Morgunblaðið - 29.10.1961, Blaðsíða 8

s
1UORGTJISBL4ÐIÐ
Sunnudagur 29. okt. 1961
N V J U N G
með A R S-encí/ngi/
(Renna ekki til í hnútum)
HEILDSÖLUBIRGÐIR:
. JOHNSDN & KAABER %
DAGURINN í dag er helgaður
áfengisvörnum um land allt. í
dag -sameinast hugir þeirra
naanna, sem vilja leggja því máli
lið; að vinna gegn misnotkun á-
fengis og útrýma því böli sem
því er samfara.
Ef ummæli hr. Thorolf Smith
f útvarpinu sl. mánudag um á-
fengisbölið hér á landi væri í
nokkru samræmi við raunveru-
leikann, þá væri oss ekki mikill
vandi á höndum. Hann fullyrti
að hér væri áfengisneyzlan ekk-
ert þjóðarböl, því óhrekjandi
skýrslur sýndu að ekki einasta
færi vínneyzla hraðminkandi
hér á landi, heldur værum vér
varla hálfdrættingar í þessum
efnum á borð við bræðraþjcðir
vorar á Norðurlöndum. En skýrsl
ur þær, sem hann vísaði í segja
því miður ekki allan sannleik-
ann.
Magn það sem drukkið er á
hvert mannsbarn í landinu, og
samanburður á því við önnur
lönd, er engin mælikvarði á það
hvort sú neyzla veldur þjóðar-
böli, né heldur að hve miklu
böli hún veldur. Hitt er eini
mælikvarðinn: hve mikill hundr-
aðshluti af þeim serh víns neyta,
líður við það tjón á sálu sinni
og líkama, svo og hve mikið tjón
og volæði þeir skapa öðrum
tnönnum með misnotkun áfengis.
Um þetta eru engar skýrslur
skráðar á blöð. En þær eru rist-
ar sem óafmáanlegar rúnir í sál-
ix barnanna, sem læra það, að
örlög þeirra verði önnur beinlín-
is vegna aðgerða foreldranna,
Sem þannig haga sér, og í hjörtu
kvennanna, sem horfa á heimilin
brotna niður fyrir þær sakir
einar, að makinn veldur því ekki
að hrista af sér þá fjötra, sem
vínið þannig færir hann í.
I>ær rúnir eru og ristar í sálu
og sinni foreldra og annarra
vandamanna, sem horfa á glæst-
ar vonir uni góðan árangur af
þrotlausu striti fyrir velferð
niðja sinna, bresti beinlínis fyrir
það, að nautnin varð viljanum
yfirsterkari, vald eyðileggingar-
innar sterkara en vald viljans.
Þegar á þetta er litið, er ljóst, að
misnotkun áfengis, er ekki ein-
asta þjóðarböl, heldur er líka
lang mesta bölið, sem þjóðin á
nú við að glíma, og sem óhjá-
kvæmilega hlýtur að lama þrek
hennar andlega og líkamlega
meira en hollt er, ef ekki er
hafin sterk sókn gegn þessum
voða.
Þetta sjónarmið viðurkennir
Alþingi, er það samþykkir á-
fengislöggjöfina 1954. Og það er
hvorki Thorolf Smith né Ríkis-
útvarpinu til sæmdar, að ætla
sér að koma því inn í meðvitund
þjóðarinnar að hér sé allt í lagi
á þessu sviði, og að vér séum
hér fyrirmynd annarra Norður-
landa þjóðanna. Þykir mér rétt
í þessu sambandi, að geta þess,
að þegar Norðurlandaráð hélt
hér fund sinn í fyrsta sinn á sl.
ári, vakti það mikla undrun mæt
ustu manna, sem fundinn sátu,
hversu taumlaust æskan neytti
áfengis á hinum opinberu stöð-
um. Slíkt væri óþekkt fyrir-
brigði á hinum Norðurlöndunum.
