Morgunblaðið - 22.03.1963, Blaðsíða 13

; f Föstuðagur 22. marz 1963
ntoitnryfíLAÐiÐ 1
13
Starfsfræðsla á sunnudag
„FYRIR 2—3 árum var mikið
spurt um störf, sem gæfu mögu
leika til að starfa jafnframt er-
lendis. Þá ríkti hér ótrú á land
inu og f jölmargir unglingar vildu
eiga kost á að geta horfið til
starfa erlendis. Eg held að það
megi segja, að þetta viðhórf sé
nú með öllu úr sögunní meðal
yngri kynslóðarinnar,“ sagði Ól-
afur Gunnarsson, sálfræðingur,
þogar hann ræddi við blaðamenn
vegna starfsfræðsludagsins, sem
verður haldinn í Iðnskólunum
næsta sunnudag.
Attundi almenni starfsfræðslu
dagurinn verður haldinn í Iðn-
skólanum í Reykjavík sunnu-
daginn 24. marz. Leiðtoeinendur
á starfsfræðsludeigi eru beðnir
að mæta i Samkomusal Iðnskól-
ans (stofu 101) klukkan 13,20 en
þar flytur . Ragnar Georgsson,
skólafulltrúi ávarp og drengja-
hljómsveit undir stjórn Karls
O. Runólfssonar tónskálds leik-
ur nokkur lög.
Klukkan 14 verður húsið opn-
að almenningi og stendur fræðsl
an yfir til klukkan 17. Veittar
verða upplýsinigar um nærri 160
starfsgreinar og stofnanir, skóla
og vinnustaði, en leiðbeinendur
eru mun fleiri.
Fræðslukvikmyndir verða sýnd
ar í kvikmyndasal Iðnskólans og
afhendir fulltrúi mjólkuriðnað-
arins í landbúnaðardeildinni að
göngumiða að sýningunum.
Heimsóttir verða eftirtaldir
vinnustaðir.
Barnaheimilið Hagaborg, Verk
stæði Flugfélags íslands, Bif-
reiðaverkstæði Þóris Jónssonar,
Brautarholti C, Loftskeytastöðin
á Rjúpnahæð. Blikksmiðija og
tinhúðun Breiðfjörðs, Sigtúni 7.
Vélaverkstæði Sigurðar Svein-
björnssonar, Skúlatúni 6. Slátur
félag Suðurlands, Skúlagötu 20.
Radíóverkstæði Landssímans við
Sölvhólsgötu. Slökkvistöðin,
Tjarnargötu 12.
Strætisvagnar ganga milli Iðn
skólans og ofangreindra staða.
Aðgöngumiðar að vinnustöðun-
um, sem einnig gilda í strætis-
vögnunum fást hjá fulLtrúum
viðkomandi starfsgreina í Iðn-
skólanum.
Eins og að undanförnu legg-
ur fgöldi fólks fram mikla vinnu
við að undirbúa og framkvæma
starfsfræðsludaginn og er allt
þetta mikla starf unnið án endur
gjalds. Stúlkur úr fjórða bekk
Kvennaskólans annast uppsetn
ingu starfsheita oig nokkrir ungir
kennarar koma fyrir borðum og
stólum fyrir leiðbeinendur og
gesti.
Ingólfur Jónsson, landbúnaðar
ráðherra flytur ávarp um starfs
fræðsludaginn í fréttaauka á
föstudagskvöldið.
Starfsfræðsludagurinn er fyrsit
og fremst ætlaður unglingum á
aldrinum 14 til 20 ára, enda
ekki ráðlegt að hefja starfs-
fræðslu meðal yngra fólks en 14
ára. Börn undir 12 ára aldri
munu naumast eiga erindi á
starfsfræðsludag.
Áríðandi er að unglingar, sem
heimsækja starfsfræðsluna í
Iðnskólanum, séu búnir að gera
sér nokkra grein fyrir því um
hvað þeir ætla að spiyrja fag-
mennina, sem þar verða til við-
tals. Mijög æskílegt er að foreldr
ar og kennarar unglinganna
ræði við þá um starfsfræðsludag
inn og komi með þeim í Iðnskól
ann ef aðstæður leyfa.
Nokkur fræðslurit verða fá-
anleg í Iðnskólanum þennan
dag unglingum að kostnaðar-
lausu, en á starfsfræðsludaginn
sjálfan má engin sala fara fram.

