Morgunblaðið - 01.05.1963, Blaðsíða 13

f
MiðvilcuSagur 1. maí 1963
WORCVNBL4Ð1Ð
13
I>AÐ mun hafa verið um 1890,
að verkamenn í nágrannalönd-
um okkar helguðu sér 1. maí sem
baráttudag fyrir áhugamál sín,
og heldu hann hátíðlegan. Voru
þá farnar svokallaðar kröfugöng
ur í stórborgunum, borin kröfu-
spjöld, ræður fluttar á almanna-
færi og síðan haldnar skemmtan-
ir á eftir.
Á Englandi og Norðurlöndum
var þessari nýbreytni ekki illa
tekið og fóru þessi hátíðahöld þar
því jafnan fram með friði og
spekt. Á sama hátt fór í Banda-
ríkjunum og þar voru sum ríkin
svo frjálslynd, að þau löghelguðu
daginn sem almennan frídag.
En hjá öðrum þjóðum gekk
það hafi verið „eins og gætti
nokkurrar feimni eða geigs hjá
sumu fólki við að taka þátt i
göngunni“.
Morgunblaðið hefir náð tali af
einum þeirra, sem skrifuðu und-
ir áskorun Fulltrúaráðsins þeg-
ar gangan var ákveðin. Það er
Gunnar Einarsson prentsmiðju-
eigandi. Hann var þá formaður
Hins íslenzka prentarafélags.
Hann kvaðst lítið muna eftir
þessu, því að hann hefði ekki
tekið þátt í neinum undirbúningi
og alls ekki verið í göngunni. í
prentarafélaginu hefði verið
mjög skiptar skoðanir og harðar
deilur um það, hvort þetta væri
heppileg baráttuaðferð. Yngri
mennirnir hefði verið á móti, en
hinir eldri og einkum þeir, sem
höfðu kynnzt þessum sið í Kaup-
mannahöfn, hefði verið þess
mjög fýsandi. Og niðurstaðan
hefði verið sú, að meiri hluti fé-
lagsmanna hefði samþykkt að
taka þátt í göngunni, og þá hefði
hann orðið að skrifa undir áskor
unina fyrir hönd félagsins.
----o------
0 ára afmæli hátíðarda
verkamanna hér á landi
þetta ekki jafn hljóðalaust af.
í Rússlandi var það talin tilraun
til uppreisnar, ef verkamenn
söfnuðust saman og fóru fram á
aukin réttindi, og venjan var að
þagga kröfur þeirra niður með
skothríð. í sumum öðrum lönd-
um, eins og t. d. Frakklandi,
urðu oft árekstrar milli kröfu-
göngumanna og lögreglu, og þá
var herlið stundum látið skakka
leikinn, svo að úr urðu blóðugar
skærur.
Það var ekki fyrr en nokkrum
érum seinna, að hér á íslandi
myndaðist vísir að samtökum
hinna vinnandi stétta, enda var
hér allt með öðrum hætti en í
nágrannalöndunum. Þjóðin var
fámenn, hér voru engar borgir
og hér gætti vinnuskiptingar því
mjög lítið. Um aldamótin voru
íbúar Reykjavíkur ekki nema um
6000, en þessi tala þrefaldaðist
rúmlega á næstu 20 árum. Þá
var vinnuskiptingar farið að
gæta hér, og þá voru risin upp
nokkur verkamannafélög og voru
farin að gefa út sitt eigið mál-
gagn, Alþýðublaðið.
----o-----
Nú var það hinn 25. apríl
1923, að Alþýðublaðið kom með
þá frétt, að Fulltrúaráð verka-
lýðsfélaganna hefði ákveðið að
gangast fyrir kröfugöngu í
Reykjavík, að hætti samherja
sinna í öðrum löndum.
Þremur dögum seinna var
haldinn Alþýðuflokksfundur og
samþykkti hann tilmæli til allra
verkstjóra og atvinnurekenda, að
gefa verkafólki frí eftir hádegi
hinn 1. maí og meðan á kröfu-
göngunni stæði.
Og hinn 30. apríl birtist svo
í Alþýðublaðinu tilkynning frá
Fulltrúaráði verklýðsfélaganna í
Reykjavík, og var hún á þessa
leið:
Til alþýðunnar í Reykjavík. —
Fulltrúaráð verklýðsfélaganna í
Reykjavík hefir ákveðið, að geng
in skuli kröfuganga á morgun,
1. maí, sama dag sem alþýðan
um allan heim heldur hátíðleg-
an og ber fram kröfur sínar.
