Morgunblaðið - 03.04.1963, Blaðsíða 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 3. apríl 1963
ETTT hinna fjölmörgn ó-
dæðisverka, sem framin
voru í heimsstyrjöldinni
síðari, eru morð 10 þúsund
pólskra hermanna í Katyn-
skógi í Rússlandi. Hver
framdi þetta ódæðisverk
hefur verið hulin ráðgáta.
— Þjóðverjar lýstu sök á
hendur Rússum og Rússar
á hendur Þjóðverjum. Fyr-
ir skömmu, rúmum tuttugu
árum eftir að morðin voru
framin, lagði pólskur rit-
höfundur, J. K. Zawodny,
fram rök, sem virðast
henda ótvírætt til þess að
Rússar hafi myrt Pólverj-
ana. —■
★ • ★
Morðin í Katynskógi voru
fyrst gerð heyrinkunn í
apríl 1943. 13. apríl skýrði
þýzka útvarpið frá því, að
þýzkir hermenn hefðu fundið
fjöldagrafir í Katynskógi við
Smolensk og í gröfunum væru
lík 10 þúsund pólskra her-
Þjóðverjarnir gerðu mikið veður út af fundi fjöldagrafanna í
Katyn. Hér sjást Þjóðverjar vinna að uppgreftrinum á lík-
um póisku hermannanna.
hann hafði fengið frá með-
limum pólsku andspyrnuhryef
ingarinnar. Þeir höfðu m. a.
skýrt honum frá því, að bréf
hefðu skyndilega hætt að ber-
ast frá pólsku liðsforíngjunum
í Rússlandi í marz 1940. —
Mikolajczyks heldur því fram,
að 5. apríl 1940 hafi Rússar
lagt niður þrjár stórar stríðs-
fangabúðir og á sama tíma
hafi 8500 pólskir liðsforingjar
horfið í Rússlandi. Segir hann,
að starfsmaður rússneska
sendiráðsins í London hafi
skýrt svo frá, að Rússar hafi
myrt þessa pólsku liðsforingja
vegna misskilnings. Liðsfor-
ingi í Rauða hernum hafi
spurt stjórnina í Moskvu hvað
gera ætti við fangabúðirnar
þrjár. Stalín hafði svarað með
skeyti, sem aðeins innihélt
eitt orð: „Afrnáið". Sögnin að
afmá getur einnig þýtt að
drepa á rússnesku og rúss-
nesku embættismennirnir
lögðu þann skilning í skeytið,
að þeir ættu að drepa fang-
ana. Starfsmaðurinn í Lond-
on sagði hins vegar, að ætlun-
in hefði verið að leggja niður
fangabúðirnar.
★ • ★
Árið 1951 lét fulltrúadeild
Bandaríkjaþings rannsaka
morðin í Katyn. Aðalvitnið
við þær rannsóknir van John
van Vilet ofursti. Hann hafði
IMiðurstöður rannsókna pólsks rithöfundar:
Rússar útrý
hersins í K
skdsi 194

manna. 'Flestir þeirra^hefðu
verið liðsforingjar.
Eftir að fréttinni hafði ver-
ið útvarpað §etti Göbbels hina
miklu áróðursvél í gang og
sakaði Rússa um að hafa
myrt Pólverjana. — Skýrði
Göbbels frá því, áð Rauði
kross Þýzkalands hefði farið
þess á leit við alþjóða Rauða
krossinn, að fulltrúar frá
samtökunum yrðu viðstaddir
rannsókn morðanna. Þjóðverj-
arnir sögðu, að morðin hefðu
verið framin í apríl 1940. Þeir
völdu vel tímann til þess að
skýra frá fundi fjöldagraf-
anna, því að misklíðin, sem
ríkt hafði milli Sovétstjórnar-
innar og pólsku útlagastjórn-
arinnar í London frá styrjald-
arbyrjun, var komin á mjög
alvarlegt stig vorið 1943. Með
uppljóstrun ódæðisverks, sem
Rússar höfðu unnið gegn
pólsku hermönnunum, sem
þeir höfðu tekið til fanga 1939,
virtist augljóst að skerast
myndi í odda með banda-
mönnunum, Rússum og Pól-
verjum.
