Morgunblaðið - 18.11.1962, Blaðsíða 13

, Sunnudagur 18. nóv. 1962
MORCVHBLAÐ1Ð
13
Kemur Kilj an
„undarlegast fyrir
sjomr .
Halldór Kiljan Laxness hélt
að þessu sinni ræðu á 7. nóvem-
ber-samkomu MÍR. Hefur Þjóð-
viljinn nú birt ræðu skáldsins.
Þar rekur hann, að við eigum í
Ráðstjórnarríkjunum marga góða
vini, sem fyrir milligöngu MÍR
hafi kynnzt íslenzkum bókum,
tónverkum og myndlist, og segir
síðan:
„Og svo eru líka þeir furðu
xnargir sovétborgarar, sem að
meira eða minna leyti fyrir
milligöngu MfR hafa ferðazt hér
og eignast persónulega vini um
allt land, kynnzt landsháttum og
menningu okkar allnákvæmlega,
og eru ekki of stórir menn til að
draga dul á það, að þeir hafi
lært mart af viðkynningu sinni
klæðist nú vetrarham
REYKJAVÍKURBRÉF
við það mannlíf, sem lifað er á
þessari fámennu ey: Og þó þeir
lærdómar séu kanski ekki fólgn-
ir í listrænum afrekum íslend-
inga á heimsmælikvarða þá hef-
ur almenn þjóðmenning hér orð-
ið mörgum sovétferðamanni hug-
etætt efni, en þeir telja hana
Standa hér hátt. Þó kemur ýms-
um okkar kanski undarlegast
fyrir sjónir þegar þeir ljúka á
okkur lofsorði fyrir happadrjúg-
an rekstur þjóðarbúsins is-
lenzka“.
„Af hverju er
manninum leyft að
skrifa svona?66
Já, margt skrítið getur nú
skeð. Og fljótt á litið, er ekki
furða, þótt það komi skáldinu og
skoðanabræðrum hans undarlega
fyrir sjónir að sovétferðamenn
skuli hafa allt aðra skoðun en
islenzkir kommúnistar á „rekstri
þjóðarbúsins íslenzka'*. Þó er
það ekki alveg eins fágætt og
ætla má af þessum orðum Kilj-
ans, að „sovétborgarar*1 hugsi
öðru vísi en kommúnistar hér á
landi.
Svo bar t.d. við fyrir nokkrum
árúm, að haldin var samkoma
oustur í Moskvu til eflingar vin-
áttu'* Sovétrikjanna og fslands.
Þar voru samankomnir ýmsir,
sem ferðazt höfðu um ísland á
vegum MÍR, auk annarra sov-
ézkra menningarfrömuða. Meðal
þess, sem til gamans skyldi gert
á samkomunni, var, að leikkona
ein las kafla úr Atomstöðinni.
Eihn þeirra, sem viðstaddur var,
hefur sagt frá því, að þó að leik-
konan hafi lesið af mikilli anda-
gift, hefði lesturinn virzt vekja
litla hrifningu, enda lítið klapp-
oð þegar honum lauk. Forstöðu-
xnaður samkomunnar lét og þeg-
ar uppi, að honum þætti lítið til
koma, sagðist aldrei hafa lesið
þessa bók og bætti við:
„Þetta var ljóta þulan".
í lok samkomunnar bað for-
Btöðumaðurinn sendiherra fs-
lands berum orðum afsökunar
og sagði, að ef hann hefði vitað,
hvernig bókin var hefði hann
ekki látið lesa úr henni.
Annar, forstöðumanninum ó-
æðri, gat heldur ekki orða bund-
ist og spurði:
„Af hverju er manninum leyft
að skrifa svona?“
Athygli vakti og, að þegar
fréttatilkynning var gefin út um
samkomuna, svo sem títt er þar
í landi, var látið vera að minn-
est á upplesturinn úr þessu
listaverki Laxness.
Laugard. 17. nóv.
„Svefnlausar
nætur“
Ástæðulaust er að ætla, að
,sovétborgararnir“ tveir, sem
upplesturinn úr Atomstöðinni
lét svo undarlega í eyrum, hafi
viljað gera lítið úr list hins
mikla rithöfundar. Sennilega
hafa þeir alls ekki haft tíma til
að átta sig á snilli skáldverks-
ins.
