Morgunblaðið - 06.08.1961, Blaðsíða 13
7 Sunnudagur 6. agúst 1961
MORGVNBLAÐIÐ
13
Sumarmynd frá Reykjavík. — Æskan notar sjóinn og sólskinið.
REYKJAVÍKURBRÉF
þá með þeirri formþreytingu, að
Hannibal Valdimarsson taldist
1955 til Alþýðuflokksins, en er
nú opinberlega genginn í flokk
með kommúnistum. Aðalmaður
samsærisins af hálfu Framsókn
ar er að þessu sinni Eysteinn
Jónsson, 1955 þóttist hann þó
mjög andvígur verkfallabrölti
Hermanns og fór ekki dult með
það í árslok 1958, að kommún-
istar hefðu með framferði sínu
í V-stjórninni sannað, að þeir
væru ekki samstarfshæfir. Hon.
um er hinsvegar óbærilegt að
vera utan stjórnar og reynir að
sýna, að hann sé þar ómissandi
með því að gera §em mest illt
af sér. Þessi hópur ætlaði sér nú
að knýja ríkisstjórnina frá með
skemmdarstarfi sínu, þótt þeim
væri frá upphafi ljóst, að það
hlyti að hafa í för með sér enn
minnkaða íslenzka krónu.
Víti til varnaðar
Sumir ásaka ríkisstjórnina fyr
ir að hafa ekki brugðizt við þessu
skemmdarstarfi með því að
banna verkföll og lögfesta kaup
á einhverju stigi málsins. f frjáls
um þjóðfélögum er hvorutveggja
viðurkennt, að verkfallsréttur
og samningafrelsi aðila um kaup
gjald. Viðurkenning þessa rétt-
ar er eitt þeirra höfuðatriða,
sem skilur á milli frjálsra þjóða
og hinna, sem eru seldar undir
kommúniska kúgun. Annað mál
er, að beina skemmdarstarfsemi
og misnotkun trúnaðar verka-
manna og annarra félagssamtaka
í annarlegum tilgangi er ekki
hægt að þola til lengdar í neinu
þjóðfélagi. En íhlutun löggjafar
valdsins má ekki eiga sér stað
nema algert neyðarástand sé
skapað og ekki verði villst um
tröðkun svokallaðra trúnaðar-
manna á réttindum umbjóðenda
sinna.
Almenningur varð enn einu
sinni að reyna hverjar afleiðing
ar eru af ábyrgðarlausum og ó-
hóflegum kauphækkunum. Þær
hafa nú orðið hinar sömu, sem
fyrr. Munurinn er sá, að núver-
andi ríkisstjórn reynir ekki að
fela afleiðingarnar heldur forð-
ar hún algerum vandræðum með
því að láta þær koma þegar í
Ijós. Ófarnaður V-stjórnarinnar
stafaði m.a. af innbyrðis sundr-
ung, óhreinskilni og skorti á
kjarki til að segja mönnum satt
LaugarcL 5. águst
til um ástandið. f>au víti eru
vissulega til varnaðar.
Síldarafli
En hvað um aukinn síldarafla
og verðhækkanir á útflutnings-
vörum? Nægir þetta ekki til
þess að forða vandræðum þrátt
fyrir almennar kauphækkanir?
Rétt er það, að síldarafli er nú
meiri en hann hefur verið undan
farin aflaleysisár. Enginn veit
þó enn hver heildarútkoma síld-
arvertíðarinnar verður. Því fer
fjarri, að tryggt sé að meiri
hluti bátanna beri sig, hvað þá
meira. Þegar litið er til stærðar
og fjölda síldveiðibáta miðað við
það, sem var á fyrri aflaárum, er
ljóst, að sízt ber að miklast yfir
sildarfengnum nú. Á síldveiðum
er og ekki nema h.u.b. þriðjung-
ur bátaflotans að tölu og þótt
ætla verði, að allmargir bátar
komist nú vel af, er það ekki
nema lítill hluti alls bátaflota
þjóðarinnar, sem þess nýtur. Sá
afli hrekkur hvergi nærri til að
vega upp á móti lélegri þorskver-
tíð báta og geigvænlegu aflaleysi
togara um langt skeið.