Flugmennirnir
eru taldir af
Leitinni að flugvéSinni hætt
LEITINNI að flugvél Flugsýnar
var hætt í fyrrakvöld. Flugmenn
irnir, Stefán Magnússon og Þórð
ur Úlfarsson, eru taldir af.
Stefán Magnússon fæddist 26.
ágúst 1926, sonur hjónanna
Magnúsar Stefánssonar og Arn-
bjargar Jónsdóttur. Stefán var
kvæntur Svövu Þórðardóttur cg
áttu þau 3 börn.
Þórður Úlfarsson fæddist 14.
júní 1939, sonur hjónanna Úlfars
Stefán Magnússon
Þórður Ulfarsson
Þórðarsonar, augnlæknis, og
Unnar Jónsdóttur. Þórður var .
kvæntur Guðnýju Árdal og áttu
þau 3 ung börn.
Ueit hætt í fyrrakvöld
íslenzku flugmálastjórninnl
barst kl. 19,30 í gærkvöldi
skeyti frá leitarstjórninni í Tor-
bay á Nýfundnalandi. Hljóðar
það svo:
„Leitinni hætt. Ákvörðun nm
að hætta leitinni byggð á nær
fullkomnum sönnunum þess að
flugvélin TF-AID hafi nauðlent
á 55 gráðum og 55 mínútum norð
ur og 51 gr. og 18 mínútum vest
ur þann 18. mara klukkan 18.35
eftir brezkum meðaltíma. Fljót-
lega á eftir hófst víðtæk leit, sem
var framkvæmd af bandaríska
strandgæzluskipinu Spencer með
aðstoð flugvéla. Leitin að áhöfn
flugvélarinnar varð árangurs-
laus“.
Skeyti þetta var sent í fyrri-
nótt, en barst íslenzku flugmála
stjórninni ekki fyrr en í gær.
Engin leit fór þvi fram frá því á
miðvikudagskvöld.
Leitarflugtímar voru alls 7714
þar af rúmlega 35 á takmörkuðu
svæði.
íslenzk löggjöf hæfir nú opnum hlutafélögum. — Ekkert að vanbúnaði að
hefjast handa. — Seðlabankanum heimilt að opna kaupþing. — Auðvelt að
tryggja hag þátttakenda í almenningshlutafélögum. Um þetta m. a. fjallar
Vettvangurinn í dag.
TVÆR meginiástæður eru fyrir
því, að nú eir unnt að stofna
almennin'gshlutafélög hér á landi
með fullum árangri; þó að það
hafi til skamms tíma ekki verið
hægt. Er þar annars vegar um
að ræða veigamiiklar skattlaga-
breytingar og hins vegar laga-
ékvæði um stofnun kaupþings.
Með skattlagabreytingunni í
fyrra var ákveðið að hlutfélög
gætu greitt út 10% arð til hilut-
hafa, og væri sá hluti hagnaðar-
ins skattfrjáls hjá félaginu. Jafn-
framt eru skattar á félög nú
Iþað hóflegri en áður, að mun
hærri arð er hægt að greiða, þeg-
ar vel gengur, þó að það, sem
framyfir er, sé fyrst skattlagit
hjá félaginu.
En annað atriði í skattalög-
unum er þó ekki síður þýðing-
armikið. Með heimildinni til út-
gáfu svonefndra jöfnunarhluta-
bréfa fá hluthafar í rauninni'
nokkrus konar verðtryggingu.
I>essu er þannig háttað, að leyfi-
legt er að gefa út ný hlutabréf
til þeirra, sem hluthafar eru í
félaginu. Nafnverð þessara bréfa
má svara til almennra verð-
hækkana, sem orðið hafa. Bréf
Iþessi fá hluthafarnir endurgjalds
laust, en heimilt er að greiða
einnig 10% arð af þei-m, án þess
að hann sé fyrst skattlagður hjá
féiaginu.
Óhætt er að fullyrða, að þessi
nýju skattalög séu mjög vel við-
unandi, og þau hindra á eng-
an hátt, að þegar sé hafizt handa
um stofnun opinna hlutafélaga.
A hinn bóginn verða þeir,
sem arð fá greiddan, að
borga af honum skatt eins og
öðrum tekjum.
í Bandaríkjunum munu nokkr
ar tekjur, sem menn fá vegna
jþátttöku í hlutafélögum, vera
skattfrjál-sar. Er þetta að sjálf-
sögðu gert til að örva almenn-
ingsþátttöku í atvinnurekstri;
styrkja auðstjórn almennings,
þvi að þá, sem stóreignir eiga í
hlutabréfum munar lítið um þenn
an frádrátt.