Ef vel ætti að fara yrðu íslenzkir
stjórnmálamenn að vera vel á
verði í þessu máli og byrgja
brunninn áður en barnið dytti
ofan L
1. gr. gildandi áfengislaga læt-
ur ekki mikið yfir sér. Hún nær
yfir tæpar tvær línur, en segir
þó allt, sem segja þarf. Var þetta
eina greinin í hinum mikla laga-
bálki, er veruleg átök urðu um,
bæði í milliþinganefndinni, sem
undirbjó frumvarpið, og síðar á
Alþingi. Meiri hluti milliþinga
nefndarinnar vildi orða greinina
þannig: „Tilgangur þessara laga
er sá að stuðla að hóflegri með-
ferð áfengis og vinna gegn mis-
notkun þess“. Með þessu orðalagi
vildi hann undirstrika þann meg-
intigang laganna að skapa hér
„drykkjumenningu", svo sem
tekizt hefði Ljá mörgum öðrum
þjóðum. Hann taldi að frumskil-
yrði til þess að svo mætti verða,
værí afnám hinna margvíslegu
hamla, sem þá voru á sölu áfeng-
is í landinu. Hér þyrfti að taka
upp allt í senn: frjálsari sölu
áfengis, meiri og strangari kröf-
ur til neytenda og seljenda í allri
meðferð áfengis, meiri fræðslu
um þá hættu, sem þjóðinni er
búin af misnotkun áfengis og
strangara eftirlit með settum
reglum um öll þessi atriði. Minni
hluti nefndarinnar vildi hins
vegar orða greinina þannig:
„Tilgangur laga þessara er sá að
stuðla að því, að meðferð áfengis
verði með þeim hætti, að neyzla
þess verði takmörkuð sem mest
má verða og komið verði í veg
fyrir dryklkjuskap og hinar hættu
legu afleiðingar hans“. Fyrir
honum vakti fyrst og fremst að
draga úr neyzlunni eftir fremsta
megni og milda þannig voðann,
sem vínneyzlan leiddj yfir þjóð-
ina. Honum var ljóst, að ef slíkt
væri framkvæmanlegt, myndi
það draga verulega úr hagnaði
ríkissjóðs af áfengissölu. Hann
treysti því ekki að meira frelsi í
sölu myndi draga úr neyzlu eða
minnka voðann, en það taldi
hann meira virði en stundarhagn
að ríkissjóðs.
Af þessu er ljóst, að í milli-
þinganefndinni ríkti djúpur á-
greiningur um tilgang laganna,
en á því valt allt um aðrar grein-
ar og um framkvæmd þeirra,
hvernig 1. gr. yrði ákveðin.
Á Alþingi varð að lokum sam-
komulag um, að 1. grein laganna
skyldi orða sem hér segir:
„Tilgangur laga þessara er sá
að vinna gegn misnotkun áfengis
í landinu og útrýma því böli, sem
henni er samfara.“
Með þessu viðurkennir Alþingi,
að misnotkun áfengis sé fyrir
hendi í landinu þegar lögin eru
sett, og að gegn þeirri misnotkun
beri að vinna. En Alþingi viður-
kennir þá einnig, „að misnotkun
áfengis valdi böli og að því beri
að útrýma“. Lögin segja hins
vegar ekkert til um það, hve
mikil brögð eru að misnotkun
áfengis í landinu, eða hve miklu
böli hún veldur, en sé tekið
mark á þeim umræðum sem urðu
um málið á þingi, og þeim gögn-
um, sem fram voru þar lögð, er
ljóst að hér er um mikið tjón
að ræða af völdum áfengisnautn-
ar, og mikill vandi á höndum,
hvernig með skuli fara.
í höfuðatriðum setja lögin á-
kveðin fyrirmæli sem fram-
kvæmdarvaldinu ber að sjá um
að ekki séu sniðgengin, án þess
að komið sé ábyrgð fram á hend-
ur þeim, sem það gera. Skyldi
reynslan leiða í ljós, að þörf
væri frekari ákvæða til þess að
ná tilgangi laganna, ber fram-
kvæmdarvaldinu að afla sér
slíkra ákvæða með kröfu um
breytingar á löggjöfinni.
