Morgunblaðið - 08.09.1961, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 8. sept. 1961
Ég lét breyta því. Það var líka
það eina, serr. ég gat fyrir hana
gert. Grátið gat ég ekki. Það
getur vel verið, að einhverjir
eigi efti. að gráta, þegar ég dey,
af því að þeir munu vita, að
þeir eru að fylgja mér .á leið til
vítis, úr öskupni í eldinn. En
það var sama, hvert mamma var
að fara, það gat ekki orðið verra
en ævi hennar þangað til. Hún
var nú laus við hjartasorg, laus
við erfiðleika og þjáingar.
Ég fór aftur til Washington,
og hélt vinnu minni áfram.
Mamma varð þrjátíu og átta
ára, þegar ég var tuttugu og
fimm. Hún vildi aldrei fá meira
en fjögur kerti á afmælistertuna
sína. Því var hún enn þrjátíu
og átta, þegar hún dó. Ég aetla
að fara eins að. Ég ætla að halda
áfram að vera um fertugt. Henni
var alla tíð sama, hvað almanak-
ið sagði, og eins er mér farið.
Stundum finnst mér ég vera tvít
ug, stundum tíræð. Þegar þannig
er ástatt, getur reikningurinn
hvorki deyft né fjörgað.
13
Margt getur hent
Nú komu stríðsár — óraun-
veruleg ár.
Langamma mín hafði horft á
Þrælastríðið út um gluggana á
litla húsinu sínu. Fólk eins og
hún vissi, hvernig stríð er, en
það var fíest dautt. Við hin viss-
um ekki ýkja mikið um, hvað
skeði í raun og veru.
Hergöngur, stríðsskuldabréf,
USO ferðir, skömmtun og bréf
með skrítnum frímerkjum — allt
'þetta var langt frá því að vera
raunveruleikinn.
Áheyrendur mínir höfðu nú
breytzt, voru klæddir í khaki í
staðinn fyrir samkvæmisföt.
Mér fannst alltaf eins og menn
hefðu færzt nær hverjir öðrum,
eins og fólk sem hefur orðið fyr-
ir sama áfallinu. Það var eins og
að nýafstöðnum jarðskjálfta,
allir töluðu um það sama. En
á endanum vöndumst við því,
menn geta vanizt hverju sem er.
Ég gleymi aldrei því þegar ég
fór fyrst í USO-ferð, Ég kom á
flugvöllinn, klædd eftir nýjustu
tízku. Ég fór dansandi upp stig-
ann að herflugvélinni og hafði
hundinn minn, Mister, í bandi
með mér. Þá kom allt í einu ein-
kennisklæddur maður og gelti
að mér: „Hvert haldið þér, að
þér séuð að fara, ungfrú?“
„Ég er á leið til Florida að
syngja, og ég fæ ekkert fyrir
það, svu þú skalt ekki vera að
setja þig á háan hest,“ svaraði
ég á móti.
Hann var fljótur að koma mér
í skilning um alvöru lífsins. Ég
neyddist til að fara aftur niður
stigann, fara úr fínu fötunum,
troðast í einkennisbúning og
skilja hundinn minn eftir. Þeg-
ar ég kom inn í flugvélina, skildi
ég hvernig í öliu lá. Þar var
ekkert inni nema farangurinn tli
að sitja á. Hver sat á sinni fall-
hlíf og horfði á manninn á móti,
sem einnig sat á sinni. Þegar ég
loks kom á ákvörðuarstað, leið
mér svipað og nýliða, sem hefur
lokið við fyrsta daginn í æfing-
um í brennandi sólskini.
Ekki veit ég, hvað ég ferðað-
ist marga kílómetra til að syngja
fyrir hermennina, meðan á stríð-
inu stóð, með flugvél, lest eða
jafnvel í hvíta bílnum okkar. í
hvert skipti sem ég leit við,
sendi Joe Guy mig upp í aðra
flugvél.
Eftir að hafa sungið fyrir her-
menn verður maður alltof vand
látur á áheyrendur til að líka
við hina Tandlátu áheyrendur
’heima fyrir. Þeim fannst allt
gott sem ég söng, en bezt geðjað-
ist þeim þó að „Billie’s Blues“,
„Fine and Mellow" og „Body
and Soul“.
Vart getur aumkunarverðari
sjón, en nokkur þúsund stráka
einangraða einhvers staðar í
sveitahéruðum Suðurríkjanna,
án tónlistar, kvenna og alls ann-
ars. Eftir hverja sýningu ætluðu
þeir að rífa mig í sundur. Þeir
tóku blómin úr hárj mér og
’skiptu þeim milli sín, blað fyrir
folað. Þeir báðu mig meira að
segja um búta úr kjólnum, eða
sokkana mína, og sögðu að þeir
lyktuðu af konu.
Þegar ég kom svo heim ? 52.
götu í New York, var allt fullt
af einkennisklæddum strákum.