Mjög æski-legt væri ,ef unnt
reyndist að fá slíkan frádrátt
lögfestan hér. Væri ekki óhæfi-
legt að t.d. fyrstu 10 þúsund
krónurnar, sem menn fengju ár-
lega greiddar í arð, væru skatt-
frjálsar, en það, sem fram yfir
væri, sbattlagt. Þetta mundi mjög
ýta undir menn að fjárfesta í
stórum atvinnufyrirtækjum. Auð
vitað væri þetta fyrst og fremst
til hagsbóta fyrir smáa hluthafa,
og er því eitt þeirra atriða, sem
hamila geg,n því, að hlutafé safn-
ist á fáar hend-ur. En fleiri leið-
ir eru til að tryggja að svo fari
ekki, eins og nánar verður vi-kið
að í niðurlagsgrein.
Líklegt verður að telja, að
nægilegt þingfylgi fengist til
lagasetningar í þessa átt, þegar
almenningsþátttaka í opnum
hlutafélögum væri hafin, enda
verður að gera ráð fyrir því, að
lýðræðissinnar í öllum flokkum
geti fy-lgt þeirri stefnu, sem
nefnd er auðstjórn almennings.
Svipuð lagafyrirmæli eru líka
þegar í gil-di ,þar sem er skatt-
frelsi sparifjár.
□
En þótt hin nýju skattalög séu
mijög mikilvæg, nægja þau ekki
til þess að opin hlutafélög þróist
eðlilega. Til þess þarf að auð-
velda mönnum viðskipti með
hluta-bréf sin. Unnt þarf að ’'era
að koma þeim í verð, hvenær
sem er, ef menn þurfa á fé að
halda til annarra þarfa, t.d.
íbúðakaupa, iifeyris á efri árum
o.s.frv. Auk þess er na-uðsynlegt,
að rétt verð bréfánna sé ætið
skráð.
Þessu tviþætta hlutverki gegna
verðbréfamiarkaðir eða kaup-
þing. Slík sbofnun hef-ur aldrei
verið til hér á landi, enda lítil
þörf fyrir hana, því að lítið hef-
ur verið um verðbréf, sem þar
hefði verið verzlað með, þótt
sbofnunin hefði verið fyrir hendi.
En nú hefur verið lögfest ákvæði
u-m það, að Seðlabankinn skuli
vinna að þwí, að á feomist skipu-
leg verðbréfaviðskipti, og er hon-
um í því skyni beimilt að sbofna
og reka kaupþing, sem m.a.
verzli með hlutabréf samkvæmt
reglum, sem banfeastjórnin setur
og ráðherra staðfestir.
Ef hér yrðu stofnuð eitt
eða fleiri almenningshlutafélög,
mundi Seðlabankinn því vafa-
laust kom-a upp vísi að kaup-
þingi og tryggja eðlileg viðsikipti
með hlutabréf. Heppilegt er líka
að hei-mild bankans í þessu efni
er rúm. Hann getur þá farið
-hægt af stað og fikrað sig á-fram,
því að margvísleg vandamál
hljóta að koma upp, en hér mun
enginn gjörkunnugur kaupþings
viðskiptum.
Kaupþingið mundi vafala-ust
þurfa að breyta starfsreg-lum sin
um eftir þvi, hver þróunin yrði
og hvaða vandamál risu á hverj-
um bíma. Er þá heppilegt að
ekki sfeuQ þurfa að biða laga-
breytinga, heldur séu breyting-
arnar á valdi bankastjórnarinn-
ar, sem einungis þarf samþykkis
ráðherra.
En hlutverk kaupþingsins á
ekki einungis að vera það, að
skrá hlutabréf og tryggja við-
skipti með þa-u. Kaupþing á einn
ig að fylgjast með stjórn og
rekstri þeirra félag-a, sem það
skráir bréf í. Kaupþingið hefur
vald til að ákveða hvaða hluta-
bréf það skráir, og auðvitað á
það að neita að skrá bréf, ef
það telur eitbhvað misjafnt í
stjórn félags. Þannig veitir
kaupþingið aðhald og mikilsverða
tryggingu fyrir alm-enning, sem
þátt tekur í rekstri féla-ganna
með hlutabréfakaupum.
Þar með er þó alls ekki sagt,
að ka-upþingið eigi efeki að skrá
bréf í öðrum félögum en hrei-n-
um almenningshlutafélögum.
