Morgunblaðið - 21.12.1962, Blaðsíða 6

6
MORGVISBLAÐIÐ
Föstudagur 21. des. 1962
Páll V. G. Kolka skrifar um:
Graskinna hin meiri
ÞJÓÐKVÆÐI, þjóðsögur, ævin-
týri og hjátrú alls konar eru
hluti af þeim menningararfi, sem
áður var sameign allrar alþýðu
innan vissra landamæra eða
þjóðamarka, og er jafn sjálfsagt
að halda þessu til haga sem þeim
hlutum, er sýna handbragð og
Verkkunnáttu liðinna kynslóða.
Rannsókn á þessu er í raun og
veru þáttur í fornleifafræði og
jer þó sá munur á, að þjóðtrúin
skýtur sífellt nýjum öngum af
jgamalli rót, þótt verkmenning
breytist í alþjóðlega átt, og á
þetta sérstaklega við um okkur
Islendinga, hvort sem það stafar
af því, að við séum flestum
skyggnari á það, sem dylst utan
Við heim áþreifanlegs hversdags-
leika, eða hinn andlegi ómaga-
háls okkar sé lengri en annarra
þjóða. Hér á landi hafa orðið
meiri sveiflur í viðhorfi manna
til fornrar þjóðtrúar en í flestum
öðrum löndum, því að um síð-
ustu aldamót var það talið sjálf-
sagt af öllum, sem höfðu fengið
einhvern snefil af skólagöngu,
að telja til hindurvitna og blekk-
inga allt það, sem kallað hefur
verið dularfull fyrirbrigði,. en nú
mun varla til nokkurt land utan
Afríku, þar sem menn eru jafn
áfjáðir í frásagnir af þeim, eink-
tim ef þau benda til einhvers
sambands við framliðna menn.
Þessi trú hefur að vísu tekið
á sig nýtt snið, því að áður höfðu
menn allmikinn beig af slíku
sambandi, er mórar og skottur
Xiðu húsum, villtu um fyrir
ínönnum og drápu bæði fólk og
fénað. Nú virðist siðfágun hafa
tekið örari framförum handan
hins mikla fortjalds en hérna
megin þess, því að eftirkomend-
ur þeirra virðast prúðir í fasi
og reiðubúnir til hjálpar mönn-
lim og hughreystingar. Þeim er
heldur ekki lengur vísað í neitt
skottuskot til hliðar við bæjar-
göngin, heldur eru þeir leiddir
í kór og jafnvel látnir gegna
meðhjálparastörfum. En svo
íniklar leifar eru þó eftir af skyn
semistrú aldamótaáranna, að
sumir prestar virðast þurfa að
afsaka fyrir sjálfum sér og öðr-
um trú sín á framhaldslíf með
því, að frægir miðlar hafi gerzt
ábyrgðarmenn á eilífðarvíxlin-
um.
í augum hins frumstæða manns
eru flest eða öll fyrirbæri dag-
legs lífs dularfull, en hætta að
vera það að vissu marki eftir
því sem fleiri lögmál um inn-
byrðis samband þeirra eru við-
urkennd og studd af endurtek-
inni reynslu eða vísindalegum
tilraunum. Það sem gengur hér
á landi nú orðið undir nafninu
dularfull fyrirbrigði eru þau, sem
kölluð eru á erlendum málum
parapsychologisk, af því að þau
falla ekki undir þekkt lögmál
eða viðteknar tilgátur þeirrar
sálarfræði, sem almennt er
kennd í æðri skólum og er þó
í raun og veru lítið annað en
niðursetningur á búi lífeðlis-
fræðinnar. Segja má, að tvennt
hafi einkum hamlað hlutlausri
og hleypidómalausri rannsókn á
þeim, annars vegar tregða hinna
lærðu manna á því að hætta sér
út fyrir grundvöll lífeðlisfræð-
innar, hins vegar trúboð spirit-
ista, sem eru fyrir fram ákveðn-
ir í því að skýra þau öll eða
flest á einn og sama veg sem
áhrif frá framliðnum mönnum.
Á öllum öldum hafa menn að
visu talið sig hafa orðið fyrir
slíkum áhrifum, og það engu síð-
ur heiðnir menn en kristnir, en
sem allsherjarskýring getur hún
varla talizt lengur góð og gild.
Þess vegna er líka heimildasöfn-
un um ólík fyrirbrigði af þessu
tagi nauðsynleg undirstaða frek-
ari þekkingar.
Gráskinna hin meiri. sem þeir
dr. Sigurður Nordal og Þórberg-
ur Þórðarson hafa nú látið frá
sér fara, er ekki aðeins stór-
merkileg bók fyrir þá fræðslu,
sem hún veitir um þjóðtrú, þjóð-
háttu, lífsskoðun og frásagnar-
gáfu liðinna kynslóða, heldur og
Þórbergur Þórðarson.
vegna margra og furðulegra fyr-
irbrigða, sem orðið hafa á vegi
núlifandi eða nýlátinna manna,
og er sumt af því allvel vottfest.
Varla er hægt annað en að taka
\undir með dr. Sig. Nordal, er
hann segir svo í formála: „Nú er
mikið af öllum sögufróðleik
reist á vitnisburði heimildar-
manna, alveg á sama hátt og
þjóðsögurnar. Ef þeir heimildar-
menn eru gerðir ómerkir orða
sinna, sem segja frá dularfullum
hlutum, þá fer mörgu öðru í
sagnfræðinni að verða hætt“.
