Morgunblaðið - 01.10.1960, Blaðsíða 13

Laugardagur 1. október 1960
M O R C 11IV h L 4 Ð I Ð
13
Lýðveldið sigrar alþýðulýðveldi
Hið nýja Austurríki hefir sigrazt á ýmsum
árásum á lýðveldið vegna þess að verka-
menn og borgarar stóðu saman
Eftir Hakon Stangerup
1 APRÍL 1938 ók fyrsta, langa
lestin með austurríska fanga frá
Vín til fangabúðanna í Dachau.
Meðal austurrísku fanganna var
Leopold Figl verkfræðingur, sem
var leiðtogi austurríska bænda-
flokksins, þar til Hitler hóf inn-
rás sína í landið. Enginn, allra
sízt hann sjálfur, gat þá rennt
grun í, að þessi þrautaganga
myndi enda þannig, að Figl yrði
fyrsti forsætisráðherra hins end-
urfædda Austurríkis sjö árum
seinna. 1938 var Austurríki
„ausradiert“ — þurkað út, í
ihinni illræmdu þúsund ára áætl-
un átti þetta ríki, sem var næst-
um því svo gamalt, aðeins að
verða hérað í Stór Þýzkalandi
Hitlers. En þeir Austuríkismenn,
sem urðu fyrir barðinu á þessari
gömlu minnimáttarkennd hans,
voru á öðru máli. Daohau varð
ekki þeim að fjörtjóni, heldur
reis þar foringjaskóli, vaxtarskil
yrði fyrir lýðræðis — pólitískan
skilning á málefnum Austurríkis,
fyrir samvinnu þá, sem er nú
millí hinni fornu höfuðfjenda,
hinna svörtu og rauðu Austur-
ríkismanna. Hér var lagður grund
völlurinn að þeim tveim stóru
stjórnmálaflokkum, sem eru í
landinu í dag.
Frá Dachau til Hofburghallar
Þegar Leopold Figl var sleppt
úr Dachaufangabúðunum 1943 og
sendur aftur til Vínarborgar, var
hans fyrsta verk að leita uppi
Julius Raab. Þeir voru gamlir
vinir, höfðu báðir verið i kristi-
lega democrataflokknum í fyrra
lýðveldinu. Julius Raab var
verzlunarmálaráðherra 1938 í
stjórn Schuschniggs. Innrás
Hitlers svipti hann pólitískum
völdum. Hann var verkfræðingur
að mennt eins og Figl, og byggði
þá upp stórt einkafyrirtæki, sem
varð hæli pólitískra flóttamanna
á árunum 1938—1945 og arinn,
þar sem hlúð var að hinum daufa
loga borgaralegs lýðræðis, svo að
hann kulnaði ekki til fulls. Figl
og Raab gáfust aldrei upp. Vorið
1944 voru þeir og vinir þeirra
búnir að gera áætlanir um stóran
borgaraflokk. Nafnið var einnig
ákveðið: Austurrískj þjóðarflokk
urinn. í fjölmörgum leyniferðum
höfðu Figl, Raab og vinir þeirra
bundizt samtökum við skoðana-
bræður sína. Eftir árásina á Hitl
er, 20. júli, fóru fram fjöldahand-
tökur einnig í Austurríki. Enn á
ný voru fyrrverandi pólitískir
leiðtogar í Austurríki fangelsaðir
eða urðu að fara huldu höfðu.
Figl var tekinn til fanga, Raab
gat leynzt. Fyrst er rússneskar
hersveitir gengu inn í hina brenn
endi Vínarborg, 7. apríl 1945,
voru fangelsin opnuð, og þeir,
sem eftir lifðu, sluppu út og gátu
sumeinazt um að byggja nýtt
Austurriki á rústunum.
Stjórnmálaflokkarnir stofnaðir
13. apríl 1945 var fyrsti fundur
sosialskra stjórnmálamanna hald
inn í ráðhúsi Vínarborgar og
voru Adolf Schárf og Theodor
Körner meðal þátttakenda. 17.
apríl var þjóðarflokkurinn aust-
urríski opinberlega stofnaður í
Sohottenklaustri, og voru Figl og
Raab meðal stofnenda. Táknrænt
er, að socialistar hófu aftur starf
siú í ráðhúsinu í Vín, húsinu, er
eitt sinn var miðdepill Austro-
marxismans, og borgararsinnar
leituðu hælis í katólsku klaustri.
Einnig var táknrænt, að social-
istar gátu haldið stefnu sinni
óbreyttri undir sama flokksnafni,
tekið upp þráðinn frá 1934, er
flokkur þeirra var bannaður, en
borgarafjokksmenn urðu að
skipta um nafn og endurskipu-
leggja stefnuskrá sína.
