Morgunblaðið - 27.01.1961, Blaðsíða 13

Föstudagur 27. janúar 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Davíð Olafsson, fiskimálastjóri
Sjávarútvegurinn 1960
ÞEGAR litið er yfir árið 1960
og þróun mála í sjávarútveginum
á því ári er ýmislegt, sem vert
er að staldra við áður en kemur
að þeim hluta þessa yfirlits, sem
fjallar um hina tölulegu hlið,
þ e. aflann og hagnýtingu hans.
Skal þá fyrst minnst á land-
Ihelgismálið. Framanaf árinu
Ihéldu Bretar enn áfram að senda
Iherskip sín til verndar brezkum
togurum hér við land. Samein.
uðu þjóðirnar höfðu boðað til
nýrrar ráðstefnu í Genf, er fjalla
skyldi um það veigamikla atriði,
sem hinni fyrri ráðstefnu, sem
haldin hafði verið 1958, hafði
mistekist að leysa, þ.e. víðáttu
landhelginnar og fiskveiðilög-
sögunnar. Töldu margir líklegt,
að þessari ráðstefnu mundi tak.
ast að leysa þennan vanda
þannig, að til frambúðar yrði,
en það fór á annan veg. Eftir
nær sex vikna starf lauk ráð-
stefnunni, þannig, að tilskilinn
meirihluti fékkst ekki fyrir
neinni þeirri tillögu, sem fram
kom. Næst því marki komst til-
laga sú, sem Bandaríkin og
Kanada báru fram, en hún gerði
ráð fyrir 6 mílna landhelgi og
6 mílna fiskveiðilögsögu þar
ffyrir utan, en þó skyldi þeim
þjóðum, sem stundað hefðu veið
ar á fimm ára tímabilinu til árs
loka 1957 undan ströndum ann.
arra landa, vera heimilt að
halda þeim veiðiskap áfram á
hinum ytri 6 mílum um næstu
10 ár. í>essa tillögu skorti aðeins
eitt átkvæði til a_ð ná tilskyld-
um meirihluta. ísland greiddi
atkvæði gegn tillögunni.
Má gera ráð fyrir, að um ófyr-
Jrsjáanlegan tíma muni ekki
reynast unt að fá alþjóðlegt sem
komulag um þessi mál.
■’ Á meðan á ráðstefnunni stóð
höfðu Bretar farið með öll fiski
skip sín, ásamt herskipunum, af
íslandsmiðum. Þegar að ráð-
stefnunni lokinni hafði íslenzka
ríkisstjórnin tekið þá ákvörðun
að gefa þeim brezku togurum
tipp sa'kir, sem gerzt höfðu brot-
legir við 12 mílna reglugerðina,
frá 1. sept. 1958. Undir miðjan
maí tilkynnti brezka stjórnin
svo, að um næstu þrjá mánuði
mundu togarar þeirra ekki njóta
verndar herskipa til veiða inn-
an 12 mílna og togaraeigendur
tilkynntu þá, að skip þeirra
skyldu halda sig utan 12 mílna
markanna þann tíma. Á þessu
varð þó allmikill misbrestur um
tíma og urðu af því harðir
árekstrar við landhelgisgæzluna,
en brezku herskipin gripu þá
jafnan inní og hindruðu, eins og
áður, störf gæzlunnar.
Eyrir miðjan ágúst ákvað ís-
lenzka ríkisstjórnin að verða
við þeim tilmælum Breta, að
taka upp viðræður við Þá um
fiskveiðideiluna og hófust þær
í Reykjavík hinn 1. okt. Við lok
ársins var viðræðum þessum enn
eigin lokið. Á meðan viðræðurn
ar hafa staðið hafa brezku tog-
ararnir haldið sig utan við 12
mílna mörkin.
Þróun efnahagsmálanna á und
anförnum áratug hefir verið
sjávarútveginum mjög andstæð.
Sívaxandi verðbólga hafði stöð-
ugt þrengt kost þessa atvinnu-
vegar, sem er gersamlega háður
erlendum mörkuðum um sölu
aær allra framleiðslu sinnar.
