Morgunblaðið - 30.09.1958, Blaðsíða 12

Y2
MORCVHBLAÐIÐ
Þriðjudagur 30. sept. 1958

Utg.: H.í. Arvakur. Reykjavík.
Framkvæmdastióri: Sigfús Jónsson.
Áðairitstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, simi 33045
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr 35.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
//
FYRST eftir að hið heimsku
lega herhlaup Breta inn ’
íslenzka fiskveiðiland-
helgi var hafið, virtist svo af
sumum íslenzkum blöðum,. að
þar með væri allur vandi í land-
helgismálinu leystur. Með frum-
hlaupi Breta væri sigur þegar
fenginn eða hann a. m. k. örugg-
lega tryggður.
Allir vonum við íslendingar,
að sigurinn vinnist áður en yfir
lýkur, og að valdbeitingarbrölt
Breta snúist gegn þeim sjálfum.
Hitfer því miður staðreynd, að
enn er sigur ekki fenginn. Um
vinning hans megum við og ekki
eingöngu treysta á afglöp Breta,
enda skaðar ekki að minnast
þess, að þeir hafa nokkra reynslu
í því að koma málum sínum
fram, þó að misjafnlega hafi
horft um sinn. Okkur mun þess
vegna ekki af veita að taka á
öllu því, sem við eigum til. Þar
treystum við auðvitað fyrst og
fremst á rétt okkar, en á honum
verður að halda af hyggindum.
★
Hér er svo mikið í húfi, að
menn skyldu ætla, að þeir, er
ábyrgðina bera, mundu nú ekki
einungis hafa fullt samráð inn-
byrðis, heldur og við andstæð-
inga sína, svo að ráð allra kæmu
til. —
Því miður skortir mjög á, að
þessa sé gætt. Ríkisstjórnin hef-
ur ekkert samráð haft við stjórn-
arandstöðuna um meðferð máls-
ins frá því að herhlaup Breta
hófst. Samráð af stjórnarinnar
hálfu var að vísu lítið áður og
hún fylgdi í litlu eða engu þeim
tillögum, sem Sjálfstæðismenn
báru þá fram. Reynslan hefur
þó nú þegar sýnt, að í öllu hefði
betur farið, eí að ráðum Sjálf-
stæðismanna hefði verið farið.
Segja mætti, að skiljanlegt
væri, að ríkisstjórnin leitaði
ekki ráða stjórnarandstöðunnar,
ef hún væri sjálf sammála um
meðferð málsins. Sannleikurinn
er hins vegar allur annar. Tvö
dæmi frá síðustu viku skýr'a það
svo, að ekki verður um villzt.
★
Enginn efi er á þyí, að almenn-
ingur telur, að rangt hafi verið
að farið í Paynterhneykslinu
svokallaða. I ræðu sinni á stúd-
entafélagsfundinum sl. sunnudag,
sagði Ólafur Thors um það mál,
það, er úr sker:
„Megi ekki taka brezka tog-
ara, þegar brezku herskipin eru
fjarstödd í þágu landhelgisbrjót-
anna og geta því ekki þá stund-
ina hindrað töku þeirra með of-
beldi, og sé heldur ekki hægt að
taka sökudólgana vegna ofbeld-
is herskipanna, þegar þau eru
nærstödd, hvenær má og á þá
eiginlega að koma lögum yfir
þá?“
Engin undanbrögð geta villt
menn í því, að svarið við spurn-
ingunni, sem Ólafur Thors bar
fram, hlýtur að vera það, að
íslenzka stjórnin átti ekki að
banna varðskipsmönnunum að
taka landhelgisbrjótinn til hafn-
ar. En voru þá ekki einhver rök
fyrir hinni gagnstæðu ákvörðun
Hermanns Jónassonar, forsætis-
ráðherra? Var hún a. m. k. ekki
byggð á íhugun og samráði allrar
r íkisst j órnarinnar ?
Skrif Þjóðviljans að undan-
förnu sýna, að sjálf ríkisstjórn-
in er sundurþykk í málinu. Slíkt
//
hið sama gáfu fyrstu viðbrögð
Alþýðublaðsins tii kynna. Síðan
hefur Gylfi Þ. Gíslason auðsjá-
anlega snúið blaðinu við, því að
s.l. sunnudag tekur það upp
vörn fyrir Hermann Jónasson, en
segir þó:
„Selflutningarnir milli togar-
anna og herskipanna á veikum
mönnum eiga að hætta. Hér þarf
hreinar línur — og því fyrr því
betra. Væri tímabært, að ríkis-
stjórnin fjallaði um þetta atriði
nú þegar og réði því til lykta í
eitt skipti fyrir öll.“
1 þessum orðum verjanda Her-
manns Jónassonar felst þyngsta
fordæmingin á athæfi hans. Á-
kvarðanir í hinum þýðingar-
mestu málum eru teknar í fumi
og fljótræði, en ekki að yfirlögðu
ráði. Ríkisstjórnin sjálf hefur
ekki haft nægt samráð sín á
milli. „Hreinar línur“, eru ekki
til. —
★
Svo alvarlegt sem þetta er, þá
er þó enn alvarlegra, að sam-
kvæmt upplýsingum Gylfa Þ.
