Morgunblaðið - 01.03.1960, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 1. marz 1960
MOJtCVNBLAÐIÐ
13
Gunnar Gunnarsson
Bngin erlend þjóð mun gefa
íslenzkum nútímabókmenntum
jafn mikinn gaum og Svíar, og
frá þeim komu Nóbelsverðlaun-
in, þessi græðismyrsl á minni-
máttarkennd þjóðarinnar.
En það er meira en Svíar gefi
bókmenntum okkar gaum, þýði
íslenzkar bækur og lesi þær, þeir
hafa einnig lagt af mörkum ýtar-
legri rannsóknir á verkum
tveggja af öndvegishöfundum
okkar á 20. öld en við sjálfir. Á
ég við bók þá um Gunnar Gunn-
arsson, sem hér er til umsagnar,
og rit Hallbergs um H. K. Lax-
ness.
íslenzk heildarútgáfa á verk-
um Gunnars Gunnarssonar hefur
verið að koma út á undanfömum
árum, ritsafn sem geymir nokkr-
ar af mestu og fegurstu skáld-
sögum, sem íslendingur hefur
skrifað. Það var því mjög tíma-
bært, að lesendur Gunnars fengu
í hendur greinargott rit um skáld
skap hans. Bók Arvidsons er þess
vegna vel þegin, þar er gerð
grein fyrir megininntaki skáld-
verka Gunnars, hugsun hans frá
bók til bókar. En hún getur ekki
talizt rit um list skáldsins í heild,
því þar er ekki gerð nein rann-
sókn á stíl Gunnars Gunnarsson-
ar né öðru, sem sérstaklega lýtur
að formi verka hans. Og enda
þótt bókin heiti Gunnar Gunn-
arsson, er hún engin ævisaga
hans í og með, og þar eru hvorki
birtir neinir bréfkaflar, brot úr
óprentuðum handritum né grein-
ar, sem gætu varpað ljósi á list-
sköpun hans og lífsviðhorf. Bók
Arvidsons er því næsta ólík rit-
um Hallbergs um Laxness, hún
er ekki slík heildarlýsing á
manni og verkum sem þau.
Bók Arvidson er dálítið skríti-
lega byggð. Hún hefst formála-
laust á því, að rætt er um fyrsta
stórverk Gunnars, Borgarættina,
efnisþráður þess rakinn og síð-
an hverrar skáldsögunnar á fæt-
ur annarri, allt til Brimhendu.
. Er óþarflega miklu rúmi eytt í
að segja frá efnisþræði bókanna,
og analýsur þeirra hverfa því
nokkuð 1 skuggann. Þrátt fyrir
þetta er skáldferli Gunnars ekki
fylgt út í æsar, því smásagna-
safna hans og leikrita er ekki
getið. En höfundurinn hefur
skýra hugmynd um megininntak
verkanna, og hefði mér því þótt
ákjósanlegra að hann hefði ekki
valið aðrar tilvitnanir úr skáld-
verkum Gunnars en þær, sem
skýrt gátu og stutt túlkun hans.
Við það hefði þessi hluti bókar-
innar orðið analýtískari, og ef
til vill einnig gefist meira rúm til
að fylgja eftir ákveðnum mann-
gerðum skáldsins frá einu verki
til annars. Við það hefði lesand-
inn fengið enn skýrari heildar-
sýn yfir skáldskap Gunnars.
Vera má, að þetta hafi höfund-
inum verið ljóst, því aftan við
megin hluta bókarinnar er sjálf-
stæð ritgerð, sem ber yfirskrift-
ina Gunnar Gunnarsson, (undar-
legt í bók, sem heitir Gunnar
Gunnarsson). Þessi ritgerð bætir
upp margt af því, sem manni
þótti á skorta framar í bókinni,
hún er skarpleg og dregur sam-
an í eitt allt það helzta, sem höf-
undur telur, að vaki fyrir skáld-
inu, og er hún það bezta, sem ég
hef enn lesið um skáldskap Gunn
ars. Hefði mér þótt eðlilegast, að
þessi ritgerð hefði myndað uppi-
stöðu í bók um Gunnar, því hana
máti auka til frekari glöggvunar
með ótal tilvitnunum í skáld-
verk hans.
