Morgunblaðið - 25.05.1960, Page 8

8
MORCUNBT4010
Miðvik'udagur 25. maí 1960
Sfarfsgrundvöll Búnaðar-
bankans þarf að treysta
| Nauðsynlegt er, að hann sé tær um j
að gegna hlutverki sinu i þágu
| bændastéttarinnar \
Frá umrœðum á Alþingi um hið nýja
* frumvarp hkisstjórnarinnar
FRUMVARP ríkisstjórnarinnar um breytingu á lögum Bún-
aðarbanka Islands, sem lýst var hér í Mbl. í gær, kom ti?
fyrstu umræðu á fundi Efri deildar í gær. Ingólfur Jónsson,
landbúnaðarráðherra, fylgdi frumvarpinu úr hlaði og ræddi
jafnframt nokkuð um nauðsyn þess að koma starfsemi Bún-
aðarbankans á traustari grundvöll en verið hefur. Auk ráð-
herrans tók Hermann Jónasson til máls.
1 framsöguræðu sinni komst Ingóifur Jónsson, landbún-
aðarráðherra, m. a. svo að orði:
Lögunum breytt nokkrum
sinnum
Búnaðarbanki íslands var stofn
aður með lögum nr. 31 14. júní
1929. í fyrstu voru þrír banka-
stjórar, sem stjórnuðu bankan-
um, einn aðalbankastjóri og
tveir meðstjórnendur. Síðan var
lögunum breytt og einn banka-
stjóri skipaður til að stjórna
bankanum, en ásamt honum var
einnig skipaður gæzlustjóri, sem
starfaði við bankann. 1938 er lög-
unum enn breytt, þannig að
stjórn bankans var falin einum
bankastjóra og þriggja manna
bankaráði, tveimur kosnum af
landbúnaðarráðherra. Hefir síð-
an verið einn bankastjóri við
bankann, nema í veikindafor-
föllum núverandi bankastjóra
störfuðu tveir bankastjórar. Var
það viðurkenning á því, að starf-
ið væri orðið umfangsmikið,
og meira heldur en fyrir einn
mann að gegna því að jafnaði.
Hafa þessir menn verið áfram í
bankanum og hafa nafnbótina
bankafulltrúar.
Stjórn bankans gerð
lýðræðislegri
Frumvarp það, sem hér um
ræðir, gerir ráð fyrir breytingu
á bankaráðinu. Þannig að við
Búnaðarbankann verði fimm
manna bankaráð kosið af sam-
einuðu Alþingi, eins og nú ger-
ist við ríkisbankana, Útvegs-
bankann og Landsbankann. Háð-
herra skipi formann úr hópi þess-
ara fimm manna. Kjörtímabilið
verði fjögur ár. Með því að kjósa
fimm manna bankaráð í sam-
einuðu Alþingi, verður komið á
lýðræðislegri stjórn í bankanum.
Eins og Alþingi er nú skipað,
munu allir þingflokkar eiga þar
fulltrúa eftir hinni nýju skipan.
Er ljóst að það getur orðið bank-
anum til styrktar, því eins og
starfsemi er nú umfangsmikil og
fjárfrek, mun það vissulega
styrkja starfsemi bankans að
eiga sem víðast ítök og stuðning.
i Þörf fyrir tvo bankastjóra
Önnur breyting, sem frum-
varpið felur í sér er sú að opna
möguleika til þess að fjölga
bankastjórum, og vil ég lýsa því
yfir sem minni skoðun, að ég tel
að bankastjórar Búnaðarbank-
ans eigi ,að vera tveir. Núver-
andi bankastjóri, Hilmar Stef-
ánsson, hefir gegnt bankastjóra-
starfinu með dugnaði og mikilli
kostgæfni. Er hann nú orðinn
aldraður maður og getur ekki
átt langan starfstíma framundan
í bankanum, þar sem hann er
kominn að sjötugu. Ég tel heppi-
legt að nýr bankastjóri fengi
tækifæri til þess að starfa, þó
ekki væri nema tiltölulega stutt-
an tíma með Hilmari Stefánssyni,
og mætti það verða bankanum
til góðs. Ég geri einnig ráð fyrir,
að þótt bankastjórar væru tveir,
þyrfti það ekki að hafa í för með
sér mikinn aukakostnað, þar sem
aðstoðarmenn mættu þá vera
færri.