Verðhækkanir
gáfu einna bráðabirgðalaga haust
ið 1956. Nokkrum dögum áður en
Alþingi skyldi koma saman
1956 gaf hann út önnur bráða-
birgðalög, sem umturnuðu hús-
næðsmálastjórninni í því skyni
að fá sjálfum honum aukin völd.
Réttri viku síðar fetaði Lúðvík
Jósefsson í fótspor Hannibals í
þeim tilgangi að auka ráð sjálfs
sín yfir innflutnings- og gjald-
eyrismálum, fjárfestingarmálum
o.fl. með útgáfu bráðabirgðalaga
um þau efni hinn 28. sept. 1956.
Svipuðu máli er að gegna um
Framsóknarherrana. Á árinu
1934 gerbreytti Hermann Jónas-
son löggjöf um afurðasölumál
bænda með útgáfu bráðabirgða-
laga um meðferð og sölu mjólkur
og rjóma o.fl. hinn 10. september.
Og 1942 skrifuðu báðir, Hermann
Jónasson og Eysteinn Jónsson,
hinn 8. janúar undir bráðabirgða
lög um gerðardóm í kaupgjalds-
og verðlagsmálum. Þessi fáu
dæmi sýna af hvílíkum óheilind-
um þessir menn og málgögn
þeirra fjargviðrast nú yfir út-
gáfu bráðabirgðalaga, sem út eru
gefin af ólikt meira tilefni, en
þau bráðabirgðalög, sem þeir
sjálfir gáfu út, þegar þeir höfðu
aðstöðu tiL
emimgis
jafna
fyrra verðfall
Verðhækkanir á útflutnings-
vöru hafa ekki orðið meiri en
svo, að heildarverðlag er nú svip
að og gert var ráð fyrir, þegar
viðreisnarráðstafanirnar voru
gerðar fyrri hluta árs 1960. En á
því ári nam heildartap þjóðarinn
ar vegna verðfalls og aflabrests
a.m.k. fimm hundruð milljónum
króna miðað við það, að verðlag
hefði haldist óbreytt frá 1959 og
aflaföng verið sæmileg. Þó að
vonir standi til þess, að aukin
síldveiði og verðhækkanir hafi
það, sem af er árinu miðað við
sama tíma í fyrra, hækkað út-
flutningsverðmæti um hundrað
til tvöhundruð milljónir króna,
hrekkur það skammt, þegar litið
er til þess, að kauphækkanirnar
munu hafa í för með sér sex
hundruð milljón króna aukin út-
gjöld. Aðstaðan 1960 var mjög
erfið af fyrrgreindum ástæðum.
Ástæðunnar til þess, að þá fór
svo vel sem raun ber vitni, er að
leita í viðreisnarráðstöfununum.
Ef þeirra hefði ekki notið við,
hefði þá allt komist í kalda kol.
Um það nægir að vitna til reynsl
unnar frá 1958. Þá var mesta afla
ár, sem yfir landið hefur gengið.
Engu að síður hrökklaðist V-
stjórnin frá völdum. Um þetta
segir Tíminn s.l. fimmtudag:
„Stjórnin fór ekki frá vegna
þess, að ástandið væri erfitt, held
ur vegna þess að ekki náðist sam
komulag um stöðvun verðbólgu
og dýrtíðar . . . “
Þá tókst með úrræðaleysi að
breyta góðæri í öngþveiti. 1960
tókst að forða frá erfiðleikum
vegna þess að einart og rétt var
stefnt.
Illræðismaður að
eigin sögn
Svo yfirgengileg sem hræsnis-
skrif stjórnarandstæðinga eru
um efni ráðstafana ríkisstjórnar-
innar nú, þá fer þeim sízt
betur hneykslun út af setningu
bráðabirgðalaga. V-stjórnin hafði
aðeins setið röskan mánuð, þeg-
ar hún gaf út „bráðabirgðalög
um festingu verðlags og kaup-
gjalds“ hinn 28. ágúst 1956. Sá,
sem undirritaði þau lög með for-
seta íslands, var Hannibal Valdi
marsson. Um útgáfu bráðabirgða
laganna nú segir sami maður í
Þjóðviljanum s.l. fimmtudag:
„Ráðherrar sem hegða sér
þannig eru illræðismenn gegn
þjóðfélaginu en ekki ríkisstjórn“.