„ísland og örlögin eru frá upp-
hafi skautin tvö í skáldskap
hans“ (þ. e. Gunnars) segir höf-
indur í upphafi þessarar rit-
gerðar. Og síðan eT því lýst,
hvernig ísland verður symból í
verkum skáldsins, og undir lok
bókarinnar dregur hann saman
í eitt bæði þroskaferill skáldsins
og hugmyndaheim hans, og til
þess að gera langa sögu stutta
ætla ég að taka hér upp þann
kafla, því hann er samanþjöppuð
og skýr athugun á meginatriði:
„Orkulindir Gunnars Gunnars-
sonar voru allar á einmana ey
í Atlantshafi. Þar kynntist hann
öryggi heimilisins og miskunnar-
leysi óhamingjunnar, sem yfir
dynur, þar stóð hann andspænis
óræðri gátu næturinnar, þar
Guitnar Gunnarsson
kynntist hann gjafmildi hafsins
og grægði og óendanlegu öldu-
róti, þar gekk hann á heiðum,
var úti í stórhríðum, gladdist við
grasvöxt á sumrum, þar kynntist
hann lífi sveitabæjanna og sá,
hvernig mennirnir rangfærðu til-
veruna, þar hitti hann Örlyg á
Borg og Brand á Bjargi, þar
eygði hann í fjarska Egil Skalla-
grímsson og dreymdi um afrek
slík sem þau, er Jón Arason
vann, þau: sá hann loks í sýn for-
feðurna saman komna á einn
stað, alla þá sem í þúsund ár
höfðu borið uppi íslenzka menn-
ingu. Hann fann, hver ábyrgð var
á hann lögð, hvers af honum var
krafizt. Og í fjarlægu landi fékk
hann þrótt til að gæða þetta allt
lífi“. Og höfundur heldur áfram
og gerir nú stutta grein fyrir hin-
um fjórum megintímabilum í rit
ferli Gunnars Gunnarssonar, eft-
ir að honum hafði tekizt að sigr-
ast á byrjunarörðugleikum sínum
sem skáld: „Líkt og vatnsflaum-
ur, sem lengi hefur verið stífl-
aður, streymir hún fram sagan
um Borgarættina og opinberar
það ísland, sem hann hafði
dreymt löng landflóttaár. En
hann stöðvar sig: honum finnst
meira af sér krafizt en hann fái
við ráðið. í bók eftir bók lýsir
hann í staðinn getuleysi manns-
ins og haga lífi sínu svo sem hug-
sjónin býður, samkvæmt innri
kröfu — sérhver tilraun til slíks
endar með ósköpum. En nú safn-
ar hann kröftum til stórkostlegs
átaks að ná sáttum við lífið:
hann ætlar að lýsa rólega og
samvizkusamlega þroskaferli sín
um, lífsbaráttu sinni. Hann reis-
ir kirkjuna á fjallinu, tákn þess,
að aftur er fundinn tilgangur
í tilverunni. Og nú er hann al-
búinn þess að taka til við sögu
íslenzku þjóðarinnar, lýsa þús-
und ára baráttu hennar og nauð-
um, gleði hennar og trú. Land-
nám er hafið, sagan um eilíft
landnám mannkynsins, sögð af
baráttu íslenzku þjóðarinnar fyr-
ir lífsskilyrðum, rétti og menn-
ingu við erfiðar ytri aðstæður
og sífellda ógn um ósigur og glöt-
un. Samtimis því að Gunnar
Gunnarsson glímir við þejta
mikilfenglega verkefni mótar
hann kröfuna til þeirra, sem hlut
vilja eiga að máli í baráttu
mannsins, sækir hana í sögulega
þekkingu og sjálfs sín reynslu:
að ganga trúr eðlisávísun sinni
og óhikað sína beinu braut,
treysta eigin mætti — ráð sækir
maðurinn aðeins í eigið brjóst,