Þar sem fjölmargir alþýðumenn
eru nú burtu frá heimilum sín-
um, og geta því ekki sótt þessa
kröfugöngu, er þess meiri á-
stæða fyrir þá, sem dvelja hér
í bænum, til þess að fjölmenna.
Við skorum á allt alþýðufólk,
konur, karla og börn, að mæta
á morgun kl. 1 e.h. í Bárubúð.
Mætið í vinnuklæðum, ef ekki
er tækifæri til þess að hafa fata-
skipti.
Undir þetta skrifuðu formenn
sjö verkalýðsfélaga: Verka-
mannafélagsins Dagsbrúnar, Sjó-
mannafélagsins, Jafnaðarmanna-
félagsins (en það var þá ný-
stofnað), Steinsmiðafélags
Reykjavíkur, Iðnnemafélags
Reykjavíkur, Bakarasveinafélags
ins og Hins ísl. prentarafélags.
Alþýðublaðið hafði á hverjum
degi hvatt menn mjög til þess
að gera þessa fyrstu kröfugöngu
verkalýðsins á ísiandi sem til-
komumesta. Og um leið og það
birti ávarp Fulltrúaráðsins, flutti
það forustugrein, sem byrjaði
þannig:
Alþýðumenn og konur! Á
morgun eigið þið að safnast sam
an til að gera skyldu ykkar. Það
er skylda ykkar að mótmæla!
Og svo er talið upp hverju
mótmæla skal: Misskiptingu auð
æfanna, fátækralögunum, of-
þrælkun verkafólks, óhæfum
embættismönnum, heimskulegri
kjördæmaskiptingu og vitlaus-
um kosningálögum.
----o
Svo rann upp 1. maí. Fólk
safnaðist saman í Bárubúð kl. 1
eins og um var talað og svo hófst
kröfugangan þaðan hálfri stund
seinna. Fremst fór merkisberi
með hinn rauða fána jafnaðar-
manna, og næst honum fór
Lúðrasveit Reykjavíkur, sem lék
fyrir allri göngunni. Svo komu
göngumenn tveir og tveir sam-
an og voru borin 28 kröfuspjöld
í fylkingunni. Á þeim spjöldum
voru mótmæli þau, er áður hafði
verið minnzt á. Og svo voru
margs konar kröfur, svo sem
þessar:
„Fullnægjandi alþýðutrygging
ar“ — „Algert bann á áfengi“ —
„Réttlát kjördæmaskipting“ —
„Átta þingmenn fyrir Reykja-
vík“ — „Kosningaréttur 21 árs“
— „Rannsókn á íslandsbanka“ —
„Niður með vínsalana".
Gangan varð nokkuð löng, 5
—6 km. Var fyrst gengið Von-
arstræti, um Lækjargötu, Bók-
hlöðustíg, Laufásveg, Skálholts-
stíg, Bjargarstíg, Freyjugötu,
Baldursgötu, Skólavörðustíg,
Kárastíg, Njálsgötu, Vitastíg,
Laugaveg, Bankastræti, Austur-
stræti, Aðalstræti og þaðan Vest
urgötu, Bræðraborgarstíg, Tún-
götu, Kirkjustræti, Pósthús-
stræti, Austurstræti, Lækjartorg
og upp Hverfisgötu að lóð þeirri,
er fengin hafði verið fyrir Al-
þýðuhúsið. Þar lauk göngunni.
Um þessar mundir voru bygg-
ingaframkvæmdir á lóð Alþýðu-
hússins að hefjast og var á lóð-
inni stór og há grjóthrúga. Fána-
stöngunum var nú stungið niður
milli steinanna efst á grjóthrúg-
unni, en fólkið safnaðist í hóp
þar fyrir neðan, á Hverfisgöt-
unni og í Ingólfsstræti. Var þar
miklu fleira fólk en verið hafði
í göngunni, því að fjöldi manna
kom þangað fyrir forvitni sakir.
Ekki er nú vitað hve margir
höfðu tekið þátt í göngunni. Er
svo að sjá, sem það hafi aldrei
verið talið, og komu fram mjög
misjafnar getgátur um fjöldann.
En Alþýðublaðið taldi að um
500 hefði verið í göngunni og
3—4000 manns hefði safnazt sam
an að henni lokinni, til þess að
hlusta á hvað forvígismenn göng
unnar hefði að segja.
