Morgunblaðið - 21.12.1962, Blaðsíða 17

Föstudagur 21. des. 1962
MORGTJNBL A Ð 1 h
17
VIÐ hjónin stigum á skips-
fjöl á hafnarbakkanum í Sel-
kirk mánudaginn 16. júlí laust
eftir kl. sex. Var ferðinni heitið
til Norway House, þrjú hundruð
mílur beint norður, í mynni
Nelsón árinnar, sem rennur úr
Winnipegvatni norður í Hudson-
flóann. Ferðin tekur rúmlega
fjóra sólarhringa fram Og til
foaka, en viðkomustaðir eru Gull
Harbour, Matheson Island, Ber-
ens River, Grand Rapids, og
Warrens Landings. Allir eru
þessir staðir vel kunnir í út-
gerðar- og fiskimálasögu íslend-
inga í Manitoba. Farkosturinn er
„M. S. Keenora“, fjörutíu ára
gamall fljótabátur, með tveimur
þilförum, og þrjátíu feta hárri
yfirbygging. Mætti ætla, að slík
rishæð væri hættulag í stormi,

Bátarnir koma h ér í stað bílanna
Sr. Valdíniar J. Eylands:
Sumaríerö á Winnipegvatni
en þetta hefir ekki komið að sök
í langri og farsælli siglingasögu
þessa skips; en mjög kvað það
veltast þegar slæmt er í sjóinn.
Nú hefir skip þetta verið dubbað
upp með díselvél og gert að far-
þegaskipi á þessari vatnaleið til
hagræðis fyrir þá, sem vilja kom-
ast í burtu frá ys og hávaða
foorgarlífsins, og hverfa aftur um
stund í skaut hinnar frumstæðu
og óspilltu náttúru.
Skotinn með gleraugun
Fyrsti viðkomustaðurinn, þar
sem við farþegarnir höfðum tæki
fœri til að stíga á land var við
•Berens River, rúmlega 170 mílur
norður frá Selkirk. f>etta var
næstum því eins og að koma í
annan heim. Hér er allt um-
hverfið að mestu ósnortið af
mannshöndinni, og lifnaðanhætt-
ir fólks mjög frumstæðir. Hér
er sveitasælan margrómaða í
fullu gildi, og einfalt líf hlut-
skipti fólksins, sem hér dvelur.
Hér er hvorki útvarp, sjónvarp,
rafmagn né sími. Hér eru engir
bílar og yfirleitt ekkert, sem
hrærist á hjólum. í Hudson’s
Bay verzluninni, sem er sú eina
ó staðnum, má sjá vörur, sem
fyrir löngu eru horfnar úr búð-
um broddborgaranna, þar eru til
dæmis steinolíulampar, olíu-
luktir. prímusar, og ýmsir innan-
húsmunir og eldhústæki, sem all-
ur fjöldi manna telur sig hafa
vaxið upp úr. Vatnaleiðin er eini
þjóðvegurinn, og báturinn helzta
farartækið. Eru þeir álíka marg-
ir og mismunandi að gerð eins
og bílarnir í suðlægari héruðum
landsins. En allir eru þeir vél-
iknúnir með utaniborðsmótorum,
©g kappakstur á þessum bátum
Virtist vera heizta skemmtun
unga fólksins á kvöldin, eins og
bílaakstur er, þar sem kringum-
stæður leyfa. Flestir eru íbúarnir
á þessum slóðum þeldökkir mjög,
enda ýmist hreinir Indíánar eða
kynblendingar. Aðalatvinnuveg-
ur þeirra er fiskveiðar og loð-
dýraveiðar. En yfirleitt er þetta
fólk ekki talið framtakssamt eða
áhugamikið um framtíðina, en
varpar allri sinni áhyggju upp á
landsstjórnina og lætur hverjum
degi nægja sinn eril og vafstur.
Farþegar voru um sextíu í
þessari ferð. Flestir voru sum-
arfuglar frá Bandiaríkjunum;
hugðu þeir gott til glóðarinnar
að nota sér gjaldeyrismun land-
anna, sem nú er sunnanmönnum
mjög í vil. Flest af þessu fólki
var nokkuð við aldur. Á meðal
farþega var kona ein, sem vakti
sérstaklega eftirtekt mína. Eftir
útliti að dæma mun hún hafa
verið rúmlega sextug. Augsýni-
lega hafði forsjónin frá upphafi
synjað henni um yndisþokka, en
nú var hún trúlofuð í fyrsta sinn
á ævinni, enda gat ekki heitið
að brosið hyrfi af brá hennar
alla leiðina. Mannsefnið virtist
einnig hafið yfir almennar jarð-
neskar hugsanir, og gekk um í
handkrika konuefnis síns í sælli
leiðslu. En hann var augsýnilega
nærsýnn mjög og notaði afar
þykk gleraugu. Þurfti hann því
að kíkja á ástmey sína skáhallt
til þess að sjá blíðuforos hennar.