Svipar mest til Útvegsbankans
Það má vel vera að menn séu
ekki á einu máli um þetta, og
sumum sýnist það bezt eins og
nú er að hafa þriggja manna
bankaráð, þar sem tveir eru kosn
ir af landbúnaðarnefndum Al-
þingis og einn skipaður af ráð-
herra. Það má einnig vera, að
þeim, sem lítt þekkja til hins
umfangsmikla starfs í Búnaðar-
bankanum, finnist það nóg eða
heppilegast að hafa aðeins einn
bankastjóra. Búnaðarbankinn er
umfangsmikil stofnun og engu
umíangsminni en t. d. Útvegs-
bankinn, en þar þykir nauðsyn-
legt að hafa þrjá bankastjóra og
fimm manna bankaráð. Búnaðar-
bankinn er ríkisbanki eins og Út-
vegsbankinn og Landsbankinn.
Er því eðlilegt að bankaráð sé
kosið af sameinuðu Alþingi og
þingflokkarnir hafi hlutdeild í
stjórn bankans í réttu hlutfalli
við styrkleika sinn.
Efla þarf starfsemi bankans
Búnaðarbanki íslands þarf á
því að halda, að þingflokkarnir
vilji og telji eðlilegt að efla starf
semi hans. Lánasjóðir Búnaðar-
bankans eru á leið með að verða
gjaldþrota samkvæmt skýrslu,
sem stjórn bankans hefir látið
frá sér fara. Stafar þetta af því
að bankinn hefir lánað út erlent
lánsfé og orðið fyrir skakkafalli
vegna gengislækkunar 1958 og
einnig nú í vetur. Bankinn hefir
lánað út með lægri vöxtum held-
ur en hann þarf að greiða af lán-
unum.
Verkefni hinnar nýju stjórnar
Búnaðarbankans er mikilvægt og
liggur ekki sízt í því að koma
lánasjóðum landbúnaðarins á
starfsgrundvöll. Útvega þarf mik
ið fjármagn til starfseminnar til
þess að bankinn geti innt af
hendi það hlutverk fyrir land-
búnaðinn, sem honum er ætlað.
Með því að allir flokkar eigi
fulltrúa í bankaráði, eru mögu-
leikarnir til aukinnar fyrir-
greiðslu fyrir fjármál bankans
meiri en áður. — Frumvarp þetta
er flutt til þess að skapa undir-
stöðu fyrir eflingu bankans, og
er það von mín að Búnaðarbanki
íslands megi halda áfram að
auka starfsemi sína og geti eftir-
leiðis verið landbúnaðinum sú
stoð, sem honum hefir verið
ætlað frá því hann var stofnað-
ur.
Engin þörf á breytingu
Þegar landbúnaðarráðherra
hafði lokið ræðu sinni, kvaddi
Hermann Jónasson sér hljóðs.
Hann kvað með þessu frumvarpi
tekna upp til fullnustu þá reglu,
sem að vísu mætti segja að
stefnt hefði verið að um skeið,
að skipta um bankastjórnir og
jafnvel líka bankastjóra eftir
hverjar Alþingiskosningar og
máske með hverri nýrri ríkis-
stjórn. Það væri umdeilt, hvort
ástæða hefði verið til að breyta
lögunum um Búnaðarbankann,
og skoðun Framsóknarmanna
væri sú, að til þess væri engin
knýjandi þörf. Stuðningsmenn
núverandi ríkisstjórnar hefðu
fengið meirihluta í bankaráðinu
eftir 14 ár hvort sem var, og
breyting því ekki nauðsynleg til
slíks. Ugglaust yrði nú bent á
þær breytingar á bankamálun-
um, sem vinstri stjórnin gerði.