Strax daginn eftir að þýzka
útvarpið skýrði frá fundi
fjöldagrafanna bað pólska út-
lagastjórnin alþjóða Rauða
krossinn að rannsaka morðin.
Var sú beiðni tekin sem við-
urkenning á því, að Þjóðverj-
ar hefðu á réttu að standa
varðandi böðlana. 25. apríl
1943 sleit Sovétstjórnin stjóm
málasambandi við pólsku út-
lagastjórnina og um leið vís-
aði hún á bug ásökunum Þjóð
verja. Hélt Sovétstjórnin því
fram að það hefðu verið Þjóð-
verjar, sem myrtu pólsku her-
mennina í Katynskógi.
Á Vesturlöndum töldu ýms-
ir, að Pólverjar hefðu gengið
í gildru Þjóðverja, því að
Þjóðverjar hefðu verið að
vonast eftir vinslitum Pól-
Pólverja hafa rétt fyrir sér,
Rússar hlytu að hafa framið
morðin.
Uppljóstrun Þjóðverja kom
sér illa fyrir stjórnir Banda-
ríkjanna og Bretlands, því að
þær höfðu átt í erfiðleikum
með að halda einingunni milli
bandamanna sinna. Eins og
málum var háttað, lá beinast
við fyrir ríkisstjórnirnar að
taka skýringu RÚBsa trúanlega
án þess að rannsaka málið nið
ur í kjölinn. Enn eitt ódæðis-
verkið bættist á syndaskrá
nazista og þær neyddust ekki
tii þess að viðurkenna að einn
bandamannanna væri ekki
hótinu ■skárri en óvinurinn,
sem barizt var gegn.
Áður en styrjöldinni lauk
höfðu bæði Rússar og Þjóð-
verjar sent rannsóknarnefnd-
■ir til fjöldagrafanna í Katyn-
skógi. Þessar rannsóknar-
nefndir voru algerlega ósam-
mála. Hin þýzka ásakaði
Rússa og hin rússneska Þjóð-
verja. Eftir styrjöldina hafa
ýmsir rannsakað morðin í
Katyn, en til skamms tíma
hefur enginn komizt að full-
nægjandi niðurstöðu.
Það, sem mestu máli skiptir
er hvenær morðin voru fram-
in. Ef þau voru framin áður
en Þjóðverjar lögðu undir sig
Smolensksvæðið í ágúst 1941,
voru Rússar þeir seku, en ef
þau voru framin síðar, áttu
Þjóðverjar sökina.
í janúar 1944, þegar Rússar
höfðu náð Smolensk-svæðinu
á sitt vald á ný, buðu þeir er-
lendum fréttamönnum að
heimsækja Katynskóg. R,úss-
ar sýndu fréttamönnunum
fjölda líka, sem grafin höfðu
verið upp. Bentu þeir á að
einkennisbúningar Pólverj-
anna, stígvél þeirra, belti og
hnappar sýndu, að líkin hefðu
ekki getað legið í jörðu frá
því í apríl 1940.
Andspænis þessari skýringu
stendur pólski stjórnmála-
maðurinn Stanislaw Mikolajc
zyks 1948. í bók, sem hann
gaf út skömmu síðar, leggur
hann fram upplýsingar, sem
Zawodnys er, eins og gefur
að skilja ,tímasetning morð-
anna. Hefur hann aflað sér
upplýsinga, sem eru þungar á
metunum og benda til þess að
Rússar hafi framið morðin.
Það eru þrjú meginatriði, sen
benda til þess, að morðin haii
verið framin í apríl eða mai
1940. Þau pru: Ástand lík-
anna, þegar þau voru grafin
upp 1943 og ’44, aldur trjáa,
sem uxu á gröfunum og dag-
setningar bréfa, sem fundust
á líkum Pólverjanna og bréfa
frá þeim til skyldmenna
þeirra. Einnig smærri atvik
og hlutir, sem Zawodny skýr-
ir frá, benda til sektar Rússa.