Ræðustóllinn var grjóthrúgan
og fyrstur steig þar upp Hall-
grímur Jónsson kennari, þá Héð-
inn Valdimarsson, þá Ólafur
Friðriksson, þá Einar Jóhanns-
son búfræðingur og seinastur
Felix Guðmundsson.
Um kl. 4 var ræðuhöldum lok-
ið og þá leystist samkoman upp
og hélt hver til sins heima. Allt
hafði farið mjög friðsamlega
fram og urðu engar erjur með
mönnum. Þorri manna mun hafa
litið á þessa kröfugöngu sem
skoplegt uppátæki, jafnvel verka
menn sjálfir, því að enda þótt
þeim væri sagt að þetta væri
siður í öðrum löndum, fannst
þeim engin þörf á að apa hann
eftir, og héldu að verklýðshreyf-
ingin mundi' gera sig hlægilega
með þessu.
Ágúst Jósefsson, sem mun hafa
verið einn af hvatamönnum þess
að hefja kröfugöngu, hefir getið
þessa dags í endurminningum
sínum. Hann segir að kröfu-
gangan hafi farið vel og skipu-
lega fram, en ekkert getur hann
um það, hve margir hafi verið
í henni. Og hann getur þess, að
Um þessar mundir voru um
20.000 íbúar í Reykjavík og 7
verklýðsfélög. Elzt var prentara-
félagið, stofnað 1897, og Dags-
brún, stofnuð 1906.
Nú hefir íbúatala borgarinnar
ferfaldazt, en stéttarfélögum
hefir fjölgað miklu meira hlut-
fallslega, enda er það eðlilegt að
verkskipting fari vaxandi með
auknum mannfjölda og nýrri
tækni.
En jafnframt hefir aukizt
skilningur á því, að stétt verði
að standa með stétt, til heilla
fyrir þjóðarheildina og til þess
að engra hlutur verði fyrir borð
borinn.
Verðlaun fyrir
skógræktar-
ritgerðir
STJÓRN Skógræktarfélags Is-
lands efndi fyrir skömmu til
verðlaunakeppni meðal nem-
enda 6. bekkjar Menntaskólans
í Reykjavík.
Verkefnið var að skrifa um
ræktun nytjaskóga á íslandi. —
Alls bárust stjórninni 33 rit-
gerðir, og hlaut Halldór Magn-
ússon, 6. bekk Y, fyrstu verS-
laun fyrir ágætlega samda grein.
Verðlaunin voru kr. 2000,00. —
Önnur verðlaun hlaut Helgi
Björnsson, 6. bekk Y, kr. 500,00.
Sjö nemendur aðrir hlutu einnig
viðurkenningu fyrir góðar rit-
gerðir, og allir þátttakendur
fengu bókargjöf að launum frá
stjórn Skógræktarfélagsins.
Verðlaunin voru afhent föstu-
daginn 19. apríl á sal í Mennta-
skólanum að viðstöddum rektor,
Kristni Ármannssyni og íslenzku
kennurum 6. bekkjar, þeim
Magnúsi Finnbogasyni og Ólafi
Ólafssyni.
Þeir Hákon Ouðmundsson, for
maður Skógræktarfélags íslands,
og Hákon Bjarnason, skógrækt-
arstjóri, ávörpuðu nemendur
með nokkrum •rðum, en rektor
og inspector scholae þökkuðu.
(Frá Skógraektarfélagi Islands).
Slys á Akureyri
AKREYRI, 29. april.
Árekstur varð milli bifhjóls og
Opel-station-bifreiðar á gatna-
mótum Þverholts og Hörgárbraut
ar í Glerárhverfi um kl. hálfsjö
síðdegis á laugardag. Báðir öku-
mennirnir óku norður Hörgár-
braut, en er þeir komu að gatna-
mótum Þverholts, hugðist sá, er
á bifhjólinu sat, aka fram úr
bifreiðinni, sem í því beygði til
hægri inn í Þverholt. Skall bif-
hjólið þá utan í hægri hlið bif-
reiðarinnar. Bifhjólinu ók Guð-
bjartur Sturluson, menntaskóla-
nemi frá FlateyrL Skarst hann
mikið á fæti og var fluttur í
sjúkrahús, þar sem gert var að
sárum hans . — Sv. P.
Hallgrúnur Jónsson flytur aðalræðu dagsins 1. mai 1923.