Morgunblaðið - 21.12.1962, Blaðsíða 1

II

Fösfud. 21. des. 1962
um menn og
listir
SVO sem kunnugt er kom bók
Halldórs Kiljan Laxness,
„Paradísarheimt" fyrir nokkru
út í Bandaríkjunum, í enskri
þýðingu Magnúsar Magnús-
sonar. Nefnist bókin á ensku
„Paradise Reclaimed". Helztu
dagblöðin birtu ítarlega dóma
um þetta skáldverk Laxness
og sýndist sitt hverjum. Hér
skulu tekin brot úr tveim rit-
dómum; er annar jákvæður
mjög fyrir skáldið, skrifaður
af Robert Donald Spector,
prófessor í ensku við Long
-Island háskóla fyrir New
York Herald Tribune, hinn
allmiklu harðari, skrifaður af
Charles Poore fyrir New York
Times.
í upphafi greinar sinnar
skrifar Robert Donald Spec-
Halldór Kiljan Laxness.
tor, að Halldór Kiljan Lax-
ness hafi löngum verið ís-
lenzum gagnrýnendum nokk-
urt vandamál. Þeir viður-
kenni, að hann sé fremstur í
röð íslenzkra núlifandi rit-
höfunda, en Kiljan hafi með
ádeiluskrifum á þjóð sína orð
ið miður vinsæll, því að „þjóð
ernishroki hinnar smáu þjóð-
ar verður því oft valdandi, að
hún lokar augunum fyrir
göllum sínum“ Telur Spector
líklegast, að Paradísarheimt
hafi lítt fallið íslendingum í
geð, því að þar hæðist hann
að þröngsýni og ímynduðu
siðgæði. Kiljan beri virðingu
fyrir lífsbaráttu islenzku þjóð
arinnar og hafi samúð með
fátækt hennar á þessum tíma,
19. öldinni, en hann skopist
að því, hvernig íslendingax
játuðust undir stjórn Dana og
að hinu falska stolti þeirra
yfir því, að geta rakið ættir
sínar til goðsagnahetjanna.
Með því að lýsa ómannúðlegri
meðferð á trúboðum Mormóna
fletti Kiljan ofan af trúarleg-
um en hræsnisfullum dyggð-
um og í meðförum hans /erði
fjölkvæni mormónanna skyn-
samlegri og heiðarlegri fram-
koma en einkvæni Islendinga.
„Bandarík j amenn, s e m
minnast hinnar miklu og
sterku bókar höfundarins
„Independent People“ munu
við lestur þessarar bókar
minnast aftur hæfileika hans
til þess að fjalla um raunsæ
smáatriði", segir Spector. Og
áfram — „Paradise Re-
claimed" er að því leyti ólík
öðrum bókum Kiljans, að
hann notfærir sér til fulln-
ustu hinn rómantíska þátt
ímyndunaraflsins, en sá þátt-
ur hefur haft síauknu hlut-
verki að gegna í skáldverkum
Laxness. Hann hefur jafn-
framt sýnt vaxandi áhuga á
form-byggingu í list sinni og
þrátt fyrir hin mörgu ein-
kenni „sögunnar" er þessi
skáldsaga skrifuð innan á-
kveðins ramma til þess að
hún nái tilgangi sínum. Stíll
Laxness er látlaus, en býr
yfir rpeiru en virðast kann í
fljótu bragði. „I lok greinar-
innar segir Spector“, að fáir
muni um það deila, að Lax-
ness búi yfir sönnum töfrum
sem skáldsagnahöfundur.
— ★ —
í upphafi greinar Oharles
Poore er þess minnzt, að
Halldór Kiljan Laxness var,
úthlutað bókmenntaverðlaun-
um Nóbels árið 1955 og segir
Poore, að menn hafi þá fyrir
löngu verið hættir að undrast
örlæti sænsku akademíunnar
í þeim efnum og því hafi val
hennar á Kiljan ekki komið
svo mjög á óvart. Poore seg-
ir hina nýju bók Kiljans ekki
gefa neina vísbendingu um
að hann sé verður ódauðleik-
ans — á hinn bóginn styrki
hún menn í þeirri trú að sér-
hver liðtækur rithöfundur
eigi það á hættu að vinna
lárviðarsveig Nóbels. Ekki
væri þó alls kostar rétt að
segja að bökina „Paradise
Reclaimed“ hefði alls ekki
borið fyrir augu okkar, segirj
Poore, hefði Laxness ekki
þegar verið búinn að fá
þessa viðurkenningu. .. Hún
er vissulega jafn verðug þess
að vera flutt inn, eins og svo
margt annað, sem birtist á
prenti — og þó ef til vill verð
ugri en það flest — því að
bókin er læsileg; hún sam-
einar þætti skáldleika, hæðni
og ádeilu í sundurlegri frá-
sögn af mannlegum örlögum.
í lok greinarinnar segir gagn-
rýnandinn, að það megi þó
vissulega teljast meðmæli með
þessari bók, að hún sé ein af
tiltölulega fáum nýjum skáld-
ritum, sem ekki séu gegnsýrð
af geislavirku úrfelli eða
öðrum ógnvekjandi aliþjóðleg-
um eyðingaröflum.
höggvið í fylkingu hinna
fremstu söngvara. Að vísu
voru nokkur ár frá því Flag-
stad hætti að syngja í óper-
um, þá um sextugt, en hún
söng þó af og til á hljóm-
leikum, er haldnir voru til
styrktar ýmiss konar líknar-
starfsemi, meðan henni entist
heilsa, og síðustu árin söng
hún ljóð Griegs, Wagners og
Riohards Strauss fyrir fá-
menna hópa kunningja Og
vina, sem segja að rödd henn
ar hafi þá enn verið björt og
þróttmikil.
Kfrsten Flagstad fæddist að
Hamri í Noregi 12. júlí 1895
og voru báðir foreldrar henn-
ar starfandi hljóðfæraleikar-
ar. Hún hóf snemma söng-
nám — er t. d. sagt, að hún
hafi þegar kunnað hlutverk
Elsu í Lohengrin, er hún var
tólf ára, en átján ára kom
hún fyrst fram á sviði Þjóð-
leikhússins í Oslo. Fyrstu tvo
áratugina söng hún einungis
á Norðurlöndum, en á þeim
tíma söng hún í nær sjötíu
óperum og óperettum. Hún
var komin fast að fertugu og,
að sumra sögn, farin að hugsa
um að hætta að syngja, þegar
hún í einni svipan náði heims-
frægð. Henni bauðst hlutverk
í Wagneróperu á hljómleika-
hátíðinni í Bayreuth — og
varð þá fljótt ráðin til Metro-
politan óperunnar í New
York. 2. febrúar 1925 söng
hún Sieglinde í Die Walkúre
og varð, að segja má, heims-
fræg á samri stundu. Á næstu
árum söng hún ásamt Lauritz
Melchior í hverri Wagner-
óperunni af annarri og menn
hlýddu undrandi á hina
björtu rödd og mikla radd-
hljómleikasalnum í Philadel-
phia á einum stað var henni
neitað um leigu á hljómleika-
sal En þetta breyttist fljótt.
Næstu árin söng hún við
flest beztu óperuhús Evrópu
og hún var aftur ráðin til
Metropolitan 1950.
Árið 1953 kom Kirsten
Flagstad síðast fram á sviði
— í Ósló — en dró sig síðan
í hlé að mestu. Hún varð for-
stjóri nýju norsku óperunnar
árið 1956 og gegndi því starfi
þar til heilsan bilaði. Er hún
lézt 67 ára að aldri hafði hún
legið sjö mánuði í.sjúkrahúsi.
Fyrir nokkru var úthlutað
í Færeyjum bókmenntaverð-
launum ársins, sem jafnan eru
afhent á sérstökum „degi bók-
arinnar“. í ár féllu verðlaun-
in, 1000 danskar krónur, í
hlut rithöfundarins Martins
Joensens, sem kunnastur er
fyrir skáldsögu sína „Fiski-
menn“. Á þessu ári hafa kom-
ið út í Færeyjum meira en
þrjátíu bækur.
Laugardaginn 15. desember
var opnuð í Liljevalch-lista-
Sovézka blaðið „Nedjela"
skýrði frá því fyrir skömmu,
að tónskáldið Dmitrij Sjosta-
kovitj hafi nýlokið við nýja
sinfóníu, sem samin sé við
þrjú ljóð eftir Évgení Évtús-
jenkó Ljóðin eru: „Otti“ og
„Frami“, sem eru bitur ádeilu
ljóð á Stalínstímabilið — og