Það væri rétt, að hann hefði í
tíð þeirrar stjórnar beitt sér fyr-
ir breytingum í Útvegsbankan-
um og Landsbankanum, hinum
tveim almennu meginbönkum
þjóðarinnar. Það hefði verið
gert vegna þass, að einn stjórn-
málaflokkur, sem ekki hefði
notið stuðnings meiriihluta þjóð-
arinnar, hefði haft algjört vald
yfir þeim bönkum, 2 bankastjóra
af þrem. Ákvæðin um kosningu
stjórna fyrir þessa banka hefðu
líka verið orðin algjörlega úrelt.
Því hefði verið talið að þetta væri
mjög eðlileg breyting. Búnaðar-
bankinn væri hins vegar miklu
meiri hliðstæða Iðnaðarbankans
og Verzlunarbankans, enda þótt
hann væri ríkisbanki, og væri
eðlilegt að hlutaðeigandi stéttir
fengju að stjórna þeim. Tengsl
Búnaðarbankans við landbúnað-
inn, sem byggzt hefðu á því að
láta landbúnaðarnefndir beggja
deilda Alþingis kjósa bankaráð-
ið, yrðu nú þurrkuð út með því
að flytja kosninguna inn í Sam-
einað þing.
Einn bankastjóri nóg
Þá vék H. J. að því, hvort þörf
væri fyrir fleiri bankastjóra, og
sagði í því sambandi, að það
væri að vísu rétt, að 2 menn
hefðu gengt störfum í veikinda-
forföllum núverandi bankastjóra.
En þeir hefðu aðeins starfað sem
fulltrúar hans og því ráðfært
sig við hann um flest meirihátt-
ar mál. Það væri því naumast
hægt að segja, að bankastjórarnir
hefðu verið fleiri en einn á þess-
um tíma.
Ingólfur Jónsson sagðist ekki
sjá ástæðu til að bæta miklu við
vegna ræðu H. J. Astæðan til
þess að hann teldi engra breyt-
inga þörf væri einungis sú, að
Framsóknarflokkurinn hefði nú
meiri hluta í bankaráðinu. Ekki
kvaðst I. J. vilja taka undir þau
ummæli H. J., að Útvegsbankinn
væri nokkuð frekar höfuðbanki í
landinu en Búnaðarbankinn —
að sá fyrrnefndi gegndi mikil-
vægara hlutverki en hinn. Það
væri vitað mál, að lögum Búnað-
•arbankans hefði ekki verið breytt
um leið og hinna í tíð vinstri
stjórnarinnar, vegna þess, að
Framsóknarmenn hefðu haft
nægileg völd til að hindra það.
H. J. talaði um það, að stjórnar-
stuðningsmenn mundu hvort sem
er fá meiri hluta í bankaráðinu
eftir !4 ár og því væri breyting-
in óþörf. Það væri eðlilegt, að
hann hugsaði svo. En Sjálfstæð-
ismenn gerðu það ekki. Með
breytingunni vekti fyrir þeim að
koma þeim stoðum undir starf-
semi Búnaðarbankans að vegur
hans gasti farið vaxandi bænda-
stéttinni til hagsbóta. Til þess að
tekizt gæti að bæta úr vandræð-
um bankans, væri nauðsynleg, að
gera breytingar í þá átt, að hægt
væri að líta á Búnaðarbankann
með sama hætti og aðrar slíkar
stofnanir sem stjórnað væri af
lýðræðislega kosnum aðilum.
Tengslin við landbúnaðinn
munu haldast
I. J. sagði að það væri hreinn
misskilningur, að verið væri á
nokkurn hátt að slíta tengslin við
landbúnaðinn með því að láta
Sameinað þing kjósa bankaráðið.
Það þýddi ekkert að halda því
fram, að þeir einir, sem í land-
búnaðarnefndum þingsins hefðu
s#tið, hefðu ráðið því, hverjir
kosnir hefðu verið í bankaráðið.