Það má öllum vera ijóst, að
megin ástæðurnar fyrir brotum
á þessari löggjöf eru tvær. Önn-
ur er mannlegur veikleiki þess
sem neytir áfengis þannig, að
fýsnin verður bæði vilja manns-
ins og viti yfirsterkari. Um þau
brot verður að fara móðurhönd-
um. Reynslan sýnir að því meir
sem þeir, sem þannig ganga í
berhögg við lögin, mæla af bróð-
urhug, mannkærleika og skilning
á mannlegu eðli, og því betur
sem mönnum skilst að hér er um
sjúkdóm að ræða, sem lækna
þarf með sérstakri umönnun, því
örar fækkaz þessum brotum. Hér
eiga ekki við neinar refsingar,
hvorki lögreglu, kjallaravist né
önnur miðaldarefsing. Hin or-
sökin er fégræðgi seljandans, og
hún er engu minna vandamál,
og þeim brotum má enga linkind
sina.
Þjóðin hefur nú búið við gild-
andi áfengislöggjöf í rúmlega
sjö ár. Og vér spyrjum í dag:
Hver er árangurinn? Hafa þær
vonir rætzt, sem þeir ólu í brjósti
er trúðu á sölufrelsi áfengis, sam
fara nýjum reglum um meðferð
þess, að hér kæmist á samskonar
drykkjumenning og tíðkast á
meðal annarra menningarþjóða,
og að útrýmt yrði því böli, sem
samfara er misnotkun áfengis?
Ef þeir menn finnast, sem eru
þeirrar skoðunar að hér hafi orð
ið breyting á til bótar, þá vildi
ég benda þeim á, að leggja leið
sína um kjallara lögreglunnar
að næturlagi, að kynna sér fram-
ferðj á hinum ýmsu klúbbum og
öðrum veitingastöðum í þessum
bæ, sem risu upp í skjóli áfengis-
laganna, að lesa skýrslu barna-
verndarráðs og barnaverndar-
nefnda og skoði þeir kvikmynd-
ir, sem þær hafa tekið of raun-
verulegum atburðum, og sem er
þó ekki nema örlítil brot af öllu
því sem á sér stað í þessum mál-
um, að ganga um rústir þeirra
heimila, sem brotnað hafa niður,
beinlínis fyrir misnotkun áfengis
á þessum árum, og að kynna sér
sögu þeirra vesalinga, sem harð-
ast hafa orðið úti. í baráttunni
við áfengisbölið. Ég efa ekki, að
eftir að þeir hafa kynnt sér öll
þessi atriði, skipa þeir sér í fylk-
ingu okkar, sem erum þess- full-
vissir, að allar vonir, sem bundn-
ar voru við löggjöfina um batn-
andi ástand í áfengismálum
þjóðarinnar hafi brugðizt, og að
hér sé um vaxandi vandamál að
ræða, sem enga bið þolir að fá
bætt úr.
Þegar þessar staðreyndir eru
fyrir hendi, er rétt að spyrja:
Hvaða orsakir liggja til þess, að
svo hrapalega hefur til tekizt,
og hvaða leiðir skai nú fara,
til þess að bægja voðanum frá?
Skal ég hér reyna að gera
þessu máli nokkur skil, ef það
mætti verða til þess að eitthvað
mætti þokast áfram til umbóta.
í 9., 10. og 11. gr. reglugerðar
118 frá 9. sept. 1954, sem sett var
um sölu og veitingar áfengis, er
svo fyrirmælt:
a) „Óheimilt er að leyfa þeim,
•sem eru greinilega undir áhrifum
áfengis aðgang að veitingastað"
(sjá 9. gr.).
b) „Veitingamönnum sem hafa
með höndum veitingar áfengis,
er skylt að gæta þess að veiting-
ar og umgengni sé með menn-
ingarbrag" (Sjá 10. gr.).
c) „Ber þeim (þ. e. eftirlits-
mönnum) að fylgjast mjög ná-
kvæmlega með því að ekki sé
veitt vín yngri mönnum en 21
árs eða ölvuðum mönnum“ (Sjá
11. gr.).
Vitað er að öll þessi ákvæði
eru þverbrotin. Er það megin
ástæðan fyrir því, að ekki hefur
verið unnt að draga úr mis-
notkun áfengis. Verður hér að
lýsa þungri sök ekki einasta á
hendur þeim seljendum sem hér
eiga hlut að máli, heldur og
engu síður á hendur þeim, sem
falið er eftirlit með því, að lögin
séu haldin, en um þetta eru skýr
ákvæði bæði í lögum og reglu-
gerðum. Frelsið um sölu áfengis
sem lögleitt var 1954, er veitt í
fullu trausti þess að þessi á-
kvæði verði vir,t, og ef ekki, að
þá verði viðkomandi lögbrjótar
sviptir leyfxmum. Það verður því
að gera þá kröfu til lögreglu-
stjóranna og dómsvaldsins, að
fullt eftirlit sé þegar tekið upp
með framkvæmd laganna, og
fyrirmælum þeirra á þessu sviði.