segir í „Grámanni", — og þeim
orkulindum, sem viljinn til ósín-
gjarnrar þjónustu veitir fram-
rás.“
Margt segir höfundurinn fleira,
sem ástæða væri til að vitna í,
og verður ekki komizt hjá að
taka hér upp tvennt af því, sem
beinlínis snertir meginkjarnann
í skáldskap Gunnars Gunnars-
sonar. Hann segir: „Barátta ís-
lenzka bóndans verður hjá hon-
um ímynd allrar mannlegrar við-
leitni. Hún verður hetjusaga í
huga hans, og hann skoðar hana
í ljósi alheimsins. í togstreitunni
milli bændasamfélagsins íslenzka
eins og Gunnar Gunnarsson þekk
ir það af eigin reynslu, og al-
heimshyggju hans sjálfs, verður
til sú hugmynd, að landnám sé
dýpsta inntak mannlegrar tilveru
og viðleitni." — Og þetta „dýpsta
inntak mannlegrar tilveru" tók
skáldið sér fyrir hendur að túlka
á listrænan há()t í sagnabálki
sínum úr íslenzkri sögu og hann
færir þar „þetta hugtak út á þrjá
vegu. Hann lætur landnámið taka
yfir alla þúsund ára sögu ís-
lands, hann lætur það verða and-
legan þróunarferil, og hann ger-
ir baráttu íslenzku þjóðarinnar
að ímynd baráttu mannkynsins
alls.“
Vonandi verður þess ekki langt
að bíða, að verkum Gunnars
Gunnarssonar, sem eru mikils
háttar að inntaki eins og glöggt
kemur fram í bók Arvidsons,
verði gerð enn fyllri skil en þar,
því nóg eru rannsóknarefnin, svo
sem myndauðgi skáldsins, per-
sónulýsingar og aðrir einstakir
þættir verka hans. Eru hér verð-
ug verkefni fyrir nemendur í ís-
lenzkri bókmenntasögu við há-
skólann.
Þýðing Jóns Magnússonar á
bók Arvidsons virðist mér vel af
hendi leyst.
Hannes Pétursson.
Vatnsskortur
íEyjum
VESTMANNAEYJUM, 26. febr:
Til vandræða horfir nú í Vest-
mannaeyjum vegna vatnsskorts.
Hefur ekki komið deigur dropi
úr lofti í heilan mánuð. Allir
vatnsgeymar, sem safnað er í
rigningarvatni af þökum, eru
löngu orðnir þurrir. Tveir bílar
frá Vörubílastöðinni hafa und-
anfarið verið önnum kafnir dag
og nótt við að sækja vatn inn
í Herjólfsdal, en lindin þar er
nú orðin þurr. Enn er vatn inn
í svokölluðum Pósti, en þar eru
tvö vatnsból, sem einnig er far-
ið að ganga á. Ekki hafa enn
verið gerðar ráðstafanir til að
sækja vatn til Eyja á skipum,
en það hefur áður verið gert,
þegar mikill vatsskortur hefur
verið. Vonast menn til að flóð-
gáttir himinsins opnist á næst-
unni — ef ekki — verður að ,
gripa til róttækra ráðstafana. (
Það er engin furða þótt móðirin sé stolt af afkvæmi sínu —•
því þetta er óneitanlega myndar-kettlingur. — Þau eru bæði
í góðum holdum, enda úr Vestmannaeyjum þar sem soðning-
una skortir ekki.
13,000 tonna rntsjórtnrn í Thnle
KAUPMANNAHOFN — Poli-
tiken greinar svo frá, að megin
hluti ratsjárstöðvarinnar stóru,
sem Bandaríkjamenn reisa nú í
Thule, sé 50 metra hár turn og
hann vegi um 13,000 tonn. Þessi
ratsjárstöð er hlekkur í keðju
stöðva, sem mynda aðvörunar-
kerfi við hugsanlegum elflauga-
skotum frá Kússlandi.