Það hefðu þingflokkarnir í heild
vitanlega gert.
Þá taldi Ingólfur furðulegt, að
Hermann skyldi tala um það, að
mestu hliðstæður Búnaðarbank-
ans væru Iðnaðarbankinn og hinn
væntanlegi Verzlunarbanki. Eng-
inn vafi væri á því, að Útvegs-
bankinn væri svipaður Búnaðar-
bankanum um alla starfsemi. í
honum væru ýmsir sjóðir útvegs-
ins og auk þess sparisjóðsdeild.
Þó að bankinn hefði þannig starf-
að fyrir útveginn, hefði H. J.
samt ekki fundizt eðlilegt að
láta sjávarútvegsnefndir þingsins
kjósa bankaráð hans í stað Sam-
einaðs þings. Einnig benti I. J. á
það, að hvorki Iðnaðarbankinn né
Verzlunarbankinn nytu ríkisá-
byrgðar eða annarrar þeirrar fyr
irgreiðslu, sem Búnaðarbankinn
hefði orðið aðnjótandi og þyrfti
nú á að halda. Þessir bankar væru
því ekki sambærilegir. Ef hinir
umræddu bankar fengju þessa
sömu fyiirgreiðslu myndi vitan-
lega koma fram sú krafa, að Al-
þingi kysi bankaráðin.
Meirihlutinn notaður til vafa-
samra aðgerða
I. J. vék þá að því, að það hefði
komið átakanlega fram í banka
ráði Búnaðarbankans, að banka-
stjóri og minnihluti ráðsins hefðu
Ingólfur
Hermann
verið bornir ofurliði af Framsókn
armönnum og þeir lagt út í hluti,
sem a.m.k. mætti telja vafasama.
Slíkt væri ekki til þess að styrkja
aðstöðu bankans og væri því
heppilegra, að bankaráðið væri
kosið á sama hátt og ráð hinna
ríkisbankanna.
Að lokum sagði I. J., að hann
teldi mjög mikilvægt fyrir Bún-
aðarbankann að styrkja aðstöðu
sína á breiðum grundvelli. Ef
fram kæmu einhverjar breyting-
artillögur, sem sýnilega væru til
bóta, þá yrðu þær eðlilega studd-
ir.
Sjóðum bankans verði komið
á rekstrarhæfan grundvöll
I. J. kvaðst að sjálfsögðu vilja
ið Búnaðarbankinn héldi tengsl-
im við- bændur. Það yrði bezt
>ert með þvi að koma sjóðum
ians á rekstrarhæfan grundvöll,
svo að honum yrði kleift að lána
meira en unnt hefði verið á und-
anförnum árum til hinna ýmsu
framkvæmda í sveitum landsins.
Þegar sagt væri, að ekki þyrfti að
gera neinar breytingar í sam-
bandi við Búnaðarbankann, sagð-
ist I. J. þvert á móti vilja láta í
Ijósi þá skoðun, að það væri
nauðsynlegt, svo að hann gæti á
traustum grundvelli gegnt því
hlutverki fyrir íslenzka bænda-
stétt, sem honum hefði frá því
fyrsta verið ætlað.
Rödd bænda i bankaráðinu
Hermann Jónasson tók þvínæst
til máls og sagði m. a., að það
væru hin þólitísku yfirráð yfir
bankanum, sem barizt væri um.
Þá ræddi H. J. nokkuð um
starfsemi bankaráðsins og þá
ákvörðun þess að stofna útibú á
Austurlandi, sem hann taldi hafa
verið eðlilega ráðstöfun. Loks
ræddi H. J. einnig um það, að
betur þyrfti að tryggja aðild
bænda að bankaráðinu.