Brjóstlíkan af Nikita Krúsjeff
eftir Nikolai Tomsky.
höllinni á Djurgárden í Stokk
hólmi farandsýning á lista-
verkum 130 sovézkra lista-
manna. Sýning þessi mun
vera að flestu eða öllu leyti í
hinum sósíalrealíska stíl,
enda listaverkin valin af
stjórnskipaðri nefnd í Moskvu.
Meðal listamannanna sovézku
eru fjórir bræður, sem nefnd-
ir eru Tokarjev, Tjebonjuk,
Ugarov og Moisjenko.
„Babi Jar“, sem fjallar um
andstöðuna gegn Gyðingum í
Sovétríkjunum, og áður hefur
verið skýrt frá hér í blaðinu.
ii | §§

Þegar Kirsten Flagstad lézt
7. desember sL var stórt skarð
svið. Upp frá því var hennar
jafnan getið, þegar minnzt
var á flutning á óperum
Wagners — og meðan hún
kom fram á sviði hélt hún
óskertum sínum hróðri, sem
mesta Wagnersöngkona sinnar
tíðar.
Árið 1941 fór Kirsten Flag-
stad til Noregs, að sinna
manni sínum, Henry Johan-
sen, er þá var sjúkur. Að
styrjöldinni lokinni var hann
handtekinn — sakaður um
samvinnu við Þjóðverja og að
hafa hagnazt á viðskiptum við
þá. Johansen lézt meðan
hann beið réttarhaldanna.
Árið 1947 fór Flagstad aftur
til Bandarikjanna, sótti um
bandarískan ríkisborgararétt
og lagði upp í hljómleikaför.
Hvarvetna andaði köldu í
hennar garð. I Carnegie Hall
var hrópað að henni ókvæðis-
orðum og hvellhettur og púð-
urkerlingar voru sprengdar í
Málverk eftir Viktor Barvenko.