Þetta segir sá maður, sem öll-
um öðrum fremur ber ábyrgð á
þeirri skerðingu krónunnar, sem
nú hefur orðið að viðurkenna.
Og nú samþykkir hann í Al-
þýðusambandsstjórn eftirfarandi
yfirlýsingu: ,,Verkalýðshreyfing-
in mun ekki viðurkenna, að ríkis
stjórn íslands eigi að ákvarða
kaupgjaldið í landinu. — Það
eiga samtök verkalýðsins og
atvinnurekenda að gera í frjáls-
um samningum“. Óneitanlega
þarf kokhreysti til að lýsa yfir
þessu fyrir þann, sem undirrit-
aði bráðabirgðalögin 28. ágúst
1956.
Gerðu sjálfir það9
sem þeir nú
fordæma
Hannibal lét ekki sitja við út-
Framsókn vildi
láta ríkisstjórn og
seðlabanka skrá
gen«ið
Þá er og fróðlegt að athuga
hamagang Framsóknarmanna nú
út af því, að Seðlabankanum
skuli fengin gengiskráning, með
samþykki ríkisstjórnar. í gengis
skráningarfrumvarpinu, sem var
undirstaða stjórnarmyndun Fram
sóknar 1950, var í 2. grein kveðið
svo á:
„Eftir gildistöku laga þessarra
er ríkisstjórninni á ráðherra-
fundi rétt, að fengnum tillögum
bankaráðs og bankastjóra Lands-
banka fslands, að ákveða gengi ís
lenzkrar krónu. Gengisskráning
skal miða að því að koma á og
viðhalda jafnvægisgengi, þ.e. að
sem mestur jöfnuður sé í greiðsl
um við útlönd án gjaldeyris
hafta.
Landsbanka fslands er skylt að
taka sérstaklega til athugunar
gengissknáningu íslenzkrar
krónu, þegar almenn breyting
verður á kaupgjaldi, önnur en sú,
sem kveðið er á í þessum lög-
um. Skal bankinn svo fljótt sem
kostur er, gera ríkisstjórninni
grein fyrir niðurstöðum sínum“.
Á þessum árum fór Landsbank
inn með það vald í gjaldeyris-
málum, sem Seðlabankanum nú
er fengið. Sú skipun, sem þarna
var ráðgerð, er þess vegna mjög
svipuð þeirri, sem nú hefur verið
lögfest. Munurinn er þó sá’ að
þá var lagt til að lögfesta áhrif
kaupgj alds á gengisskráningu,
þar sem um það segir ekkert nú.
Enda var réttilega haft á móti
þeirri tillögu að ýmis fleiri atriði
kæmu hér til greina en kaup-
gjaldð eitt, þó að það hefði vit
anlega sína þýðingu, svo sem
nú hefur reynzt. Að lokum
varð samkomu1 g um það við
þáverandi stjórn Alþýðusam-
bandsins að ákvæðið skyldi tek-
ið út úr frumvarpinu enda eirði
Alþýðusambandið gengislækkun
inni. Tillaga Framsóknarmanna
og Sjálfstæðismanna, sem höfðu
komið sér saman um ákvæðið,
var engu að síður ótvíræð þótt
þeir af hagkvæmnisástæðum
teldu ekki rétt að lögfesta ákvæð
ið eins og á stóð. Hér sem ella
sannast, að afstaða Framsóknar
gerbreytist eftir því. hvort hún
á sæti í ríkisstjórn eða
; Þunfimr skulda-
i * 7
baggi
V-stjórnina skorti að vísu ein
urð til þess að nefna gengisfell
ingar sínar réttu nafni. Sá ein-
urðarskortur var í samræmi við
annan flótta hennar frá stað-
reyndum en skýrðist og af því,
að helztu ráðamenn V-stjórnar-
innar báru sjálfir ábyrgð á nauð-.