Gíslasonar, er hann gaf Morgun-
blaðinu og sagt var frá sl. laug-
ardag, hefur ríkistjórnin enn
ekki einu sinni rætt um þá hug-
mynd, að deilan um fiskveiði-
takmörkin verði lögð fyrir Haag
dómstólinn. Morgunblaðið segir
orðrétt svo:
„Ráðherrann svaraði fyrir-
spurn blaðsins á þá leið, að rík-
isstjórn íslands hefði ekki borizt
nein formleg tillaga frá brezku
stjórninni ennþá, um að deilan
um fiskveiðitakmörkin yrði lögð
fyrir Haagdómstólinn. Hann
kvað slíka tillögu því alls ekki
hafa verið rædda innan íslenzku
stjórnarinnar ennþá.
En teljið þér ekki líklegt að
afstaða verði fljótlega tekin af
hálfu ríkisstjórnarinnar?
— Ég geri ráð fyrir að hún
verði rædd strax og efni hinnar
brezku tillögu liggur fyrir, sagði
ráðherrann“.
Málgag* sjávarútvegsmálaráð-
herrans, Þjóðviljinn, ræðst á
sunnudaginn gegp þessari hug-
mynd. Það er mál fyrir sig. Hitt
er óverjandi, að ríkisstjórnin
skuli ekki «inu sinni innbyrðis
vera búinn að gera sjálfri sér
grein fyrir, hvernig bregðast
skuli við þvílíkri tillögu. Það er
sannast að segja meiri léttuð,
heldur en andstæðingar stjórn-
arinnar hefðu viljað á hana bera.
★
Þegar þetta er haft í huga, þá
er það sízt að ófyrirsynju, sein
Ólafur Thors sagði í hinni ágætu
ræðu sinni á Stúdentafélagsfund-
inum:
„í öllu þessu og mörgu öðru
er framkomu okkar ábótavant í
þessu mikla velferðarmáli þjóð-
arinnar. En úr því má enn bæta.
Og úr því wður að bæta.
1 þessu máli veltur mikið á
einingu. Algerri, órjúfanlégriþjoð
areiningu. Gleymum því ekki.
En gleymum innlendum deilum.
Stjórnin verður að sættast inn-
byrðis heilum sáttum. Við Sjálf-
stæðismenn erum fúsir að jafna
allan ágreining um málið. Eftir
það eiga men* að ræðast við í
fullum trúnaði og einlægni, en
lúta síðan vitrustu manna yfir-
sýn, um hvað hyggilegt sé að
aðhafast". <
HÉR ÞARF HREINAR LÍNUR
ÚR HEIMI

/
Sjómannsllfib i „paradis verkalýðsins"
é
Rússnesku togararnir fara ekki með
dauÖvona menn til vesfrænna hafna
enda jbótt jbeir séu skammt undan landi
FRÁ því var skýrt í fréttum í vor,
að Eistlendingur einn hefði flúið
af rússneskum togara í Norður-
sjó, komizt á land á Shetlands-
eyjum og leitað á náðir heima-
manna. Skömmu síðar réðst hóp-
ur rússneskra sjómanna á land
til þess að leita strokumannsins.
Leituðu Rússarnir lengi kvölds
en urðu frá að hverfa því að Eist-
lendingurinn hafði fengið góðan
felustað. Brezka stjórnin mót-
mælti harðlega landgöngu Rúss-
ana — og vakti málið heimsat-
hygli.
Eftir miklar yfirheyrslur var
eistneska flóttamanninum, Erick
Teayn veitt landvistarleyfi i Eng-
Iandi. Stórblöðin á Vesturlönd-
um hafa nú flutt sögu hans, sem
er einkar athyglisverð — sérstak-
lega fyrir sjómenn. Það er því
ekkj nema sjálfsagt að kynna ís-
lenzkum sjómönnum það, sem
hinn eistneski starfsbróðir þeirra
hafði að segja um kjör eistneskra
sjómanna og lífið á rússneska tog
araflotanum.