Ég hélt svo margar brottfarar-
veizlur á Famous Door og ann-
ars staðar, að ég var hætt að
geta talið þær. Þær voru hver
annarri líkar þrir eða fjórir
stákkettlingar voru alla nóttina
á búlunni, við lokuðum, drukk-
um með þeim síðustu skálina,
og þeir gengu á braut. Nokkrum
vikum seinná fékk ég svo bréf
frá einhverri úthafseyju, þar
sem þeir börðust við sfcordýr og
slöngur, hita og fúa.
Það var hægt að gráta yfir
sumum þessara bréfa. Þau voru
frá strákum, sem ég þekkti eig-
inlega aldrei neitt og vissi ekk-
ert um, en ég gat aldrei hent
þeim frá mér. Stundum, þegar
þau voru frá strákum, sem ég
hafði haldið uppá, sendi ég eftir
gömlum grammófón og sendi
þeim hann með nokkrum platna
mi;nna eða Duke Ellingtons. Sum
ir þeirra voru forríkir og gátu
fengið allt sem þeir vildu heima
fyrir, og samt fannst þeim dá-
samlegasti atburður ævi sinnar
að fá gamlan grammófónsræfil
og plötur fyrir 500 kall.
Þeir skrifuðu um eilífa bið,
þeir vissu aldrei eftir hverju. Á
daginn urðu þeir að vera hálf-
naktir en á nóttunni matti ekk-
ert standa undan ábreiðunni. ef
skorkvikindin áttu ekki að éta
þá. Það eina sem þeir höfðu
að gera var að hlusta á plöturn-
ar sem ég sendi þeim.
Það liðu mánuðir, áður en þeir
sáu kvenmann aftur, suniir aldr-
ei. Mér er óhætt að segja, að
margir þeirra hafi verið elsk-
hugar mínir á pappírnum. Flesta
þeirra sá ég aldrei aftur, og þar
var ég heppin, því að þeir sem
aftur komu ætluðu að rífa mig í
sig. Það var kvöld eitt seint í
stríðinu, að strákur kom inn á
Blue Note í Ghicago og fór að
tala um samkvæmi, sem hafði
verið haldið nokkrum árum áð-
ur í Famous Door í 52. götu. Ég
hlustaði á endurminningar hans,
unz ég þekkti hann allt í einu.
Hárið á honum var orðið snjó-
'hvítt, og hann leit út fyrir að
vera kominn yfir fertugt, samt
getur hann ekki hafa verið
meira en 25 ára, þegar hann fór.
En allt var þetta hálf óraun-
verulegt. Ég veit ekki, hvernig
mér hefði liðið, ef ástvinur minn
'hefði verið tekinn frá mér í
stríðinu.
Þetta lá þó yfir mér eins og
mara. Ég vissi ekki hvað ég
’helzt ætti að gera. Negrastrákar,
sem ég vissi að höfðu verið alla
ævina að berjast við að komast
norðureftir til að komast áfram,
voru svo allt í einu teknir í
herinn og hent áftur til Suður-
ríkjanna.
Ég skal nefna til dæmis strák
sem ég þekkti. Hann var eins
góður og hver annar og honum
hafði liðið vel í Harlem. Hann
hafði átt kádilják, glæsilega íbúð
og falleg, hvít stelpa bjó með
honum. Hann hafði allt, sem
'gnægð fjár getur keypt.
Tveim vikum eftir að hann
hafði gefið kærustunni kveðju-
kossinn á Lexington Avenue,
var hann að sveitEist í moldinni
í Georgíu. Það var hans fyrsta
reynsla af Suðurríkjunun . Hann
hafði ekki einu sinni vitað, hvað
hann hafði farið á mis við.
Hann varð hálfvitlaus. Loks
kom að því að hann stóðst ekki
lengur mátið og strauk til New
York. Þar var hann í leyfisleysi
í hálfan mánuð, áðui en vinir
hans gátu einu sinni talað við
hann. Honum var sagt, hvað yrði
um hann, þegar til hans nseðist,
en hann gat einungis hugsað um
það sem hafði þegar komið fyrir
hann.
Ekkert gat verið verra en
þetta. Loks urðum við svo tauga
óstyrkar, kærastan hans og ég,
að við hringdum í yfirliðþjálfa
hersveitar hans í Georgíu. Við
sögðum honum vandræði okkar.
Hann sagði, að hans hefði ekki
einu sinni verið saknað ennþá,
en herlögreglan mundi finnai
hann. Ef hann flýtti sér aftur
til baka, sagði þessi yfirmaður
hans, að ekki væri einu sinni'
víst að upp um hann kæmist.
Þetta dugði til þess, að við gát-
um fengið hann til að snúa aftur
'í leikinn.