Þrátt fyrir útflutningsuppbætur
og aðrar uppbætur, sem fram-
leiðslunni voru greiddar á þessu
tímabili seig þó sifellt á ógæfu.
hliðina, sem kom m. a. fram í
gífurlegri skuldasöfnun, mest í
fformi lausaskulda eða annarra
ekulda til skamms tíma, sem
voru eins og millusteinar um
háls útvegsins og torvelduðu
heilbrigðan rekstur.
• Með setningu laganna um
efnahagsmál í febrúar 1960, en
kjarni þeirrar' lagásetningar var
breyting á gengi íslenzku krón-
unnar, var horfið af hinni
fyrri braut og tekin upp ný
stefna í efnahagsmálum, sem
leiddi til afnáms allra útflutn-
ingsuppbóta á afurðir sjávarút-
vegsins. Að fenginni reynzlu
þann tíma, sem ráðstafanir þess
ar hafa verið í gildi má full-
yrða, að ef engin ófyrirséð og
óvenjuleg áföll hefðu komið,
hefði sjávarútvegurinn nú stað-
ið mun betur að vígi en áður og
grundvöllur hans verið traust-
ari.
Erfiðleikar þeir, sem steðjað
hafa að seinni hluta ársins, eiga
sér aðallega þrjár orsakir. í
fyrsta lagi slæm afkoma á síld-
veiðunum í sumar, í öðru lagi
óvenjulegt aflaleysi hjá togara-
flotanum og í þriðja lagi stór.
kostlegt verðfall á fiskimjöli og
lýsi.
af fiski, sem á land kom á árinu.
Þetta hefir þó komið misjafn-
lega þungt niður á hinum ýmsu
greinum útvegsins. Tiltölulega
þyngst hefir áfallið orðið fynr
síldarútveginn og karfaveiðar
togaranna, þar sem annars veg-
ar er bræðslusíldin, þar sem af-
urðirnar eru hvorttveggja, mjöl
og lýsi en hins vegar úrgangur-
inn frá karfaflakafamleiðsl-
unni, sem nemur um 75% af
fiskinum heilum en á þann hlut
ann kemur verðfallið. Ofaná
■þetta kom svo það, eins og áður
getur, að aflinn á síldveiðunum
var ekki mrkill miðað við það
hverju til var kostað og þann
skipafjölda, sem veiðarnar stund
aði og að karfaafli togaranna
brást að mestu.
Verðlag á öðrum afurðum
sjávarútvegsins var yfirleitt
stöðugt á árinu og á sumum var
um nokkra verðhækkun að
nú tíðkast og einnig með tilliti
til þess, að á sumrin verður oft
að sækja langt eftir síldinni og
á haustin er veðurlag oft þannig,
að lítil skip mundu eiga erfitt
með að athafna sig. Möguleikar
þessara skipa til veiða eru því
meiri en hinna minni skipa á
þessum veiðum. Nokkuð öðru
máli gegnir með þorskveiðarnar.
Til dagróðra eru þessi skip of
stór og dýr í rekstri, þar sem
aflavon þeirra er lítið meirí en
skipa af stærðunum 60—80 rúml.
en hins vegar eru þau dýrari í
rekstri. Þau eru aftur hentug til
útilegu og ættu eingöngu að hag-
nýtast þannig. Þá ættu þessi
skip einnig að hafa möguleika
til að sækja á fjarlæg mið, eink
um við Grænland, og gætu slík
ar veiðar komið til greina bæði
fyrir og eftir sumarsíldarvertíð
ina, og auk þess, að sjálfsögðu
yfir sumartímann. Hafa Norð.
Unnið vWJ línuna
Um fyrstu tvö atriðin verður
rætt nokkuð síðar í yfirlitinu en
hið þriðja mun rætt lítillega hér.
Verðlag á lýsi og fiskmjöli
hefir yfirleitt verið allstöðugt
undanfarin ár og að því er fisk-
mjölið snertir hefir um nokkurt
árabil verið um stöðuga verð-
hækkun að ræða, ef frá eru tal-
in stutt tímabil stöðnunar eða
smávægilegra verðlækkana.