En það var ánægjulegt að sjá
þessar öldruðu pe.sónur njóta
lífsins — eftir allt saman eru það
ekki aðeins þeir ungu, sem eiga
einkaleyfi á ástarsælu.
Annar var sá maður meðal far-
þega, sem skar sig úr hópnum.
Aldrei fékk ég að vita hvað
hann hét, en það eitt vissi ég um
hagi hans, að hann var Skoti,
nýlega kominn vestur um haf
frá Glasgow. Talaði hann með
mjög sterkum málhreim þjóðar
sinnar, það svo mjög að jafnvel
þegar hann hóstaði, þá var það
uppá skozku. Hann var með dökk
hlífðargleraugu, sem ekki var í
frásögur færandi, því að þannig
voru flestir búnir. En það sem
var eftirtektarvert við gleraugu
þessa manns, var það að á öðru
glerinu var prentað með stórum
stöfum auglýsing frá gleraugna
salanum, og varð aumingja mað-
urinn að horfa í gegnm þetta
letur öfugt, allan daginn. Aug-
sýnilega hafa þessi gleraugu ver-
ið höfð til sýnis í búðarglugga
og verið seld lægra verði en ann-
ars vegna auglýsingarinnar. Lík-
lega eru ekki allar Skotasögur
lygisögur!
Þetta ferðafólk var flest útbúið
með nýtízku ferðatæki, svo sem
ljósmyndavélar og sjónauka.
Strax og landfestar voru leystar
við bryggjuna í Selkirk, tóku
menn upp sjónauka sína og fóru
að kíkja á skógarjaðarinn með-
fram ánni, eins og menn byggj-
ust við að sjá ljósálfum bregða
þar fyrir. Jú, viti menn, þarna
sat einkennilegur fugl á steini,
og allir ‘amerísku sjónaukarnir
beindust nú að honum eins og
fallbyssukjaftar að aðvífandi ó-
vinaflugvél. Menn spurðu ólmir:
Hvaða fugl er þetta? Svarið
kom óðar en varði í gamalli ljóð-
lír.u: „Fuglinn í fjörunni, hann
heitir Már.“ Þegar við komum
um borð þekktum við ekki nokk-
urn mann, og áttum þess ekki
von áð neinn þekkti okkur. Und-
ir slíkum kringumstæðum dettur
manni í hug hið fornkveðna:
„Þar sem enginn þekkir mann,
þar er gott að vera, því að allan
.... er þar hægt að gera.“ En
hér er ekki því að heilsa, því að
konan er með í förinni, verndar-
engill bónda síns, strangheiðar-
leg manneskja, sem ekki má
vamm sitt vita í neinu.
Á skemmtiferð eins og þessari
gerir maður róð fyrir að hafa
nægan tíma til lesturs og heila-
brota. Tók ég því með mér bók
eina mikla og girnilega til fróð-
leiks. Bókmenntasögu Stefáns
Einarssonar prófessors. Þessi bók
lofar væntanlegum 1 e s a n d a
miklu, því að á saurblaði aftan-
verðu stendur: „Bókmenntasaga
sú er hér liggur fyrir er fyrsta
verk sinnar tegundar, sem tekur
til meðferðar allt tímabilið frá
landnámstíð til vorra daga, eða
eitt þúsund áttatíu og sex ár.
Vegna mikillar þekkingar hefir
höfundi tekizt að gera þessu yfir-
gripsmikla efni svo góð skil, að
lesandinn sér í anda, að loknum
lestri bókarinnar, samhengi og
þróun íslenzkra bókmennta frá
fyrstu tíð fram á daginn í dag.“
Óhætt er að fullyrða, að bók-
in er regluleg fróðleiksnáma, og
launar hverjum sem les ríkulega
þá fyrirhöfn. Ég sat á þilfari
löngum stundum og las þessa
bók, oftast mér til ánægju og
fróðleiks, en stundum til angurs.
Svo mun það jafnan um öll
mannaverk, að þau verða aldrei
við hvers manns hæfi eða smekk.
