinn nýi stiftamtmaður
frá því, hvernig þau hjón búa um
sig, og kveðst vera þess fullviss,
að Jan, kona sín, muni una hag
sínum vel á íslandi. í lok bréfsins
segir stiftamtmaður, að hann
muni taka við embætti næsta dag.
Ýmis mál bíða afgreiðslu, segir
hann, en þetta gengur áreiðan-
lega allt að óskum. — I þessu
bréfi er barnsleg gleði yfir því,
að vera kominn til íslands og það
er auðséð, að Trampe stiftamt-
maður hlakkar til þess að taka
við hinu erfiða embætti sínu í
þessu nýja landi. I næsta bréfi,
sem hann skrifar systur sinni,
23. ágúst 1850, heíur þó róman-
tísku blæjunni verið svipt burt
frá andliti hans og hann verður
að horfast í augu við blákaldar
staðreyndir; hann segir, að
útgjöldin séu mikil í sambandi
við embættið. Síðan snýr hann
sér að loftslaginu og segir: Þetta
er undarlegt land, í dag er heitt,
í gær mjög kalt, ýmist rok eða
blankalogn, oft rigning . . .
og aldrei er hægt að reiða sig
á veðrið .... Síðan heldur hann
áfram: En þannig er því einnig
varið með fólkið, það er ekki
hægt að treysta því mjög vel,
það lætur einn stjórna sér í dag
og annan á morgun, breytir um
skoðun á einu andartaki og veit
ekki, hvað það vill. Þegar ég kom
hingað fyrst, virtist einhver æs-
ingur í mönnum, en nú er ástand-
ið gott .... Síðan segir stiftamt-
maður að hann hafi reynt að
vinna hollustu embættismanna —
hann hafi ferðazt mikið um land-
ið, reynt að tala við sem flesta
og lofað landsmönnum að kyssa
sig — „eins og þeirra er siður“.
Hann skýrir frá stjórnmálaástand
inu og segir, að „áróðurs-
mennirnir" hafi ákveðið að
koma saman til fundar á
Þingvöllum, þar sem þeir hafi
haft í hyggju að fremja
„heimskupör". Síðan segist hann
sjálfur hafa farið á fundinn,
rætt við foringjana og leitt þeim
fyrir sjónir, hversu óskynsamleg
slík framkoma væri; jafnframt
hafi hann bent þeim á, hverjar
afleiðingar hún gæti haft í för
með sér fyrir þá sjálfa „því að ég
hef ákveðið að gera miklar var-
úðarráðstafanir, ef þeir ekki
fylgja aðvörunum mínum“. „Af-
leiðingin var sú“, heldur stift-
amtmaður áfram, „að fundurinn
fór fram með ró og spekt og þar
gerðist ekkert annað en það, að
skipuð var pólitísk nefnd, sem
í eiga sæti 5 menn“ — og for-
maður nefndarinnar var kjörinn
stiftamtmaður sjálfur.
— Ég hygg, heldur frúin áfram,
að stiftamtmaður hafi ekki gert
sér neina grein fyrir því, þegar
Fra.nh. á ols. 15
^igjörlega sjálfvirk
is-
ísinn kemur mulinn úr
tækinu.
ísmolarnir eru ávalir
og særa því ekki fiskinn.
Stakar vélar framleiða
frá 360 kg. í 4500 kg. á
sólarhring.
Afköst samstæða geta
verið nokkur hundruð
smálestir á sólarhring.
Engin gæzla.
Vélarnar eru mjög fyrir
ferðalitlar og geta staðið
hvar sem er.
Enginn pækill.
BERGEDORFER
EISENWERK
Hamborg — Bergedorf.