Það, sem þeim kom undarleg-
ast fyrir sjónir, var áreiðanlega
hitt, að nokkur skyldi leyfa sér
að skrifa svo um forsætisráð-
herra þjóðar sinnar eins og gert
er í þeim kafla listaverksins,
sem valinn hafði verið til upp-
lestrar. Hvorugur þessara „sov-
étborgara" hafði komið til ís-
lands, þess vegna þekktu þeir
alls ekki né gátu sett sér fyrir
hugskotssjónir það frjálsræði,
sem hér ríkir.
í Sovét-Rússlandi óttast allir
alla. Enginn veit sig öruggan.
Átakanlegt dæmi þessa vitnaðist
við útför frú Mikoyans á dögun-
um. Maður hennar varð vara-
utanríkisráðherra strax á dögum
Stalína og hefði því mátt ætla,
að hann nyti meira öryggis en
flestir aðrir. En í ræðu, sem
haldin var yfir líkbörum frú
Mikoyans, skýrði ræðumaðurinn
frá því, að yngri synir þeirra
hjóna hefðu verið teknir hönd-
um meðan á seinni heimsstyrj-
öldinni stóð samkvæmt skipun
Stalíns og sendir í útlegð þús-
undir kílómetra á burt. Þá lýsti
ræðumaður einnig kvölum frú
Mikoyans meðan eiginmaður
hennar vann í Kreml, sem vara-
maður Stalíns. Hann komst að
orði á þessa leið:
„Enginn veit hversu margar
svefnlausar nætur hún átti,
meðan hún hafði ekki hugmynd
um, hvort eiginmaður hennar
kæmi nokkru sinni heim aftur“.
„Ljúka lofsorði á
þjóðarbúið
íslenzka.“
ðsagt skal látið, hvort þessi
vitneskja um, að sjálfur Mikoy-
an taldi sig í stöðugri lífshættu
fyrir Stalín, er skýringin á því,
að hann varð fyrstur til þess af
stórhöfðingjum kommúnista að
ráðast opinberlega á Stalín að
honum látnum. Því að leyniræða
Krúsjeffs var ekki flutt fyrr en
nokkru eftir að Mikoyan hafði
gert árás sína. En úr því að
Mikoyan og aðstandendur hans
lifðu í stöðugum ótta, má nærri
geta, nvernig öðrum, sem minna
áttu undir sér, hefur verið innan
brjósts.
Sovétborgarar eru vanir að-
stæðum, sem við eigum erfitt
með að gera okkur í hugarlund.
En þeir eru menn eins og við
hinir. Þess vegna er það alls
ekki eins undarlegt og Halldóri
Kiljan Laxness kemur fyrir
sjónir, að þeir ljúki lofsyrði á
það þjóðfélag, sem svo er happa-
drjúgt, að enginn þarf að óttast
ofsóknir, hvað þá útlegð eða líf-
lát fyrir það að hafa aðrar skoð-
anir en hinir æðstu valdamenn.
Það er vissulega athyglisvert,
eins og áður hefur verið vikið að
hér í Reykjavíkurbréfi, að Sovét-
stjórnin hefur nú mjög tak-
markað leyfi til utanlandsferða,
einkum vestur fyrir járntjald.
Ein af skýringunum á því fyrir-
bæri er vafalaust sú, að. sovét-
herrunum hefur þótt „undar-
lega“ margir verða hrifnir af
þeim „happadrjúgu“ lýðræðis-
þjóðfélögum, sem þeir kynntust
á utanlandsferðum sínum. Auð-
vitað finna sovétferðalangar
ekki síður en aðrir þann megin
mun á andrúsmlofti, sem er í
frjálsu réttarríki og kommún-
ísku kúgunarveldi. Það eru ekki
lýðræðissinnar einir, ■ sem þrá
frelsi og réttaröryggi, heldur all-
ir, sem ekki eru haldnir kúgun-
aranda.