Upphafsstaðir þessara tveggja
flokka hins nýja lýðveldis lofuðu
ekki góðu: hin rauða Vín og hið
svarta klaustur. Mundi hin
gamla andstæða, vinstri — hægri,
sem hafði lagt fyrra lýðveldið og
báða flokkana í eina gröf, rísa
upp á ný? Svo gat virzt, en að-
eins á yfirborðinu. Stóru flokk-
arnir tveir hafa haldið og halda
tengslum sínum við fortíðina, en
báðir ha'fa þroskazt. „Foringja-
sólinn Dachau“, „háskólinn Ansc-
hluss (sameining)" og „bjarg-
vætturinn Rússland" hafa um-
skapað aðstöðu beggja.
Hvað vildu Rússar
Stjórnarstefna Rússa í Austur-
ríki er einn af athyglisverðustu
köflum sögunnar á árunum eftir
stríð. Það lá ljóst fyrir, hvað
þeir vildu: þeir vildu koma á al-
þýðulýðveldi í Austurríki eins og
í Búlgariu, Rúmeníu, Ungverja-
landi, Póllandi og Tékkólsóvakíu.
En Austurríki, eitt allra smá-
ríkja Austur- og Miðevrópu,
komst hjá þessum örlögum.
Ástæðan var auðvitað sú, að
Rússar voru ekki einu hernáms-
aðilarnir.
En þá hefði mátt skipta Austur
ríki eins og Þýzkalandi, Kóreu
o. s. frv. Hvers vegna var það
ekki gert? Vegna þess, að Austur-
ríkismenn tóku til sinna eigin
ráða og vísuðu Rússum á bug.
Og ekki má gleyma því, að þetta
skeði, er Rússar höfðu haldið
þýðingarmesta hluta landsins í
járngreip sinni í tíu ár.
Þótt undarlegt megi virðast,
skópu Rússar sjálfir löglegan
grundvöll að andstöðunni gegn
alþýðulýðveldistilraunum sínum.
Rússar samþykktu, 27. apríl 1945,
bráðabirgðastjórn Austurríkis og
leyfðu, að í henni væru fulltrúar
hinnar þriggja endurvöktu
flokka: þjóðarflokksins ,social-
demokrata og kommúnista, en
þeir síðastnefndu áttu fylgi Rússa
að baki sér. Forvígismenn nýju
stjórnarinnar voru dr. Karl Renn-
er, socialisti, og Leopold Kunsc-
hak þjóðarflokksmaður. Rússar
hafa áreiðanlega haldið að auð-
velt yrði að ná tangarhaldi á
þessum tveim rosknu mönnum.
En þar skjátlaðist þeim hrapal-
lega. Á þessum heiðursmönnum
var engan bilbug að finna, og
persónuleg samvinna þeirra og
flokka þeirra skóp það pólitíska
lýðræðisöryggi, sem enn er við
lýði.
Austurrískir verkamenn
afneita kommúnismanum
Rússar væntu þess, að komm-
únisminn næði vinsældum í
Austurríki. Skilyrði áttu að vera
fyrir hendi: svo sem hatur á
nazistum og fasistum, og auk þess
voru Rússar, sem höfðu lagt
undir sig meir en 300 af stærstu
iðjuverum landsins á þeim for-
sendum, að þau væru þýzk eign,
aðalatvinnurekendur landsins.
En stefna Rússa strandaði á svo
til einhuga andstöðu lands-
manna gegn kommúnisma.
Andstaða Austurríkismanna
gegn alþýðulýðveldi var á marg-
an hátt söguleg. Fyrsti sigurinn
vannst þegar í apríl 1945. Áður
en nýja stjórnin var mynduð,
leituðu kommúnistar hófanna hjá
socialdemokrötum um „hlutafé-
lag“ þessara tveggja flokka og
skipulagða samvinnu í verkalýðs
félögunum og pólitískri upplýs-
ingastarfsemi. Þessum tillögum
neituðu foringjar socialdemo-
krata afdráttarlaust, og má þá
hafa hugfast, að landið var her-
numið af Rússum.
Næsti sigur var unninn, er
frjálsar kosningar voru samþykkt
ar 1945. Þá átti að sannreyna, hve
Julius Raab
margir kommúnistar væru í hinu
þrautþinda og hersetna Austur-
ríki. Rússar studdu kommúnista-
flokkinn á allan hátt, með mikl-
um fjárframlögum, velvilja og
undirróðri. Hinir tveir flokkarnir
urðu að standa á eigin fótum.