Ingólfur Jónsson kvaðst vera
alveg viss um að bændur mundu
geta látið rödd sína heyrast í
bankaráðinu ekki síður eftir en
áður. Með breytingunni mundi
aðstaða bankans í heild styrkj-
ast. Og að því stefndu Sjálfstæð-
ismenn, enn ekki að fá 2 menn
af 3 í bankaráð, sem þeir hefðu
getað. Þá upplýsti I. J., að Jón
Pálmason hefði í bankaráði lagzt
gegn ákvörðuninni um hið nýja
útibúi, sem bankastjórinn, Hilm-
ar Stefánss., hefði einnig verið á
móti. Sjálfur kvaðst I. J. hafa
talið eðlilegt að það bankaráð,
sem við taeki eftir breytinguna,
leiddi þetta mál til lykta.
Sú fyrirgreiðsla, sem bankinn
veitir, skiptir mestu
Að lokum sagði I. J. að bændur
spyrðu ekki fyrst og fremst að
því, hvernig bankaráðið væri
kjörið eða hvað ráðsmenn hétu
— heldur hvort þeir gætu fengið
lán í bankanum og með hvaða
kjörum. Og sú breyting, sem í
frumvarpinu fælist, stefndi að
því, að bankinn gæti orðið við
þessum óskum þeirra í sem rík-
ustu mæli og þannig verið í þess
konar tengslum við bændastétt-
ina, sem hún sjálf helzt kysi.
Að síðustu sagði Hermann Jón-
asson enn nokkur orð og taldi að
Framsóknarmenn hefðu ekki mis
beitt meirihluta sínum í banka-
ráðinu.
Fleiri kvöddu sér ekki hljóðs
og var frumvarpinu að svo búnu
vísað til 2. umræðu með 11 at-
kvæðum gegn 4 — og síðan fjár-
hagsnefndar með samhljóða at-
kvæðum.
Ægir til rannsókna
á ísl. hafsvæðinu
HINN árlegi vorleiðangur „Æg-
is“ til rannsókna á íslenzka haf-
svæðinu hefst í dag. Farið verð-
ur fyrst vestur fyrir land og síð-
an verður kannað svæðið út af
Vestur- og Norðurlandi með sér-
stöku tilliti til síldargangna á
svæðinu.
Leiðangrinum lýkur á Seyðis-
firði hinn 28. júní, en þá hefst
þar sameiginlegur fundur ís-
lenzkra, norskra og rússneskra
fiskifræðinga. Fundurinn verður
nokkrum dögum síðar en undan-
farin ár, þar eð norska rann-
sóknarskipið getur ekki mætt
fyrr vegna rannsókna á Fær-
eyja-íslands hryggnum, sem það
jafnframt tekur þátt í. Af hálfu
Dana mun enginn mæta á þess-
um fundi, og óvíst hvort fær-
eyskur fiskifræðingur, sem stund
ar rannsóknir við Færeyjar, get-
ur mætt að þessu sinni.
Frá Fiskideild taka 5 manns
þátt í leiðangrinum: Ingvar Hall
grímsson, fiskifræðingur, sem
jafnframt er leiðangursstjóri,
Jakob Jakobsson, fiskifræðingur,
og þrír aðstoðarmenn frá Fiski-
deild, Sverrir Guðmundsson,
Knútur Ólafsson, og Árni Þor-
móðsson. Skipstjóri á Ægi er Jón
Jónsson.
Útsvör rædd í N. d.
NEÐRI deild ræddi í gær fnum-
varp ríkisstjórnarinnar um bráða
birgðabreyting á útsvarslögunum,
en félagsmálanefnd deildarinnar
hafði þá lokið athugun sinni á
frumvarpinu.
Guðlaugur Gíslason gerði í ýtar
legri ræðu grein fyrir áliti meiri-
hluta nefndarinnar, sem lagði til
að frumvarpið yrði samþykkt
með nokkrum breytingum, þ.á.m.
um það, að sláturhús og mjólkur
bú skuli vera undanþegin veltu-
útsvari. Ennfremur ræddu þeir
Hannibal Valdimarsson og Jón
Skaftason um frumvarpið og
skýrðu breytingartillögur.