★
Erick Teayn var ekki á rúss-
neskum togara eins og sagt var í
fréttum í sumar. Hann var á
rússneska birgðaskipinu Ukraina,
sem fylgdist með rússneska tog-
araflotanum á Norðursjó. Áður
hafði hann verið á togara og var
því vel kunnugur togaralífinu.
Það var siðari hluta vetrar, að
Teayn réðist á togara, sem skráð-
ur var í Tallinn í Eistlandi. Allir
yfirmenn voru Rússar — og af
25 manna óhöfn voru aðeins 5
Eistlendingar. Togari þessi var
300 lestir að stærð, smíðaður í
A-Þýzkalandi.
Togarinn var gerður út til síld-
veiða, útivistin var löng, enda
var allur aflinn saltaður um borð.
Mjög strangt eftirlit var haft
með Eistlendingunum. Fyrsti
stýrimaður var hinn pólitíski
yfirmaður um borð og skipaði
hann svo fyrir, að Eistlending-
arnir skyldu ekki sofa saman í
klefa. Var þeim dreift meðal
Rússanna þannig, að einn Eist-
lendingur var í klefa með Rúss-
um. Einnig var komið í veg fyrir
að Eistlendingarnir næðu nokkru
sinni að tala saman í einrúmt.
Jafnan var þeim fylgt eftir —
og þeir stranglega ávítaðir, ef
þeir töluðu eistnesku, því aö þá
skildu Rússarnir ekki. Urðu þeir
alltaf að tala rússnesku.
★
Svo mikil var varkárnin, að
Eistlendingunum var skipað að
halda sig neðan þilja, þegar tog-
ari þeirra sigldi um Eyrarsund
og Kattegat til þess að þeir hefðu
ekki tækifæri til þess að varpa
sér útbyrðis og freista þess að
synda til Danmerkur eða Sví-
þjóðar. Var settur vörður við
dyrnar svo að Eistlenrdingarnir
kæmust ekki upp á þiljur.
★
Á þessum togara var Eistlend-
ingurinn, sem hér segir frá, kynd
ari. Síðari hluta vetrar var veitt
undan Noregsströnd. Stundum
var veitt það skammt undan
ströndinni, að sást til lands.
Höfðu Rússarnir sífellt vakandi
auga á Eistlendingunum og virt-
ust hinir fyrrnefndu alltaf vera
hræddir um að Eistlendingarnir
vörpuðu sér fyrir borð eða tækju
eitthvað slíkt til bragðs, jafnvel
í stórsjó.
Eitt sinn, í vondu veðri, var
Erick Teayn á þiljum uppi. Fóru
þá nokkrar síldartunnur úr skorð
um — og varð hann fyrir einní
þeirra. Meiddist hann allmikið.
(Síðar kom í ljós, að mörg rif-
bein höfðu brotnað). Birgðaskipið
var ekki nærstatt og varð Eist-
lendingurinn því að láta fyrir
berast í rúmi sínu án þess að
nokkur lækning væri reynd,
því að Rússar setja sjúka
menn aldrei í land í höfnum vest-
an járntjalds, sízt sjómenn frá
leppríkjunum.
Venjulega eru sjúklingar settir
um borð í birgðaskipin, þar eru
læknar. Ef þau eru ekki nálæg er
sjúklingurinn látinn umhirðulaus
enda þótt ekki sé nrema tveggja
stunda sigling til næstu hafnar.
Það hefur margsinnis komið fyr-
ir, að sjómenn hafa látizt um borð
í togurunum rússnesku, aðeins
kippkorn frá næstu höfn. Fjöl-
mörg dæmi eru um botnianga-
sjúklinga, sem ekki hafa þolað
biðina eftir birðaskipinu eða að
togarinn héldi til heimahafnar.
í þessu tilfelli varð eistneski sjó-
maðurinn að liggja þar til togar-
inir hélt heimleiðis og voru marg-
ir dagar liðnir frá slysinu, er
komið var aftur til Tallinn.
★
Þegar í land kom var Ericx
Teayn fluttur í sjúkrahús. Þar
var hann um skeið og jafnaði sig.
Eftir að hann var orðinn heill
heilsu bauðst honum skipsrúm á
birgðaskipinu Ukraina, sem þá
var á leið til togaranna á Norður-
sjó.
Kvaðst Eistlendingurinn hafa
ráðið sig þegar í stað. því að
hann vildi nota hvert tækifæri
sem gafst til þess að flýja. Hann
var fyrir löngu búinn að ákveða
að reyna að flýja og fór til sjós
einungis í þeim tilgangi. En á
birgðaskipinu var eftirlitið jaín-
strangt. Svo virtist sem enginn
vegur væri að reyna að flýja.