Mjög virðist höfundur stikla á
„stóru steinunum" í umferð sinni
m hinn íslenzka bókmenntaheim,
einkum á síðustu áratugum, og
ekki sízt að því er snertir tillag
Vestur-íslendinga til íslenzkra
bókmennta. Þannig eru aðeins
nefnd nöfn rithöfunda eins og
séra Jóns Bjarnasonar, séra
Friðriks Bergmanns og séra
Rögnvaldar Péturssonar. Aftur
eru alllangir kaflar og ágrip af
ritsmíðum annarra manna og
kvenna, sem síður koma við sög-
ur og bókagerð, en þessir ofan-
greindu menn. Ekki er laust við
að fordómar og flokksfylgi gæg-
ist út á milli línanna hér og hvar
í bók þessari; er helzt svo að
sjá að er höfundur nemur staðar
í pennapoti sínu og horfir af
Hliðskjálf yfir akur bókmennta
Mfsins, þá sjái hann einkum roð-
ann á hnjúkunum háu!
En ég er hér á skemmtiferð
og læt ekkert angra mig til
lengdar. Ég lít upp úr lestrinum
og sé þá einkennilegt samspil-
nátúrunnar og hið eilífa einvígi
upp á líf og dauða. Vatnið er
spegilslétt og tindrar í sólskin-
inu. Fiskar velta sér í vatns-
skorpunni og fuglar steypa sér
úr háa lofti til að hremma þá.
Er litið er til lands, sézt gríðar-
mikill reykjarmökkur á lofti.
Eldi hefir slegið :úður í frum-
skóginn, og hann brennur eins
og hellt væri í hann olíu. Allt,
sem kvikt er, forðar sér Eng-
inn fær staðizt slíka sókn.
Eitt sinn lagði ég Bókmennta-
sögu Stefáns prófessors frá mér
á þóftu í björganarbát og vék
afsíðis. Kona mín sat þar skammt
frá og sá hverju fram fór. Innan
skamms bar skipstjórann þar að
sem bókin lá. Horfði hann í bók-^
ina, að konunni fannst, grunsam-
lega 'lengi, en gekk svo leiðar
sinnar. Eftir þetta veitti ég mann
inum meiri athygli en áður. Datt
mér í hug, að þarna kynni að
leynast konungssonur í álögum
eða íslendingur í dulargervi, sem
er eitt og hið sama, eins og allir
vita, sem lesið hafa hinar töfra-
kenndu íslendingasögur J. Magn-
úsar Bjarnasonar Svo var það
nokkru síðar að ég mætti skip-
herra á gangi, og gerðist svo
djarfur að bjóða honum góðan
dag á íslenzku, en þó svo þvöglu-
lega, að ef hann hefði brugðizt
illa og ókunnuglega við, þá hefði
ég getað staðhæft, að ég hefði
mælt á máli Indíána, en þá
tungu skilja allir farmenn á þess-
um slóðum. En skipstjórinn tók
kveðju minni mjög vingjarnlega
Og taláði Við mig á svo hreinni
íslenzku að ætla mætti að hann
væri nýkominn norðan úr Húna-
vatnssýslu. En í þá sómasveit
'hefir hann aldrei kömið, en er
sonur landnámsmanns, sem flutt-
ist til Nýja íslands laust fyrir
aldamótin; fæddur þar og upp
alinn, en hefir stundað „sjóinn"
frá barnæsku. Er ég nefndi nafn
mitt, gat hann þess til að ég
myndi bróðir samnefnds prests
Fyrsta lúterska safnaðar í Winni-
peg; lét ég það gott heita, þóttist
sleppa vel að vera ekki grunaður
um að vera faðir hans!
Þegar til Warrens Landing kom
brá mér heldur en ekki í brún.
Þarna var ég kunnugur fyrir
fjörutíu árum, er ég var þarna í
„veri“ í nokkra mánuði. Staður-
inn var að vísu ekki fjölskrúðug
ur þá, en nú er hann enn þá verri
Þá voru gerðir þarna út þrjátíu
fiskibátar, með þriggja manna
áhöfn hver. Þetta voru seglbátar
en þó útbúnir með árar, ef byr
skyldi breg'ðast. Þetta sumar
komst ég fyrst í kynni við kana-
díska atvinnuhætti, og þótti mér
þeir næsta ömurlegir. Iæskuhafði
ég vanizt eftirrekstri og mikilli
vinnuhörku, bæði við heyannir
í sveit, og státrunarstörf 1 kaup-
túni. En starfshættir á íslandi
voru næstum eins og tómstunda
vinna í samanburði við frekjuna
og fumið við fiskverkanir á
Winnipegvatni þetta sumar, og
lengi síðan. Er hæst stóð, var
svefntíminn naumlega meiri en
þrír klukkutimar á sólarhring,
og gekk svo viku eftir viku, unz
menn reikuðu um sinnulausir og
önmagna. Ég var í skiprúmi hjá
manni einum íslenzkum, sem
lengi hafði stundað þessa atvinnu
Framhald á bls. 19.
Indiánafjölskylda