syn gengislækkananna 1956 og
1958. Þær voru báðar bein af-
leiðing, verkfallsins mikla, sem
íkommúnistar, Hannibal Valdi-
marsson og Hermann Jónasson
efndu til á árinu 1955 1 því skyni
að rjúfa þáverandi stjórnarsam-
starf Sjálfstæðismanna og Fram
sóknar. Það tókst. V-stjórnin var
mynduð 24. júlí 1956. Þá stóð
ekki lítið til, enda var fullyrt
a.m.k. af einum ráðherranna, að
hin nýja stjórn mundi standa
næstu 20 árin! En stjórnarherr-
arnir tóku með sér í valdasess-
inn skuldabagga vegna fyrri af-
glapa. Þrátt fyrir kaupfestingu i
ágúst 1956 og gengislækkanirnar
tvær í desember 1956 og í maí
1958, gátu þeir aldrei unnið bug
á afleiðingum verka sinni 1955.
• r
Obærilegt að vera
utan st jórnar
S Flótti Hermanns Jónassonar 4.
des. 1958 undan hinni nýju verð-
bólguöldu, sem risin var og óvið
ráðanleg var að hans dómi, vegna
þess að ríkisstjórn hans kom sér
ekki saman um nein úrræði gegn
henni, var flótti undan þeirri at
Iburðarás, sem Hermann Jónasson
ejálfur hrinti af stað 1955. Með
því er þó sagan ekki öll sögð.
í beinu framhaldi þessarra at-
Iburða kom einangrun Framsókn
ar, breyting kjördæmaskipunar-
innar og langvinnari fjarvera
Framsóknarmanna úr ríkis-
ptjórn, en þeir hafa áður orðið
að þola siðustu 34 ár. Hér fór allt
é annan veg en Hermann Jónas-
eon og samsærisfélagar hans
höfðu gert ráð fyrir 1955.
Engu að síður gerðu Fram-
eóknarmenn og kommúnistar nú
að nýju svipað samsæri og 1955.
Af hálfu kommúnista eru for-
sprakkarnir enn þeir sömu og
V-stjórnin felldi
gengið 1956 og ’58
Ofboðslegt er að sjá skrif
stjórnarandstæðinga út af hin-
um nýju ráðstöfunum ríkisstjórn
arinnar til að koma í veg fyrir
verðbólgu og atvinnustöðvun.
i>eir láta nú svo sem það sé rík-
isstjórninni að kenna að skrá hef
ur orðið gengi íslenzku krónunn
ar að nýju og færa það til sam-
ræmis við staðreyndir efnahag*-
lífsins. Bjálfir bera stjórnarand-
stæðingar ábyrgð á því, hvernig
komið er. Kauphækkanirnar, sem
þeir hafa knúið fram, hlutu að
ieiða til nýrrar gengisskráning-
er. Ríkisstjórnin varaði menn æ
ofan í æ við því, hverjar afleið-
ingar óhóflegra kauphækkana
mundu verða. Því var á alþingi
berum orðum lýst yfir af hálfu
stjórnarinnar, að slíkar almenn
ar kauphækkanir hlytu eins og
nú stæði á að leiða til gengis-
falls.
Stjórnarandstæðingar létu all
«r þessar aðvaranir eins og vind
um eyru þjóta. Þeir misbeittu
trúnaðarstöðum sínum í verka-
lýðshreyfingunni til að knýja
kauphækkanirnar fram. Þeir
blutu þó að sjá, hverjar afleiðing
arnar mundu verða. Þar þurftu
þeir ekki að styðjast við leiðbein
ingar núverandi ríkisstjórnar.
Þeim nægði að líta í eigin barm
og hugleiða fyrri reynslu sjálfra
sín. Á hinum skamma valdatíma
V-stjórnarinnar neyddist hún til
þess að fella gengið tvisvar, þ.e.
bæði með jólagjöfinni í árslok
1956 og bjargráðunum í maí
1958.