Úrslit kosninganna urðu stór-
felldur ósigur fyrir austurríska
kommúnista. Þjóðarflokkurinn
fékk 1.602227 atkvæði og 85 þing-
sæti í nýja þinginu, socialdemo-
kratar fengu 1.434.898 atkvæði og
76 þingmenn, kommúnistar fengu
174.257 atkvæði og fjóra þing-
menn.
Tilraunir til valdaráns
og þvingunar
I bráðabirgðastjórninni höfðu
verið 9 ráðherrar þjóðarflokks-
ins, 10 socialdemokratar og 7
kommúnistar. Eftir kosningarnar
skiptust ráðherraembættin svo til
jafnt milli stóru flokkanna
tveggja og kommúnistar fengu
einn ráðherra í stjórninni. Þar
með voru þeir svo til valdalausir
í stjórninni oð urðu að taka til
annarra ráða. 1947 reyndu komm
únistar á leynifundum að freista
þjóðarflokksmanna til að slíta
samvinnu vði socialdemokrata og
mynda borgaralega meirihluta-
stjórn með hlutleysisstoð komm-
únista. Þetta var tilraun til að
spila á gamla strengi óvináttu
vinstri og hægrimanna frá tím-
um fyrra lýðveldisins, en hún
misheppnaðist. Næsti ósigur
kommúnista var, er Helmer varð
innanríkisráðherra og rak komm-
únista algjörlega úr lögreglunni
sama ár, einnig hetjudáð unnin
í skugga rússneskra byssustingja
í nóvember 1947 tók Austurríki
við Marshallhjálpinni þrátt fyrir
hávær mótmæli Rússa, og varð
þá seinasti kommúnistaráðherr-
ann að ganga úr stjórninni.
Stjórnin, flokkarnir og lögregl
an, sem var eina vopnavaldið et
þeir höfðu við að styðjast, stóðu
einhuga og viðbúnir, er kommún-
istar gerðu seinustu og hættuleg
ustu tilraun sína til þess að gera
Austurríki að alþýðulýðveldi. Það
var raunveruleg valdaránstil •
raun, er átti að steypa stjórn og
þingi af stóli. Á oddinum var
höfð ný launa- og verðlagssam-
þykkt, er samþykkt hafðj verið
í þinginu í september 1950.
Árásarhersveitir
Ólöglegt allsherjarverkfall var
boðað í Vín 4. okt. Verkalýðsfé-
lögin hvöttu félaga sína eindregið
til að fara að lögum. Allsherjar-
verkfallið varð algjörlega mis-
heppnað, aðeins fáir og strjálii
flokkar fylgdu verkfallsboðinu.
Þá gripu kommúnistar til áhrifa-
meiri ráða. 5. október sendu þeir
hersveitir í verksmiðjurnar og a
götur Vínarborgar. Rússar bönn-
uðu lögreglu Austurríkis á yfir-
ráðasvæði hennar í Vín að gegna
skipun stjórnarinnar um að um-
kringja miðhluta borgarinnar.
Með takmörkuðu lögregluliði
átti stjórn og þing að taka á móti
herliðinu. En þá skeði það að-
dáunarverða og einstæða: verka-
lýðsfélögin skipulögðu hjápar-
starfsemi, tugir þúsunda austur-
rískra verkamanna mynduðu
varnargarð milli vopnaðra komm
únistahersveitanna og vopnaðrar
lögreglunnar. Ekki mátti koma
til árekstra milli Austurríkis-
manna. Á sama tíma afþakkaði
stjórn og þing alla hjálp frá Vest
urveldunum. Enginn Austurríkis
maður, jafnvel ekki austurriskur
kommúnisti, mátti falla fyrir kúl
um þeirra. Slíkt myndi verða of
hentugt áróðursefni.
Utanríkisráðherra Austurríkis,
dr. Brunu Kreisky staðhæfir, að
það hafi eingöngu verið Austur-
ríkismenn, sem afstýrðu valda-
ránsáætlunum Rússa 1950. Eftir
þessa misheppnuðu tilraun, sáu
Rússar, að enginn vegur myndi
vera til að ná völdum í innríkis-
pólitík Austurríkis, þar sem ekki
aðeins hægrimenn, heldur einnig
vinstrimenn í Austurríki voru
beinir andstæðingar þeirra.
Þá var að reyna að þvinga Aust
urríki með utanríkispólitík.
