Morgunblaðið - 03.09.1961, Qupperneq 13

Sunnudagur 3. sepí. 1961
MORCVNBLAÐÍÐ
13
Rússneskur kafbátur á hafinu í námunda við ísland.
REYKJAVÍKURBRÉF
J
Reykjavíkur-
kynningin
Reykjavíkurkynningin af til-
efni 175 ára afmælis bæjarins
varð mjög vinsæl. Hin mikla
aðsókn og áhugi sýningargesta
bar þess glöggt vitni. Einstaka
nöldursseggir skrifuðu þó í
folöð um, að kynningunni og
hátíðahöldum hefði mátt fresta
þangað til 1986, þ.e. til 200 ára
afmælisins. Hætt er við, að
ýmsir þeirra, sem nú nutu þess,
er þarna var að sjá, verði þá
komnir undir græna torfu. —
Öllum hefði orðið harla löng sú
bið eftir margskonar fræðslu,
eem kynningin veitti þeim á
auðveldan hátt. Kynslóðir koma
og kynslóðir fara. Til þess að
eamhengi ’ haldist verður öðru
hverju að rifja upp það, sem
liðið er, og reyna að gera sér
grein fyrir hinu, sem framund-
an er. Bæjarfélagið er félags-
ekapur allra bæjarbúa og þeir
eiga beinan rétt á því að fá að
kynnast stjórn málefna sinna.
Sýning sem þessi gefur fleirum
kost á að gera það á skömmum
tíma en með nokkru öðru móti
var mögulegt. Virðuleg hátíða-
höld og skreyting bæjarins voru
til bragðsbætis. Hollt er að
Igera sér dagamun inn á milli.
Þess verður einungis að gæta,
nð það sé gert á hófsamlegan
hátt, eins og nú var gert. Víst
er, að bæjarbúar eru almennt
þakklátir þeim, sem fyrir þess-
ari Reykjavíkurkynningu stóðu.
Iðnsýning
á Akureyri
Um síðustu helgi höfðu sam-
vinnumenn sýningu á Akureyri
á framleiðsluvörum iðnfyrir-
tækja sinna. I>ar var margt snot
urra og girnilegra hluta að
Bjá. Skilningur á vöruvöndun
og fagurri áferð fer ört vax-
andi hjá framleiðendum iðnað-
arvara hér á landi, bæði í þess-
um hópi og öðrum. Ánægjuleg-
ast var að skoða þær vörur,
eem tekizt hefur áð afla mark-
aða fyrir erlendis. Vonandi er
|þar einungis um að ræða upp-
haf meiri hluta síðar. Mjór er
mikils vísir. Mjög er áríðandi
að vel sé vandað það, sem fram-
leitt er. Með útlenda markaði
fyrir fleiri iðnaðarvörur mundu
framleiðsiumöguleikar okkar
stóbatna, því að smæð markað-
arins gerir nú oft erfitt fyrir
að afla heppilegs vélakosts og
koma á þeirri hagkvæmni í
rekstri, sem mikil framleiðsla
leyfir.
Forystumenn SÍS og kaupfé-
laganna eru, eins og fram kom
í útvarpsþætti fyrri laugardag,
®ð vonum ánægðir yfir upp-
gangi þessara iðnfyrirtækja og
lemkum útflutningnum. Ein og
Magnús Jónsson, alþingismaður,
Bagði á héraðsmóti Sjálfstæðis-
manna á Dalvík var ekki neinn
móðuharðindasvipur yfir frá-
Bögninni af því hvernig til hef-
Ur tekizt á árunum 1960 og 61.
Viðreisnarráðstafanir ríkis-
■tjórnarinnar 1960 urðu öllum
íslenzkum iðnaði mikil lyfti-
stöng. Án þeirra hefði lítið orðið
úr þeim útflutningi íslenzkra
iðnaðarvara sem nú er hafinn.
Rússar hef ja
tilraunir með
hjarnorku-
sprengjur
Tilkynning Sovétstjórnarinnar
um, að hún mundi hefja á ny
tilraunir með kjarnorkusprengj-
ur er alvarlegasta merkið um
vaxandi viðsjár í heiminum, og
hefur þó ekki skort á ískyggileg-
ar fréttir síðustu vikurnar.