Á árinu 1959 varð hér skyndi
lega og óvænt mikil breyting á. A
því ári varð stórkostleg aukning
á fiskveiðum við vesturströnd
Suður-Ameríku, einkanlega í
Perú. Hafði þá verið byggður
þar upp afkastamikill fiskmjöls
iðrnaður, sem enn var aulkinn
mikið. Varð þetta til þess, að
skyndilega kom fram á fiskmjöls
mörkuðunum aukið framboð
mjöls, sem nam hundruðum þús
unda smáiesta og fór ekki hjá
því, að það hefði stórkostleg
áhrif á verðlagið.
Verðfallið hófst uppúr miðju
ári 1959, en það var þó ekki fyrr
en á árinu 1960, sem verðíallið
skall með fullum þunga á ís-
lenzku frameiðslua. Lækkunin á
Ifiskmjölsverðinu frá því íyrir
verðlækkunina og til þess, sem
það var lægst á árinu 1960, en
meginhluti framleiðslunnar seld
ist á því verði, nam um 46.4%.
Verðlækkunin á lýsinu var
ekki eins stórkostleg en engu að
síðúr tilfinnanleg. Mun hún hafa
numið sem næst 24%.
Mun tekjutap útvegsins af
þessum verðlækkunum nema
hátt á annað hundrað milljón-
um króna, en það samsvarar
sem.næst 33 aurum á hvert kg.
ræða. Þannig hefir orðið lítils-
háttar hækkun á verðlagi salt-
fisks, bæði óverkaðs og verkaðs,
enda hefir verið skortur á þeirri
vöru nú um hríð. Þær breytingar,
sem orðið hafa til hækkunar, sem
allar eru smávægilegar, hafa þó
lítið dugað til að vega upp á
móti verðlækkunum, sem áður
getur.
Skipastóllinn
Á árinu 1960 hélt áfram hin
mikla aukning á fiskiskipaflot-
anum .eins og eftirfarandi yfirlit
yfir tölu skipanna og rúmlesta
menn og Færeyingar árum sam.
an stundað veiðar á þeim slóð-
um á skipum af svipaðri stærð
og oftast með góðum árangri.
Á þessu ári bættust fimm nýir
togarar í flotann og er það mesta
viðbót á einu ári síðan á árum
nýsköpunartogaranna. Eðlileg
endurnýjun togaraflotans hafði
dregizt lengur en æskilegt var
og því bar nauðsyn til að stuðla
að því, að hér yrði breyting á.
Voru fjögur af skipum þesmm
um 1000 rúml. hvert, en eitt
þeirra tæplega 900 rúml. Skip
af þessari stærð eru að sjálf-
tölu við árslok 1960 og 1959, sögðu ætluð til veiða á fjarlæg
sýnir ljóslega. (Sbr. töflu I) um miðum enda hafa þau mikla
TAFLA I. 1960 1959
Tala Rúml. Tala Rúml.
Togarar 48 33,470 44 29,006
önnur fiskiskip yfir 100 rúml. 95 14,973 63 10,715
Önnur fiskiskip undir 100 — 651 23,400 630 22,632
Alls 794 71,843 737 62,353
Samkvæmt þessu hefir heild-
arrúmlestatala f iskiskipastólsins
aukist um rúmlega 15% og á það
raunar bæði við um togarana
og önnur fiskiskip þ. e. vélbáta-
flotann. Hlutfallslega mest hefir
þó aukningin orðið á vélbátun-
um yfir 100 rúmlestir, en sá
hluti flotans jókst um 50% að
skipafjölda og um 40% að rúm-
lestatölu. Hefir þróunin undan.
farin ár gengið í þá átt að
stækka bátana og allmikið verið
byggt af bátum af stærðun-
um 120—150 rúml. Þessi stærð
skipa er hentug til síldveiða
bæði á sumrin og haustin með
þeim tækjum og aðferðum, sem
yfirburði yfir hin eldri skip í
því tilliti bæði vegna stærðar
og ganghraða. Það er svo önnur
saga, að einmitt á þessu ári hefir
afli togaranna brugðizt hrapar
lega og hafa því yfirburði - þess-
ara skipa engan veginn notazt
Fiskaflinn
Á árinu 1959 hafði komið
meiri afli á land á íslandi en á
nokkru öðru ári og átti það rót
sína að rekja til aukningar á
afla bátaflotans á þorskveiðum
og mikillar aukningar á síldar.
aflanum um sumarið. Hins veg-
ar hafði togaraaflinn minnkað
Davíð Ólafsson
verulega samanborið við árið
1958.