Blessun réttar-
öryggisins
fslenzku þjóðfélagi er um
margt ábótavant. Ýmislegt stend-
ur hér til bóta eins og í öðrum
mannlegum félagsskap. Enda-
laust má deila um hver skipan
efnahagsmála sé hagkvæmust.
Úr þeirri deilu fær reynslan ein
skorið, enda er raunin sú, að
ekkert efnahagskerfi hefur stað-
ið óbreytt til lengdar. í þeim
efnum lærir annar stöðugt af hin-
um.
Hitt er fyrir löngu sannað, að
frelsið fær ekki staðizt án réttar-
öryggis. Réttaröryggi er frum-
skilyrði fyrir heilbrigðu, frið-
sömu, samlífi. Án þess hlýtur
hættan á kúgun og ofbeldi að
hvíla sem mara á þjóðfélaginu
og öllum þegnum þess.
Auðvitað getur mönnum ætíð
sýnzt sitt hvað um hverja ein-
staka úrlausn dómstóla. Mál
væri sjaldnast höfðað án mis-
munandi hugmynda aðila um
réttarreglur eða staðreyndir. Sá,
sem dómur gengur á móti, telur
iðulega á sig hallað. Langflestir
hafa þó lært að taka þeim ósigri.
Þeir vita, að einhver endir verð-
ur að vera allrar þrætu. Menn
skilja og, að enginn er dómari í
sjálfs sín sök. Með sjálfum sér
viðurkenna og allir, að íslenzkir
dómarar fylgja eigin sannfær-
ingu um úrslit mála og reyna að
vera hlutlausir, þótt þeim geti
að sjálfsögðu missýnzt eins og
öðrum. Við norrænir menn erum
stoltir af kjörorði forfeðra okk-
ar: Með lögum skal land byggja.
Mesti voðinn
Einhver mesti voði, sem nú
ógnar heimsfriðnum, er sá, að
innan Sameinuðu þjóðanna hlýða
einungis sumir settum réttar-
reglum. Kommúnistaríkin eru
með því að beita réttarreglunum
utan sinna endimarka, en þegar
þau sjálf eiga í hlut neita þau
hins vegar að hlýða og fullyrða,
að um sé að ræða óheimila íhlut-
un innri málefna. Þessari fyrir-
mynd fylgja kommúnistar hvar-
vetna, einnig hér á landi. Þeir
nota sér óhikað vernd íslenzkra
laga og réttar, ef þeir telja sjálf-
um sér það til framdráttar. ís-
lenzkir dómstólar eru í þeirra
augum nógu góðir, ef þeir dæma
kommúnistum í vil. En ef lögin
eru kommúnistum andstæð, þá
er óspart fjasað um refjar og
lögkróka. Út yfir tekur, ef dóm-
ar ganga á móti kommúnistum.
Þá eru tafarlaust hafðar uppi á-
sakanir um hlutdrægni og stétt-
ardóma, ef ekki annað verra.
Með slíku hátterni er stefnt að
því að eyða réttaröryggi og gera
samlíf þegnanna óþolandi.
Dómurinn í máli
LÍV
Skiljanlegt er, að stjórnendum
Alþýðusambands íslands líki illa
dómur Félagsdóms í máli þeirra
og Landssambands verzlunar-
manna. Alþýðusambandsstjórnin
hefur sett stolt sitt í að standa á
móti inngöngu verzlunarmanna-
sambandsins í Alþýðusambandið
eða a.m.k. að fresta henni um ó-
ákveðinn tíma. Hún telur sér því
álitshnekki að dómnum, auk
þess, sem vafalaust blandast inn
í, að hún óttast um sín eigin völd
í Alþýðusambandinu eftir til-
komu hinna nýju fulltrúa. En
lög landsins eru ótvíræð.
Alþýðusambandið nýtur marg-
háttaðra hlunninda, réttinda og
verndar samkvæmt landslögum.
Þann styrk, sem Alþýðusam-
bandið hefur þannig fengið, hef-
ur núverandi stjórn þess vissu-
lega óhikað notað sér. Alveg
eins og hún hefur notið góðs af
lögum landsins, þá verður hún
að sætta sig við að taka á sig
þær skyldur, sem þau leggja
henni á herðar. Hér er og ekki
um að ræða neina þá skyldu,
sem geti orðið sjálfu Alþýðu-
sambandinu til veiklunar eða
byrði. Heldur hlýtur það að
styrkjast og eflast með tilkomu
margra nýrra félaga.