Krúsjeff hafði áður látið í það
skína, að Rússar réðu yfir nýju
ógnarvopni. í viðræðum við
Macloy, ráðunaut Kennedys í
afvopnunarmálum, sagði Krúsjeff
honum ekki alls fyrir löngu, að
Sovétstjórnin kynni nú ráð til
að gera sprengjur margfalt öfl-
ugri en nokkru sinni áður hefði
verið gerðar. Svo er að sjá sem
Sovétstjórnin vilji nú gera til-
raun með þessa nýju vítisvél,
kanna hvort hún er eins kraft-
mikil og kenningin segir til um.
Nýjustu fregnir herma, að Sovét
stjómin hefur ekki látið sitja
við orðin ein, heldur er þagar
byrjað að sprengja, þótt enn séu
sprengjurnar ekki nema af
„miðlungsstærð".
Jafnframt var tilkynnt, að
geimferðir Rússa hefðu sannað,
að þeir gætu varpað þessari nýju
sprengju niður á jörðina, hvar
sem þeim sýndist. Ekki er hægt
að misskilja hótunina, sem í
þessu felst. En mjög er nú ann-
að hljóð í strokknum en fyrir
skemmstu var. Hingáð til hefur
verið básúnað, að geimferðirnar
væru eingöngu í friðsamlegu
skyni. Nú þegar Sovétherrarn-
ir þykjast báðum fótum í jötu
standa, ógna þeir umbúðalaust
gervöllu mannkyni með eyðingu
ef ekki verði látið að vilja þeirra.
Því það mega Rússar vita, að ef
þeir ráðast á aðra með slíkum
vopnum, verður ekki látið við
það sitja. Helzta ástæðan til
þess, að menn vonuðu, að tilraun-
ir með kjarnorkusprengjur yrðu
ekki hafnar á ný, var sú, að nú
þegar eru til svo öflugar sprengj-
ur, að þær nægja til eyðilegging-
ar á báða bóga. Sovétstjórninni
hefur ekki þótt nóg af svo góðu.
Kafbátar í leyni
innan íslenzkrar
landhelgi
Sama daginn og frétt barst um
hin nýju áform Rússa, birti Tím-
inn með sínum stærstu stöfum
yfir þvera forsíðu fregn um drag-
Laugard. 2. sept.
nótabát sem „sleit af sér vörp-
una á kafbát á 15 metra dýpi
undan radarstöð hersins á Stokks
nesi.“ Eins Og af fyrirsögninni
sást, þótti Tímanum þetta að von-
um miklar fregnir. Blaðið sagði
svo frá:
„Um tíu leytið á mánudags-
kvöldið var dragnótabáturinn
Mímir RE 250 að veiðum tvær
mílur út af Stokksnesi, en þar
er radarstöð ameríska hersins.
Skyndilega festist varpa bátsins
og bæði togin kubbuðust sund-
ur.--------
Klst. síðar byrjuðu þeir að
slæða eftir vörpunni. Allt í einu
komu þeir auga á kafbát rétt hjá
sér og var aðeins turn hans upp
úr. Kafbáturinn tók þegar strik-
ið til hafs og hvarf sjónum þeirra
skömmu síðar.“
„Krökkt af þeim“
Þetta var 2 mílur undan Stokks
nesi og segir, að er kafbáturinn
varð íslenzka bátsins var „stefn-
ir hann þegar á fullri ferð til
hafs og hverfur um leið.“ Tíminn
segist hafa spurt skipverja:
,,Hafið þið séð kafbáta áður
á þessum slóðum?
— Við sáum kafbát í fyrrasum-
ar við Hrollaugseyjar vestan
Hornafjarðar. Hann var alveg
uppi í landssteinuaa eins og þessi.