Svipuð þróun hélt áfram á ár-
inu 1960, að því er afla bátaflot-
ans snerti en bæði aflinn á síld
veiðunum og togaraaflinn voru
stórum minni. Tölurnar um afla.
magnið 1960 eru að nokkru áætl
aðar, þar sem enn liggja ekki
fyrir skýrslur um tvo síðustu
mánuði ársins. (Sbr. töflu II)
í heild varð aflinn 504.400
smál. og er það rúmlega 10%
minna en árið áður, en mjög
svipað og var 1958. Hér verður
þó að taka tillit til þess að mikil
aukning hefir orðið á fiskiskipa
stólnum á þessu tímabili og var
flotinn, sem við veiðar var á ár-
inu 1960 nær 15% stærri en á
áriou 1959 og nær 25% stærri, en
sá sem var við veiðar 1958. Þrátt
fyrir hina miklu aukningu fiski-
skipaflotans hefir því aflinn orð
ið verulega minni en árið 1959
og aðeins svipaður því sem var
1958. -
Þær breytingar, sem orðiS
hafa á aflamagningu eru marg.
víslegar eftir því hvort litið er
á magn einstakra fisktegunda
eða afla báta og togara.
fskyggilegust er sú mikla
breyting, sem orðið hefir til
lækkunar á togaraaflanum. Hef-
ir hann orðið aðeins tæplega
113.000 smál., sem er rúmlega
26% minna en árið áður. Nú
var árið 1959 raunar sæmilega
gott ár hvað afla togaranna
snerti þó mikið skorti á, að það
næði árinu 1958, sem var óvenju
gott aflaár, en þegar athugað er,
að fara verður allt aftur til árs-
ins 1947 til að finna ár, sem afli
togaranna hefir orðið minni, er
augljóst hversu mikill aflabrest
urinn hefir orðið.
Minnkandi afli togaranna kem
ur nær eingöngu fram á karfa-
aflanum en hann varð nú að-
eins um 50.00 smál. á móti
98.000 smál. árið áður. Endur.
spesflast í þessum tölum afla-
bresturinn á miðunum við Ný-
fundnaland og raunar einnig á
karfamiðunum við Grænland.
Hin mikla aflahrota við Ný.
fundnaland, sem hófst á miðju
ári 1958, hafði staðið fram á
byrjun ársins 1959, en afli þar
fór minnkandi þegar kom fram
á árið. Meginhluta ársins 1960
mátti heita, að ördeyða væri á
þessum miðum og svipaða sögu
var að segja af karfamiðunum
við Grænland. Togararnir leit.
uðu því meira en áður á heima-
mið en þar reyndist afli með
eindæmum rýr. Þrátt fyrir mun
meiri sókn á heimamiðin á þessu
ári en bæði undanfarin ár, reynd
ist þorskafli togiranna nær því
hinn sami og árið 1959 en 37%
minni en 1958. Hins vegar varð
ýsuaflinn mun meiri og svo var
um ýmsar aðrar fisktegundir,
sem þó hafði lítið að segja móti
rýrnuninni, sem áður getur. Þess
var getið til í yfirlitsgrein um
sjávarútveginn árið 1959, að
sennilega mætti að nokkru leita
orsakarinnar til minnkandi afla
togaranna, í útfaerslu fiskveiði-
landhelginnar 1958, þar sem þýð-
ingarmikil veiðisvæði togaranna
hefðu þá orðið innan hinna nýju
takmarka. Þróunin á árinu 1960
virðist staðfesta þessa hugmynd.
Þessi þróun á afla togaranna
hefir vakið menn til umhugsun-
ar um framtíð togaraútgerðar
| Framh. á b!s. 14