Við það mætti bæta, að niður-
stöðum dómstólanna fer líka að
verða hætt, ef meta skal einskis
vitnisburð manna um það, er
þeir telja sig hafa séð eða heyrt,
enda þótt þess séu mörg dæmi,
bæði úr réttarfarssögunni og frá-
sögnum af dularfullum fyrir-
brigðum, að ímyndun manna eða
óskhyggja hafi leikið á þá. Þetta
raskar þó ekki þeirri staðreynd,
að grundvöllur allrar þekkingar
er reynsla manns, hvort sem hún
er fengin gegnum augu, eyru eða
þau skilningsvit, sem hvorki líf-
færafræðin né sálfræðin hafa
enn náð að gera fulla grein fyr-
ir.
í Gráskinnu er að finna nokk-
ur ævintýri gömul, sem lýsa lífs-
skoðun og skáldskap liðinna
tíma, og margar eru þar drauga-
sögur og fyrirburða frá gamalli
tíð. Fæstar þeirra hefur verið
reynt að bera saman við sagn-
fræðilegar heimildir, enda ligg-
Or. Sigurður Nordal.
ur það utan við tilgang verks-
ins, sem er að safna frásögnum,
án þess að leita þeim fullnægj-
andi skýringa. En þar er einnig
margt frásagna af allskonar dul-
arfullum fyrirbærum frá þessari
öld, sem eru sumar vel vottfest-
ar og gerð full grein fyrir heim-
ildarmönnum. Ein af þeim allra
furðulegustu er Kattadoran (II,
202). Kvöld eitt í ágústmánuði
1918 sáu þrjár nafngreindar
stúlkur á þrítugsaldri, skv. sam-
hljóða frásögn þeirra allra, hala-
rófu af köttum á túni fyrir ofan
Eyrarbakka, um 30 metra frá
sér, og voru allir kettirnir „hopp-
andi eins og í takt fram á hægri
framfótinn, hver fast á eftir öðr-
ur, allir mósvartir á lit, ,allir
álíka stórir og meðalkettir".
Kattalest þessi var allt að 360
metra löng, miðað við lengd
túnsins. Þess er að vísu getið, að
ein stúlkan hafi verið sérstakur
kattavinur, og má einhver draum
mynd þessara uppáhaldsdýra
hafa orðið til í hugskoti hennar
og mótazt fyrir telepatisk áhrif
í huga stallsystra hennar. Það er
a.m.k. eins senn-ileg skýring eins
og sú, að hér hafi verið um fram-
liðna ketti að ræða.
Þá er merkileg sýn Jóns á Haf-
steinsstöðum, er hann sá í tauga-
veikisóráði röð af háum staurum
með strengdri línu á milli þeirra
út alla ströndina að Siglunesi,
sextíu árum áður en sími var
lagður þangað og auðvitað áður
en nokkur íslendingur lét sér
detta þess kyns fyrirtæki í hug.
Eru að vísu annarsstaðar frá
þekkt ýmis dæmi um slíka
skyggni aftur eða fram í tím-
ann, og má vera, að sumar sög-
umar af svipum dýra, svo sem
af dauðastríði Stapadalshryss-
unnar (I, 303) megi skýra á þann
veg, en allt verða þetta getgát-
ur, enn sem komið er.
Sögur af allskonar fyrirburð-
um, svipum og draugum, eru svo
hversdagslegar og þekktar frá
aldaöðli, að varla tekur að fara
um þær mörgum orðum hér,
þótt fróðlegt sé að fá þær vott-
festar. Aftur á móti er Þorgeirs-
boli nokkuð einstakur í sinni
röð og er hér um hann heill
sagnabálkur, en þó aðeins nokk-
uð af öllum þeim frásögnum,
sem af honum hafa gengið fram
á síðustu áratugi.
Trúin á fylgjur manna er eld-
fom meðal íslendinga, sennilega
miklu eldri en vampýrutrúin
meðal ýmissa suðrænni þjóða, og
eru mörg dæmi um hana í þess-
ari bók. Einnig eru hér nokkrar
nýlegar huldufólkssögur.
Meðal heimildarmanna að frá-
sögnum Gráskinnu eru margir
þekktir menn, svo sem Ásgeir
Bjamason í Knararnesi, Ari
Hálfdanarson á Fagurhólsmýri,
Stefán Vagnsson og Jónas RafD-
ar yfirlæknir.
Gráskinna er gullnáma fyrir
hvern þann, sem hefur áhuga á
þjóðtrú, fornri og nýrri, svo að
ekki sé talað um þá, sem kynn-
ast vilja ýmsum parapsycholog-
•iskum fyrirbrigðum. Sá urmull
nýrra sagna af þessu tagi, sem
þar er að finna, sannar hið gamla
spakmæli, „að fátt er rammara
en forneskjan“.
Stálföt
Stálskálar
Stálborðbúnaður
yeaZimaeHÍ
Þeir eru
konunglegir! rttiTn
kælis kápa r
Crystal Kiny
Góftir grciðsluskílmáfaf.
Sendum um allt land.
F 0 \ I

Crystal Queen
og
Crystal Prince
O. kornerup.hansen Siml 12606. Suðurgðtu 10.
GOLF
£Atí/6mjeaetf
Norsku
herra-
09
drengja-
skyrturnar
100%
straufríar
GOLF CLASSIC
BEL — O — FAST
er 100% straufrí.
Má sjóba
Má Jdvo i þvotfavel
Ef efni og frágangur bóka hefur nokkuð að segja þá er það
H I IM
E I R I
sem þér getið valið án þess að þurfa að vera í nokkr-
um vafa um hvort þér eruð nú að gera það rétta í
vali á sígildu ritverki og fagurri bók.
hið stórmerka þjóðsagnarit Sigurðar Nordals og Þórbergs Þórðarsonar.