Ratsjárstöðin í Thule á að hafa
yfirlit yfir svæði með 400 km
radius. Aðalhlutanum verður
komið fyrir í stóra turninum,
sem á að geta staðið af sér 250
km vindhraða og 20 sm ísingar-
lag. Þar að auki verða sex turn-
ar reistir í sambandi við stöð-
ina, þ.e.a.s., þeir verða jafnháir,
en ekki jafnviðamiklir, vega ekki
nema um 6,000 tonn hver. Verkið
mun kosta um hálfan milljarð
danskra króna.
Sem fyrr segir er þessi stöð
hlekkur í langri keðju slíkra
stöðva, sem ná allt til Alaska, um
Grænland og Noreg til Tyrk-
Lýsi til Noregs
SIGLUFIRÐI, 26. febr. — f gær
lestaði tankskipið Herta frá
Bergen 3200 tunnur af lýsi hér,
og í dag lestaði tanskipið Vibran
frá Haugasundi, 3900 tunnur. —
Farið verður með lýsið til Noregs,
þar sem unnið verður úr því.
Alla undanfarna viku hefur
verið hér mesta ótíð og hafa engir
bátar hreyft sig á sjó. Togarinn
Elliði er á fiskveiðum fyrir hrað
frystihúsið, en Hafliði hefur ekki
komizt út, vegna manneklu.
—Guðjón.
Sæmdur stór-
krossi Fálka-
lands. Að baki þessa „vamar-
múrs“ verða stöðvar á íslandi,
Færeyjum og Möltu, segir Poli-
tiken. Heildarvegalengd „keðj-
unnar“ er um 14.000 km.
Hætt við borun
íbili
orðunnar
FORSETI fslands hefur í dag
sæmt prófessor, dr. juris Ólaf
Lárusson stórkrossi hinnar ís-
lenzku fálkaorðu, fyrir embættis
störf og ritstörf.
(Frá orðuritara).
EINS og áður hefur verið skýrt
frá í blaðinu gerði Jarðhitadeild
ríkisins tilraun til að bora ská-
holu út frá hinni 1000 metra
djúpu borholu á horni Laugar-
nesvegs og Sigtúns. Var borina
tekinn upp í 500 metra dýpi og
þaðan reynt að bora aðra holu,
sem átti að vera jafndjúp eða
dýpri. Tilraunum þessum er núl
lokið í bili, að sögn Gunnars BöðT
arssonar, forstöðumanns Jarð-
hitadeildar ríkisins, og hefur bor
inn verið fluttur til Hveragerðis,
vegna fyrirhugaðra gufuborana
þar. Reyndist ekki unnt að bora
nægilega út frá fyrri holunni,
vegna slæmrar aðstöðu, m.a.
reyndist bergið vera svo hart aS
erfitt var að bora það. Var þvi
horfið frá því að bora þarna i
bili, þar sem það hefði tekið ot
iangar. tíma og tafið fyrir borui*.
í Hveragerði.
Enn heimtist
fé af f jalli
Valdastöðum 25. febr. 1960.
FYRIR rúmum 2 mánuðum síðan,
fannst fullorðin ær á svonefnd-
um Eyjadal, en hann er norðan
í Esjunni. Þegar ærin fannst, var
lamb með henni, en það náðist
ekki. Síðan hafa verið gerðar til—
raunir til þess að hafa uppá því,
en ekki tekizt. Ýmist hefur þaS
ekki sézt þegar að var gáð, eða
verið svo styggt, að ekki var
nokkur leið, að handsama það. En
í fyrradag kom lambið saman
við fé á Möðruvöllum. En dag-
inn áður leituðu 8 menn og urðu
einskis varir. Talið er að lambið
líti furðu vel út, eftir svo langa
útivist að vetrarlagi. En nú vikt-
ar það aðeins 25 kg.
Eigandi að þessum kindum, er
talinn vera Þorgeir Jónsson $J
Gufunesi. — St. G.