Stranglega hlýtt að viðlagðri
veitingaleyfa sviptingu. Með því
að kippa þessu í lag mun fljótt
koma í ljóis, að hér verður á
undraverð breyting til batnaðar.
I áfengislögunum og í þeim
reglugerðum sem settar eru um
framkvæmd þeirra, er skýr.t tek-
ið fram, að veitt skuli fræðsla
í öllum skólum er opinbers
styrks njóta, um áhrif áfengis-
nautnar á einstaklinga þjóð-
félagsins og samfélagið í heild.
Skal eigi verja minni tíma til
þeirrar fræðslu í hverjum skóla
en sem svarar því, að hver nem-
andi fái tveggja kennslustunda
fræðslu á mánuði á kennslutím-
anum. Ber fræðsldmálastjóra,
námsstjórum, áfengisvarnarráði
og nefndum að sjá um, að þessu
ákvæði sé framfylgt.
Er sorglegt til þess að vita að
hér er um mikla vanrækslu að
ræða. Á fræðslumálastjóri hér
þunga sök. Verður að krefjast
þess að nú þegar verði annar
betri háttur upp tekinn í öllum
skólum landsins svo sem lögin
mæla fyrir um.
Þeir alþingismenn, sem and-
vígir voru frjálsari sölu áfengis
og frjálsari meðferð þess, er lög-
in voru sett gengu til samkomu-
lags um setningu þeirra, með því
skilyrði, að þessi ákvæði yrðu
sett inn og þeim stranglega fram
fylgt. Verði þessu því ekki þeg-
ar kippt í lag er verið að knýja
þá menn til þess að hefja bar-
áttu fyrir afnámi á því frelsi sem
veitt var með setningu laganna.
Bindindissamtök stéttarfélaga,
sem stofnuð hafa verið að undan
förnu gegn áfengisbölinu eru
gleðilegur vottur um vaxandi
skilning á þeim voða, sem hér
vofir yfir. Er þess mikil þörf að
slík samtök kæmust á sem víðast
og yrðu sem fjölmennust. En
mest væri þó um vert, ef takast
mætti.að fá allar konur landsins
í slík samtök. Það er gamalt mál-
tæki að sé maðurinn eyðslusam-
ur heimilið hálft, en sé konan
eyðslusöm brennur það allt. Það
sama gildir um misnotkun áfeng-
is. Misnoti maðurinn áfengi
glatast heimilishamingjan hálf
en misnoti konan það glatast
hamingjan öll. Þá fyr&t er varn-
arveggurinn allur rofinn, og við-
spyrnan horfin til fulls.
Vér heyrum daglega um slys
og árekstra sem stafa af ölæðL
Bílar rekast á, brotna og velta
um og farþegar slasast, merjast,
beinbrotna og rotas.t, en flest af
þessu má bæta á einn eða annan
hátt. En það eru önnur sár sem
vínið veldur og aldrei verða
grædd, því að við þeim finnast
engin smyrsl. Þau hrópa fyrst og
fremst á alla þá sem byggja
vilja varnarvegg gegn þeirri flóð
öldu sorgar og þjáninga, sem rís
af misnotkun áfengis og fellur
með ofurþunga eyðileggingarinn-
ar yfir þjóðina, ef ekkert er
aðgert.
Skipum okkur ungir og
gamlir í þá fylkingu í dag og
alla daga.
Reykjavík 29. okt. 1961.
Gísli Jónsson.
STJÖRNUBÍÓ sýnir um þessar mundir ensk-ameríska kvik-
mynd er nefnist „Hvernig drepa skal rikan frænda“ (How
to murder a rich unrcle). Myndin lýsir á gamansaman hátt
tilraunum skulduga barónsins til að kála ríka frændanum
og klófesta þannig arfinn. Með aðalhlutverkin fara Charles
Coburn, Nigel Patrick og Wendy Hiller.
og ófengisvarnir