Það virðist vera krökkt af þeim
hérna fyrir austan.“
Auðvitað er það tilviljun, að
íslenzkur fiskibátur skuli kom-
ast í slíkt tæri við kafbát, er
liggur í leyni langt innan ís-
lenzkrar landhelgi. Hitt er eng-
in tilviljun, að rússneskir kaf-
bátar séu hér á' ferð. Svo bar
við, að einmitt sama dag og
Tíminn einn blaða birti kafbáts-
fréttina vitnaði Morgunblaðið til
ummæla í nýútkomnu rússnesku
tímariti, þar sem segir:
„Þetta sýnir hina hernaðarlegu
þýðingu íslands, sem liggur við
mikilvægar samgönguleiðir á
sjó, sérstaklega kafbátaleiðir.”
„Augljóst brot
gegn fullveldi64
Enn íhuglisverðara er, að sama
daginn, hinn 28. ágúst, og þessi
kafbátur var staðinn að verki
innan íslenzkrar landhelgi, birt-
ir Tass-fréttastofan rússneska
tilkynningu, sem talin er vera
beint frá Sovétstjórninni. Þar
er sagt, að vart hafi orðið við
kafbáta í kafi innan rússneskrar
landhelgi og af því tilefni kom-
ist svo að orði:
„Ef kafbátur í kafi kemur inn
í landhelgi annars ríkis án leyf-
is, er það augljóst brot gegn full-
veldi þess ríkis og brýtur gegn
almennt viðurkenndum reglum
alþjóðalaga.
Sovétstiórnin hefur laet fvrir
varnarmálaráðuneytið að gera
ráðstafanir til að eyðileggja hinn
óboðna gesti, ef kafbáta í kafi
verður framar vart innan sovézkr
ar landhelgi.“
Á að lifa við áþján
og shömm?
Þessir atburðir sanna enn það.
sem margvitað var áður, hversu
íslendingar eiga mikið undir að
friður haldist í heiminum. Kaf-
bátaleiðir Sovétstjórnarinnar út á
úthöfin liggja beggja vegna við
strendur fslands. Það er barna-
skapur svo mikill, að engu tali
tekur, að halda, að varnarlaust
ísland geti komizt hjá því að
dragast inn í nýja stórstyrjöld, ef
sú ógæfa henti, að hún brytist út.
Þess vegna megum við sízt af
öllu láta varnarkeðjuna bresta
í landi okkar. Öflugar varnir er
hið eina mál, sem ofbendismenn
skilja.
Ráðagerð Sovétstjórnarinnar
sýnist vera sú að hræða alla
frjálshuga menn svo, að þeir
þori sig ekki að hræra. Þeir kjósi
fremur að lifa við áþján og
skömm en tortímast í gereyðing-
arstyrjöld. Þetta er ekki í fyrsta
skipti, sem mikið vald hefur
stigið handhöfum þess til höfuðs.
Engu að síður hefur máttur frels-
isins aldrei verið meiri í heimin-
um en nú. Einbeittur vilji til að
láta ekki kúgast, mun nú, eins og
oft áður, bægja hættunni frá.
Afsagður bæði af
Stalin o" Dulies
Menn verða að skilja eðli hætt-
unnar og af hverju allur óskapa-
gangurinn stafar. Um samskipti
austurs og vesturs hefur margt
verið skrifað á undanförnum ár-
um. Enginn hefur gert það af
meiri sanngirni eða betri yfir-
sýn en Bandaríkjamaðurinn
George F. Kennan. Hann er nú
á milli fimmtugs- og sextugs og
hefur lengi verið einn mikilsvirt
asti maður í bandarísku utanriík-
þjónustunni, bæði sem ráðunaut-
ur í stjórnmálum og sendiherra.
M. a. gat hann sér frægðarorð
sem sendiherra í Moskvu og
reyndi þá að bera sáttarorð á
milli. En þegar tortryggnisæði
Stalíns fór að nálgast hámark lét
hann afsegja Kennan sem sendi-
herra og vakti það mikla undrun
á sínum tíma. Kennan lét það
ekki á sig fá heldur hefur ætíð
verið öflugur talsmaður þess, að
reynt yrði að leysa vandamálin
með samningum. Vegna ágrein-
ings við Dulles, hvarf Kennan úr
utanríkisþjónustu Bandaríkjanna
og gerðist prófessor við banda-
rískan háskóla og hefur ritað
nokkrar bækur um samskipti
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.