Tíu ára barátta fyrir frelsi
Á utanríkismálaráðstefnunni í
Moskva í nóvember 1943 lýstu
fulltrúar Bandaríkjanna, Eng-
LeopoM Figl
lands og Rússlands því hátíðlega
yfir, að það- væri markmið þeirra
að endurreisa frjálst og óháð
Austurríki. Þessi yfirlýsing var
staðfest á Jalta-ráðstefnunni. En
í tíu ár stóðu Rússar gegn tillög-
um Vesturveldanna um að hætta
hersetu í Austurríki og gefa land-
inu fullt sjálfstæði. Rússar höfðu
hagsmuna að gæta í Austurríki.
Vesturveldin kröfðust engra
skaðabóta og Bandaríkin komil
fótum undir Austurríki með 1000
milljón dollara Marshall-hjálp,
en á sama tíma sópuðu Rússar
svipuðum verðmætum úr land-
inu. Þeir réðu yfir 300 iðjuver-
um, þar á meðal öllum olíuiðnað-
inum, og aðalviðbára þeirra
gegn frjálsræði Austurríkis á
samningafundunum við hin vest
rænu ríki var, að bótakröfum
þeirra væri enn ekki fullnægt.
Eftir 10 ára þras skiptu Rússar
skyndilega um stefnu. Það sam-
komulag, sem ekki hafði náðst á
260 fundum, náðist nú auðveld-
lega á nokkrum vikum. Vanda-
mál, sem álitin höfðu verið óleys-
anleg, voru leyst af nokkrum
embættismönnum. Rússar sam-
þykktu að fara frá Austurríki,
létu af hendi, mót borgun, iðju-
ver þau, er þeir höfðu lagt hald á,
jafnvel olíuiðnaðinn, og afsöluðu
sér öllum rétti til eftirlits í Aust-
urríki. Þetta var ævintýri líkast,
það ótrúlegasta eins og H. C.
Andersen segir.
Þegar þáverandi utanríkismála-
ráðherra, Leopild Figl, steig út
á skrautsvalir Belvederhallar 15.
maí 1955 ásamt Molotov, Mac
millan, Dulles og Pinay og veif-
aði skjali því, er hét Austurríki
frelsi og fullu sjálfstæði, hrópuðu
tugþúsundir manna í hallargarð-
inum af gleði. Þeir urðu að trúa
því, að sérstakur verndarengill
réði fyrir Austurríki.
Hvers vegna sleppti Rússland
takinu?
Hvers vegna gáfu Rússar Aust-
urríkismönnum frjálsræði? Um
þetta eru ótal skoðanir. En viss
atriði eru þó augljós. Krúsjeff
vildi koma sér í mjúkinn hjá
æðstu mönnum Vesturveldanna.
Nota mátti Austurríki til a3
leggja snörur fyrir hina þverúðar
fullu Júgóslavíu og freista Þýzka
lands. Það mátti gefa Austurríki
frelsi m. a. gegn því, að borgað
Samningarnir í Osló
London og Osló 29. sept. (NTB):
í DAG var birtur samningur sá
er náðst hefur milli Breta og
Norðmanna um fiskveiðilögsög-
una við Noreg. Eins og sagt var
í gær eftir Reuters-fréttum, felur
samningurinn í sér viðurkenn-
ingu Breta á 12 mílna fiskveiði-
lögsögu við Noregs, en þeir fá
í staðinn að stunda veiðar alit að
6 mílur frá landi næstu tíu árin.
Norðmenn hafi eftirlitið
Þá viðurkenna Bretar rétt Norð
manna til eftirlits á svæðinu milli
sex og tólf mílna markanna strax
frá undirritun samninga. Þetta
þýðir það að þótt Norðmenn geti
ekki tekið brezka togara utan sex
mílna markanna, hafi þeir að-
stöðu til að fylgjast með því
hvort togararnir valda spjöllum
á svæðinu og kæra hina brotlegú
fyrir brezkum yfirvöldum.
Samningurinn verður nú lagð-
ur fyrir ríkisstjórnir beggja land
anna til samþykktar.
Sir Farndale ánægður
Sir Farndale Phillips, formað-
ur brezka togaraeigendafélagsins
lýsti því yfir í dag að hann teldi
öruggt að samningurinn yrði stað
festur. Fór hann mörgum lofsorð-
um um framkomu Norðmanna í
samningunum og velvilja þeirra
gagnvart Bretum. Kvað hann
Norðmenn hafa komið vilja sin-
um fram á sanngjarnan hátt. Með
samningnum gæfu þeir brezkum
togaraeigendum tíu ára frest til
að breyta útgerð sinni í samræmi
við þessa nýju fiskveiðilögsögu.