Almenningsþátttaka í hluta-
bréfakaupum getur verið full-
feomlega eðlileg, þótt efcki sé um
bein almenningshlutafélög að
ræða-. En nauðsyn-legt er að fyri-r
liggi ijósar upplýsingar um það,
hvers konar félög er um að ræða,
hvaða rétt hlutabréfin veiti o.s.
JErv. ^
í hreinum almenningshluba-
félögum er séð til þess að eng-
inn hluthafi geti farið með nema
mjög Htið atkvæðamagn, þannig
að fáir menn geba ekki ráðið
stjórn þeirra. En þó er ekki í
öllu-m tilfellum víst, að þeir, sem
ávaxta vilj-a fé sitt í atvinnu-
refestri, leiti allir eftir þátttöku
í slíku félagi. Þannig er t.d. til
það, sem kallað er forgangahluta
bréf, þ.e.a.s. bréf, sem veiba for-
gang að arðgreiðslum, en hins
vegar takmarkaðan rétt ti-1 áhrifa
á stjórn félagins. Og fleiri til-
brigði þekkjast.
Sbundum eru gefin út skulda-
bréf með fullu-m tryggingum og
ákveðn-um vöxtum, en þeim
fylgir réttur til að breyba þeim
síðar í hlutabréf. Sumir mund-u
ikjósa slík bréf og telja þau ör-
uggari, þar til í ljós væri kom-
ið, að félagið væri byggt á traust
um grunni og það greiddi ríf-
legan arð.
□
Tilvikin geta þanni-g verið marg
vísleg. En enginn efi er á þvá,
að heppilegast er að hafa skipu-
lag fyrsbu opnu hlutafélaganna
sem einfaldast, svo að engum
blan-dist hugur um þau réttindi
og skyldur, sem samfara væru
hlutafjáreign. Síðar kynnu ólík
-hlutafélög að verða sbofnuð. En
þá er nauðsynlegt, að ka-upþing-
ið sjái svo um, að bréfin verði
ekki skráð fyrr en eðli fél-a-gsins
hefur rækilega verið kynnt fyrir
mönnum.
Slíkar upplýsingar um opin
hlutafélög eru ekki nægilegar
í ei-tt skipti. Þætr þurfa sböðugt
að liggja fyrir. Og jafnfra-mt þarf
að birta rækilega greinargerð
um réksturinn á hverjum tíma,
efeki ósundurliðaða reikninga,
sem en-ginn skilur, heldur greini
legar upplýsingar um tekjur og
gjöld; árangur, sem náðst hefur
og framtíðarharfur.
Lög og samþyfektir félaga-nna
eiga að kveða á um þetta efni,
og auðvitað veita hlubhafarnir
-aðhald. En engu að síður á kaup
þingið sjá-lft að gera strangar
kröfux til félaganna um upplýs-
ing-ar, og jafnframt á það að
fyl-gjast m-eð því, að lögurn þeirra
sé hlýtt í hvívetna, ekki sízt að
því er varðar orðgreiðslur til
hluthafanna.
Ef þannig er búið um hnút-
ana á ekki að þurf-a að óttast
alvarleg mistök, né þróun á borð
við þá, sem hér hefur svo of-t
viljað við brenna í hinum marg-
víslegu félagasamtökum, að fáir
menn næðu þar of mi-klum völd-
um og héldu þeim um lengri eða
skemmri tíma.
En þegar verið er að ræða um
löggjöf, er eðli-legt að menn
spyrji, hvort hlutaféla-galögin,
sem n-ú eru orðin meira en fjög-
urra árabuga görnuil, standi efeki
í vegi fyrir eðli-legri þróun ný-
tízkulegpra almenningshlutafél-
aga. Því er til að svara, að svo
er eifeki. Hins veg-ar y-rði í lög-
um almenningshlutafélagsins
sjál-fs að taka afstöðu til margs
þess, sem hluaféla-gslögin eftir-
láta sbofnendum félaganna. Þann
ig verður efeki séð, að neitt það
sé lengur í íslenzkri löggjöf, sem
’hindri stofnun almenninghl-uta-
félaga og eðlilega starfrækslu
þeirra.
í næstu vifeu birtist niðurlag
þessa greinaflokks. Verður þar
fjallað um ráð til að fyrirbyggja
að hlutafé í almenningshluta-
félögum safnist, þegar fram Mða
stundir, á fáar hendur, og nauð-
syn lýðræðislegrar samstöðu uim
þetta þvðingarmikla mál.
Ey. Kon.