Þar skiptir engu máli, þó að
þeir, sem í bili hafa meirihluta
innan sambandsins, telji sjálfum
sér verða óhægara um vik af
þessum sökum. Ef þeir misnot-
uðu meirihluta sinn til að hafai
að engu löglegan dóm, gerðu
þeir sig auk augljóss lögbrots
seka um að rugla saman ímynd-
uðum stundarhagsmunum sjálfs
sín og hagsmunum þeirra sam-
taka, sem þeim ber skylda til að
gæta og efla.
„Eins og örlítið
sniáatriði, algert
aukaatriði46
Forseti Alþýðusambands ís-
lands segir í Þjóðviljanum sL
fimmtudag:
„í þessu sambandi er mál LÍV
sjálft eins og örlítið smáatriði,
algert aukaatriði".
Ef Hannibal lýtur í raun og
veru þannig á, af hverju vili
hann þá gera þetta „smáatriði,
algera aukaatriði" að örlagaríku
stórmáli?
Er það einungis til þess að
hafa lög landsins að engu?
Eða telur Hannibal sjálfan sig
settan yfir löglega dómstóla
landsins?
Til slíks getur enginn sótt
heimild í þá einkaskoðun sína,
að löglegur dómur sé efnislega
rangur. Ekki bæta persónulegar
árásir á einstaka dómara úr.
Réttsýni og sanngirni Einars B.
Guðmundssonar eru alþekktari
en svo, að þvi taki að verja hann
fyrir árásum Hannibals Valde-
marssonar. Hitt er rétt, að Fé-
lagsdóm greindi á um niður-
stöðuna. Minnihlutinn vildi láta
hrinda kröfu LÍV, en munurinn
á skoðun minnihlutans og meiri-
hlutans er engan veginn slíkur
sem Hannibal Valdemarsson vill
vera láta. Og þótt svo væri, þá
ræður skoðun meirihluta en ekki
minnihluta.
Minnihlutinn and-
vígur Hannibal um
meginatriðið
Hannibal -heldur því fram, að
óþolandi sé, að dómstólar geti
dæmt félagi eða félagasamtökum
rétt til inngöngu í Alþýðusam-
band Island. Á þessari fullyrð-
ingu hvílir öll rökfærsla hans, ef
rökfærzlu skyldi kalla. í þessu
meginatriði er minnihluti Fé-
lagsdóms Hannibal gjörsamlega
andvígur. Úrslitaatriðið í rökum
minnihlutans er þetta:
„Stefnandi hefur ekki leitt í
ljós, að hann hafi þá lögvörðu
hagsmuni til inngöngu í hin
stefndu samtök, sem gert er ráð
fyrir í lögum nr. 80/1938, og
ekki verður heldur séð, að hann
geti reist þá kröfu sína á sam-
þykktum stefnda**.
Með þessum orðum er bein-
línis gefið til kynna, að minni-
hlutinn telji að þeir „lögvarðir**
hagsmunir kunni að vera fyrir
hendi, sem gefi aðila rétt til þess
að fá sig dæmdan inn í Alþýðu-
sambandið, þó að svo sé ekki,
að áliti minnihlutans í þessu á-
kveðna tilfelli. Það er því raun-
verulega einungis um mat á
hinum „lögvörðu hagsmunum**,
sem meiri- og minnihlutann
greinir á. Flestir munu, að at-
huguðu máli, telja, að þar hafi
meirihlutinn réttara fyrir sér en
minnihlutinn. Látum það vera.
Aðalatriðið er, að það eru dóm-
stólar landsins, en ekki Hannibal
Valdemarsson, sem hér hafa úr-
skurðarvaldið.
Lætur meirihlut?
AlþýSusambands-
þings teygja sig
til óhæfuverka?
Hannibal er einungis yerkfæri
í höndum sér hyggnari og lang-
Framhald á bls. 14.