Morgunblaðið - 27.11.1962, Blaðsíða 17
iPriöjuaagur zr. november 1962
MORCl’NBLAÐIb
17
Bjartmar Guðmundsson:
Kalið í túnunum
f VETURNÓTTAHUGVEKJU er
tformaður Búnaðarfélags íslands,
Þorsteinn Sigurðsson, á Vatns-
leysu flutti í Ríkisútvarpið, á-
minnti ihann bændur vel og rögg
Bamlega um að viðhafa gætni og
langsinni um ásetningu búfjár
á þessuim haustnóttum.
i Þau orð voru vel mælt og skyn
samlega, þvi fjárfsekkun vegna
fóðurskorts, þegar svo ber und-
ir, er ekki aðeins öryggisráðstöf
un, heldur einnig nokkurs kon-
ar kynibótastarfsemi, svipað og
kuldinn var „handlæknir Norður
landa" að dómi Einars Benedikts
sonar. Hver sá bóndi, er búa
tkann, fargar fyrst og fremst því
Jélegasta úr sfcofninum þegar
hann þarf að fækka vegna skorts
á fóðri. Næstliðið sumar varð
heyfengur mun minni almennt en
í meðalsumri og sums staðar
mjög lítill. Stafar það af
miklum óþurrkum um norðaust
urland og austanlands og víða
einnig sunnanlands. En þó er
enn meira af grasbresti vegna
Ikulda og þó lang mest vegna
kalskemmda í túnum frá næst-
liðnu vori eða vetri. Svo almennt
er heyskaparbresturinn að hvergi
er hey aflögu, sem miðlað verði
úr einum landshluta í annan,
eins og stundum hefur orðið að
tojargræði áður.
En hvað er þá að segja um
Iþessar kalskemmdir, sem Bún-
aðarfélagsformaðurinn sagði að
fram hefðu komið um allt land,
meira og minna, mest þó á Suð
urlandi og Norðurlandi austan-
verðu?
Sums staðar í Þingeyjarsýslu og
Múlasýslu og e.t.v. víðar eru
þær svo stórfelldar að áhyggju-
efni er. Eru þess dæmi að töðu
fengur varð ekki nema hálfur
miðað við meðalár og á stöku
stað jafnvel enn minni. Hins
vegar voru býli inn á milli og
jafnvel hiutar byggðarlaga með
óskemmd tún eða lítt skemmd.
En hverju er um að kenna?
Þar um spyrja menn sjálfa sig
og aðra! Aður en nútíma ræktun
kom til sögunnar bar sjaldan á
túnkali: Þó er sumarið á eftir
frostavetrinum 1917—1918 undan
tekning. Nú undanfarin ár hafa
kalskemmdir, eða rot í túnum
(hvað eftir annað valdið stór-
sköðum í ýmsum landshlutum,
þó tólfunum hafi fyrst kastað
sl. sumar. Sums staðar deyr ný-
ræktin við h'lið gömlu túnanna,
sem standa að mestu ósködduð
— og langmest þær nýræktir, er
gerðar eru á framræstum mýr-
um. Fyrstu 2—3 árin skila þess
háttar nýræktir afar miklu grasi.
Síðan virðist lítið mega ábjáta,
að því er snertir veðurfar, svo
grassvörðurinn deyi ekki að
meioa eða minna leyti. Ekki þó
svo að skilja að önnur túnjörð
deyi ekki einnig meira eða minna
af kali eða roti. En mýrarland-
ið fer fyrst og tíðast. Verst fer
að sjálfsögðu sú jörð, sem er
Öskjumynd Knudsens á
kvöldvöku Ferðafélagsins
A KVÖLDVÖKU Ferðafélagsins
í kvöíld þriðjudagskvöld
verður frumsýning á bráðfal-
legri Öskjumynd, sem Osvaldur
Knudsen tók í fyrra.
Öskjugosið í fyrra var á marg
*n hátt sérstakt hér á landi. Það
gaf mönnum meðal annars fyrsta
raunverulega tækifærið til að
fylgjast með, hvernig hellu-
hraun myndast. Eins og kunn-
ugt, er eru hraun hér á íslandi
tvenns konar, apalhraim og
helluhraun. Helluhraun þessi
eru aðeins þekkt hér á andi og
á Hawai
Fyrstu gosdagana 1 fyrra rann
frá Öskju apalhraun, á sama
hátt og í Heklugosinu, en aftur
á móti rann helluhraun, eftir að
gosið tók sig upp aftur. Ósvald
Knudsen var staddur inni við
Öskju. þegar gosið tók sig upp
á ný, og náði þá þessari mynd,
sem nú verður frumsýnd. Sýnir
hún ljóslega hvernig helluhraun
ið myndast úr mjög heitu og
þunnt fljótandi hraunleðju.