Nú í sumar kom út bók eftir
hann: „Russia and the West, und
er Lenin and Stalin“ (Rússland
Og Vestrið undir Lenin og Stalín).
Eftir valdatöku Kennedys gekk
hann aftur í utanríkisþjónustuna
og er nú sendiherra í Júgóslavíu.
„Ekkert er
fortakslanst66
f ályktunarorðum sínum í hinni
nýju bók, sem ber af öðrum,
er um þetta efni hafa erið
skrifaðar, segir Kennan:
„Sú mynd, sem ég vona, að ég
hafi sýnt, er af alþjóðalífi, þar
sem ekkert er fortakslaust i
sjálfu sér; líf, þar sem eng-
in vinátta er án nokkurs í-
vafs af andúð; engin óvin-
átta án nokkurra sameigin-
legra hagsmuna, ef þeir fengju að
þróast með eðlilegum hætti; eng-
in góðviljuð íhlutun, sem ekki
hefur einnig rangindi í sér fólg-
in; engin öfuguggaháttur, ekkert
svo vont, þótt illt sýnist, að ekki
sé hægt-------að greina í því
nokkum „anda af góðu.“
Ekki er um’að villast, að sá,
sem svo skrifar, reynir að firra
vandræðum jafnframt því, sem
hann af raunsæi gerir sér grein
fyrir örðugleikum, sem við er að
etja.
„Norska stjórnin
ekki betri
en Franco4"
Kennan gerir sízt lítið úr skyss
um lýðræðisríkjanna í samskipt-
um þeirra við Sovétstjórnina. En
hann skýrir einnig, hvernig á því
stendur, að hún er svo treg til
samstarfs. Hann segir:
„Kommúnistar hötuðu vestræn
ar stjórnir vegna þess, sem þær
voru, án tillits til þess, sem þær
gerðu. Þeir gerðu þetta löngu áð-
ur en til var nokkurt sósíalistiskt
ríki, sem kapitalistar gátu gert
nokkuð gegn. Hatur þeirra
breyttist ekki eftir samsetning,
stefnu eða gerðum einstakra
ekki-kommúniskra stjórna. Það
befur aldrei farið eftir þessu.
Stjórn Hitlers var ekki verri eða
andstyggilegri í augum Moskvu
en stjórn Stóra-Bretlands.
Brezku verkamannastjórninrar
voru ekki að neinu leyti fremri
frá sjónarhól Moskvu en íhalds-
stjórnirnar. Sænsku og norsku
stjórnirnar hafa að verulegu leyti
náð almennu sósíalistisku marki;
frá sovézku sjónarmiði var þó
ekki hægt að viðurkenna, að þær
væru að einu leyti skárri, við
skulum segja, en stjórn Francos
hershöfðingja. Baltnesku stjórn-
irnar fengu engan ávinning í
Moskvu fyrir það að vera hin-
ar fyrstu til að koma samskipt-
um sínum við Sovétsambandið í
lag; þær voru þvert á móti hin-
ar fyrstu, sem Moskva gleypti í
samræmi við samninginn við
Hitler 1939.“
Því minna metnir
sem þeir
beygja sig meira
Kennan heldur áfram:
„Hvaða betri sönnun er hægt
að fá fyrir því, að andstaða
Moskvu gegn ekki-kommúnísk-
um ríkjum byggðist ekki á hegð-
un þeirra heldur á sjálfu eðli
þeirra, svo sem Moskva mat það?
f augum Moskvu gátu ekki-kom-
múnískir stjórnmálamenn alls
ekki gert gott af ásettu ráði. Ef
þeir af tilviljun gerðu eitthvað,
sem var Moskvu til hags, var
það vegna þess að atvikin og
þeirra eigin skammsýni neyddu
þá til þess. Af 30 ára kynnum af
opinberum sovézkum skrifum
minnist ég ekki eins dæmis um,
að ekki-kommúnísk stjórn hafi
fengið viðurkenningu fyrir göf-
ugan eða sæmilegan ásetning
eitt einasta skipti. Allar gerðir
slíkra stjórna, sem hafa verið í
'■■'tnræmi við sovézka hagsmuni
Framhald á bls 14.