Og leikur var það. Meira að
segja eftir Irving Berlin. Þegar
hann kom til baka var hann
sendur beint upp á svið til að
„reyna sig á danshlutverki í
„This is the Army“. Það sem
eftir var striðsins var hann í
dansskónum, og kaérastan fylgdi
honum stað úr stað.
★
En verr -fór fyrir öðrum. ^eg-
ar ég hugsa um stráka eins og
Jimmy Davis get ég grátið af
að hugsa um öll þau mannslíf
og hæfileika, sem við misstum
í stríðinu, og enginn veit einui
sinni um. Jimmy var í hernum,
þegar han samdi „Lover Man“
og kom með það beint til min. 1
Ég var hrifin af laginu og
vildi syngja það inn á plötu. En
áður en ég gat komið því í verk,
var búið að senda hann til Evr-
ópu og ég hef ekki séð hann
síðan. Hann hlýfur að vera kom-
inn undir græna torfu.
Ég fór með lagið til Milt
Gabler hjá Decca og grátbað
hann á hnjánum um að fá að
syngja það inn. Ég vildi ekki'
syngja það með venjulegum sex-
tett. Ég sagði Milt, að ég yrði að
fá fiðluundirleik. Ég held, að
Milt Gabler hafi komizt inn á'
Decca vegna mín og plötunnar
„Strange Fruit“, en ég varð að
skríða í duftinu til að fá þetta
lag rétt inn á plötu. Ram Ram-
’irez hefur fengið al’lt lofið fyrir
„Lover Man“ en það er aftur
ailltvarpiö
Föstudagur 8. september
8:00 Morgunútvarp.
12:00 Hádegisútvarp.
13:15 Lesin dagskrá næstu viku.
13:25 ,,Við vinnuna": Tónleikar.
15:00 Miðdegisútvarp.
18:30 Tónleikar: ÍÞjóðlög frá ýmsum
löndum.
18:50 Tilkynningar.
19:20 Veðurfregnir.
19:30 Fréttir.
20:00 Tónleikar: Fjórar sjávarmyndir
úr óperunni „Peter Grimes" eftir
Benjamin Britten (Consertgebo-
uw hljómsveitin í Amsterdam
leikur; Eduard van Beinum stj.)
20:15 Efst á baugi (Björgvin Guð-
mundsson og Tómas Karlsson).
20:45 „Meyjaskemman", lagasyrpa eft*
ir Schubert-Berté (Austurrískir-
listamenn syngja og leika).
21:00 Upplestur: Kvæði eftir Fornólf
(Baldur Pálmason).
21:10 Píanótónleikar: „Skógarmyndir**
nr. 1—9 op. 82 eftir Schumann
(Svajatoslav Rikhter leikur á
píanó).
21:30 Utvarpssagan: „Gyðjan og ux-
inn" eftir Kristmann Guðmunds-
son; IX. (Höf. les).
22:00 Fréttir og veðurfregnir.
22:10 Kvöldsagan: „Smyglarinn" eft-
ir Arthur Omre; VI. (Ingólfur
Kristjánsson rithöfundur).
22:30 I léttum tón: Mitch Miller og
blásarar hans leika.
23:00 Dagskrárlok.
Laugardaginn 9. september.
8:00 Morgunútvarp (Bæn. — 8.05
Tónleikar. — 10.10 Veðurfregn-
ir).
12:00 Hádegisútvarp (Tónl. — 1225
Fréttir og tilkynningar).
12:55 Óskalög sjúklinga (Bryndís Sig-
urjónsdóttir).
14:30 Laugardagslögin. — (Fréttir kl,
15.00 og 16.00).
16:30 Veðurfergnir.
18:30 Tómstundaþáttur barna og ungl
inga (Jón Pálsson).
18:55 Tilkynningar. — 19:20 Veður-
fregnir.
19:30 Fréttir.
20:30 Tónleikar: Tvö fiðlu- og hljóm-
sveitarverk eftir Saint-Saénd
(Aaron Rosand og hljómsveit
útvarpsins 1 Baden-Baden leika,
Rolf Reinhardt stj.)
a) Havanaise op. 83.
b) Introduktion og Rondo
Capriccioso op. 28.
20:20 Upplestur: „Blautu engjamar 1
Brokey", smásaga eftir Jón Dan
(Brynjólfur Jóhannesson leik-
ari).
20:35 Laugardalstónleikar:
a) Konsert fyrir básúmi og
hljómsveit eftir Tibor Serlo
(David Shuman og hljóm-
sveit leika undir stjórn höf-
undar).
b) Memphis-kvartettinn syngur
negrasálma.
21:10 Leikrit: „Harmonikan", gaman-
leikur með söngvum eftir Osk-
ar Kjartansson. — Leikstjóri:
Helgi Skúlason.
22:00 Fréttir og veðurfregnir.
22:10 Danslög. — 24.00 Dagskrárlok.
Lítil veiðisaga.