Mjög hefur verið til myndar-
innar vandað, og tí r Sigurður
Þórarinsson, jarðfræðingur, inn
á hana skýringar en Magnús
Blöndal Jóhannsson hefur sam-
ið við myndina elektroniska tón-
list, sem fellur einkar vel að
myndinni. Auk þessa er þetta
mjög merkileg heimildarkvik-
mynd, þar eð þetta er eina mynd
in, sem sýnir rennsli og myndun
helluhrauns hér á Islandi.
Keflavík — INiágrenni
Getum nú aftur sandblásið gler.
Fljót afgreiðsla. Vönduð vinna.
Sandblástur & Málmhúðun
Suðurgötu 26, Keflavík. Sími 1737.
illa framræst eða marflöt, en því
er þó ekki til að dreifa alls stað-
ar.
Um langan tíma hafa fræði-
menn í jarðrækt og leiðbein-
endur bænda haldið því mjög að
bændum að mýrarnar væru
bezta jörðin til túnræktar, vel
framræst að sjálfsögðu. Þar
væru gnægtir óræktaðra efna
sem safnazt hefur í forðabúr ár
frá ári og öld frá öld af jurtum
>eim, er í mýrunum uxu og féllu
aftur til jarðarinnar. Sjálfsagt
er þetta rétt svo langt sem það
nær.
Algengt er nú orðið að bændur
hugsa sem svo og segja hver við
annan: Sjálfsagt er þetta að
kenna tíðarfari, miklu frosti,
blotahríð mánuðum saman yfir
grasrótinni eða enn öðrum völd
um höfuðskepnanna. En að öllu
leyti getur þetta þó naumast
verið þeim að kenna. Spyr því
maður mann: Er það áburður-
inn úr pokunum? Eða er það fræ
ið frá útlandinu?
Nokkrar athuganir voru gerð-
ar á kalskemmdum norðaustan-
lands sl. sumar. Fengu bændur
helzt þau ráð að bera vel á. Það
varð að nokkru gagni en afar
dýrt. Að sjálfsögðu var það þýð
ingarlaust, þar sem stórir flákar
voru steindauðir. En þar sem
smá skellur voru og toppar á
milli, örvaði mikil áburðargjöf
grasvöxt út í eyðurnar.
Kalskemdirnar eru rannsókn-
arefni. Fjöldi spurninga hefur
vaknað upp í sambandi við þá
slæmu reynslu sem er að verða
of mifclum hluta af nýræktar-
túnum, a.m.k. í sumum lands-
hlutum. Þeim verður með engu
móti svarað, sumum, nema að
undangengnum jarðvegsrannsókn
um og tilraunastarfsemi. Vanta
ekki efni í jarðveginn, fleiri en
þau sem verksmiðjuáburðurinn
gefur? Eða eru of stórir skammt
ar af honum hættulegir? Á þessa
leið má spyrja og marga fleiri
vegu. En svörin liggja ekki í
lausu meðan rannsóknir í þessu
efni eru ekiki lengra á leið komn
ar heldur en enn þá er. Sá inikli
grasvöxtur, sem góð nýrækt get
ur gefið þarf og mikið til sín.
Og sú nýræktartaða sem engan
húsdýraáburð fær, gerist sífellt
léttari og léttari 'og jafnvel svo
léleg og snauð af sumum nauð-
synlegum efnum að mjólkurkýr
og tvílembar ær lifa naumast á
henni einvörðungu og alls ekki
til að skila fullum afurðum.
Marg bendir fremur til að cxr-
saka túnskemmdanna sé fremur
að leita í þessari áttinni en hinni
þeirri að grasfræið og gróandinn
upp af þvi sé of óþolið til að lifa
varanlega við hérlenda stað-
hætti, þó sýnilegt sé að vísu að
einstaka sáðgrastegundir eru mis
munandi þolnar og lífseigar.
Kalið í sumar hefur valdið
fjölda bænda stórtjóni og orðið
áfall fyrir þá glæsilegu fram-
vindu í búskapnum, sem orðið
hefur með nýræktinni hin síð-
ustu ár. Og orsakir þess meins
þurfa að finnast umfram allt.
Án þess verður það ekki læknað
eða fyrirbyggð samskonar áföll
í framtíðinni.
En að því er snertir líðandi
stund er þess að geta að nauð-
synlegt er að aðstoða marga þá
bændur, er verst hafa orðið úti
með sem allra hagstæðustum
lánum úr bjargráðasjóði.
11. nóv. 1962.
Bjartmar Guðmundsson.
Engin fyrirhöfn-Ekkert erfiði
FITUBLETTIR HVERFA
8EM DÖGG FYRIR SÓLU
Diskar yðar, glös og
boröbúnaður
verður tandurhrelnn
og gljáandi.
ENGIN ÞÖRF Á SKOLUNl
Hvergi blettur-—
hvergi nein óhreinindi.
Öviðjafnanlegt
uppþvottaefni
LXJXLIQUID er drjúgt-aðeins fáeinir
dropar úr plastflöskunni nœgjatilað
fullkomna upppvottinn.
Fáeinír dropar af LUX-LEGI og uppþvotturinn er búinn
X-L.L 2/lC M4S-S0