Þeir voru einhverju sinni stadd
ir undan Shetlandseyjum. Veður
var að versna og ákveðið var, að
bátarnir, sem notaðir voru til
þess að fara á milli birgðaskips-
ins og togaranna — og skipið
hafði venjulega í togi, skyldu
teknir um borð. Var Eistlending-
urinn sendur út í vélbátana til
þess að ausa þá og hreinsa vél-
arnar.
Einhver mistök hafa átt sér
stað hjá yfirmönnunum, því að
enginn Rússi fylgdi Eistlendingn-
um eftir. Hann var látinn einn
um verkið — og hafði jafnvel
gleymzt að skipa varðmann til
þess að gæta hans. Teayn sá
strax, að ekki mundi betra tæki-
færi gefast til flótta. Ákvað hann
í skyndi að leysa einn bátinn frá
og freista þess að komast í land.
Til öryggis skrúfaði hann kertin
úr hreyflum hinna bátanna til
þess að erfiðara yrði um eftirför.
Beið hann síðan færis — og, þeg-
ar hann hafði fullvissað sig um
að enginn sæi til, sigldi hann frá
birgðaskipinu,
Ekki leið á löngu þar til Rúss-
arnir urðu varir við, að Eistlend-
ingurinn hafði strokið, því að
hann sá, að birgðaskipsmenn
höfðu kvatt nærstadda togara til
aðstoðar — og bátar voru mann-
aðir frá nokkrum togurum og
sendir á eftir Teayn til lands.
En Eistlendingurinn komst und-
an — og hlaut frelsið.
★
Varðandi kjör sjómanna á rúss-
neskum togurum segir eistneski
flóttamaðurinn, að afkoman sé
sæmileg þegar veitt sé á fjar-
lægari miðum — þ. e. á Atlants-
hafi eða í Norðursjó. Þá geti há-
setar jafnvel komizt upp í 1 000
rúblur á mánuði — og teljist það
mjög sæmilegt. Hins vegar er það
ekki mikið miðað við laun sjó-
manna á Vesturlöndum — og á
þann mælikvarða er ekki mikið
að fá 1.000 rúblur fyrir mánaðar
strit, þegar einn frakki fæst ekki
fyrir minna en 700 rúblur.
Ég hélt, að kjör almennings í
Englandi væru 4—5 sinnum betri
en í Eistlandi. En irú, þegar ég er
kominn til Englands og hef sjálf-
ur tækifæri til þess að gera sam-
anburð, sé ég, að kjörin eru 10
sinnum betri í Englarrdi en í
„paradís verkalýðsins", segir
flóttamaðurinn.
+ KVIKMYNDIR *
Gamla bíó:
Litli Munaðar
leysinginn
ÞESSI ameríska litkvikmynd ger
ist um sl. aldamót í smábæ ein-
um í Kanada. Þetta er, þrátt fyrir
tár og mótlæti, sólskinssaga um
litla munaðarlausa telpu, sem tek
in er í fóstur af elskulegum hjón
um, barnlausum, er sýna henni
mikla ástúð. En pólitisk átök í
bænum, sem litla stúlkan er dreg-
in inn í á lúalegasta hátt, valda
því að við liggur að hún verði
látin fara frá fósturforeldrum
sínum. Og ekki bætir úr skák er
barnaskólahúsið brennur og
Patsy litlu er kennt um. Það
kemst þó upp hver valdur var
að brunanum, og allt fer vel að
iokum. —
Tilfinningasemi í myndinni er
einum of mikil og mjög slær út
í fyrir Ameríkananum í lokin,
er bæjarbúar, hefja upp söng mik
inn á heimleiðinni, er þeir höfðu
fundið Patsy litlu, er lagzt hafði
út. —
Myndin er ágætlega leikin,
enda fara þau Greer Garson og
Walter Pidgeon með aðalhlut-
verkin. Greer Garson er gáfuð og
heillandi leikkona, og munu þeir
sem sáu hana hér í kvikmyndun-
um „Good bye mr. Chips“ og
„Mrs Miniver", seint gleyma hin-
um frábæra leik hennar þar.
Pidgeon hefur um langt skeið
verið aðalmótleikari Greer Gar-
son og minnumst við ágæts leiks
hans í „Mrs. Miniver“. Patsy litlu
leikur barnung telpa, Donna
Corcoran, og gerir hlutverkinu
ótrúlega góð skil.
Ego.