Sovétstjórnin hefur alltaf
verið treg til þess að ræða
atburðina við Katyn. Eftir að
Þjóðverjar réðust á Rússa
1941, reyndu Pólverjar að fá
upplýsingar um pólsku her-
mennina, sem Rússar höfðu
tekið til fanga, þar á meðal
45% liðsforingja pólska hers-
ins. Sovétstjórnin reyndi að
komast hjá því að svara spurn
ingum Pólverjanna og gaf
loðin svör, þegar hún varð að
rjúfa þögnina. Eitt sinn sagði
Stalín pólsku hershöfðingjun-
um Sikorski og Anders, að 15
þúsund pólskir hermenn væru
sennilega í Mansjúriu og
hefðu þar sameinast landa-
mærasveitum Rajaða hersins.
Við réttarhöldin í Nurnberg
1945 sakaði ákærandi Rússa
Þjóðverja um morðin í Katyn,
en hann lét málið niður falla
áður en nákvæmar rannsókn-
ir hófust. Zawodny trúir ekki
að morð Pólverjanna í Katyn-
skógi hafi verið mistök. Sovét-
verið striðsfangi Þjóðverja og
m.a. verið fluttur til Katyn,
þar sem honum hafði gefizt
kostur á að skoða lík pólsku
hermannanna. Van Vilet hafði
tekið eftir því, að einkennis-
búningur og stígvél Pólverj-
anna höfðu geymzt vel, en
hann dró af því aðra ályktun
en rússneska rannsóknar-
nefndin. Hann kvað það vera
nær óhugsandi, að Pólverj-
arnir hefðu gengið í einkenn-
isbúningum sínum í fangabúð
um í tvö ár samfleytt eða frá
1939 til 1941.
Þannig hafa skoðanir manna
á Katyn-morgunum rekizt á
sl. 20 ár. Eitt er þó augljóst.
Hvorki Rússum né Þjóðverj-
um var umhugað um að
pólsku liðsforingjarnir lifðu
af styrjöldina.
★ • ★
Nýlega gaf pólskur rithöf-
undur J. K. Zawodny út bók-
ina „Dauðinn í skóginum“ og
fjallar hún m.a. um ódæðis-
verkið í Katyn. — Zaw-
odny hefur rannsakað mál
þetta nákvæmlega og komizt
að niðurstöðu, sem talin er
endanleg lausn gátunnar. —
Zavodny hefur glímt við það
vepkefni að komast fyrir af-
drif um 15 þús. pólskra stríðs-
fanga, sem hurfu í Sovétríkj-
unum. 8 þús. þeirra voru liðs-
foringjar, en samkvæmt rann-
sóknum Zawodnys, voru að-
eins 4300 liðsforingjar meðal
þeirra, sem myrtir voru í
Katyn.
Þungamiðja rannsókna
Pólski stjórnmálamaðurinn
Stanislaw Mikolajczyk taldi
að morðin hefðu verið
mistök.
stjórnin hlaut að líta á þenn-
an fjölmenna hóp liðsforingja
sem andstæðinga alþýðunnar
og hins stéttlausa þjóðfélags.
Þeir voru andkommúnistar og
flestir komnir af yfirstétt Pól-
lands, lands, sem andvígt var
Rússum. Dvöl liðsforingjanna
í Rússlandi og þátttaka þeirra
í baráttunni gegn Þjóðverjum
fól í sér innri hættu og fengju
þeir að snúa heim eftir styrj-
öldina, yrðu þeir leiðtogar
pólsku þjóðarinnar. Morðin á
þeim þýddu útrýmingu kjarna
pólska hersins. Skarð var
höggvið í hóp leiðtoga þjóð-
arinnar, skarð, sem kommún-
istastjórn, handbendi Rússa,
gat fyllt.
(Þýtt).