Morgunblaðið - 22.06.1963, Blaðsíða 10

10
MORGUNBL'ABIB
r
Laugardagur 22. júní 1963
Alltaf sami
rakurinn
I. Söguhetjan kynnt
Vesturbæingur í áttatíu ár,
al'livel af sér vikið eins og tím-
arnir eru. Minnið ágaett, en
hlédrægnin hverjuim blaða-
manni hindrun í starfi. Getur
státað ai því að haifa verið
skirður af Hallgómi Sveins-
syni, biskupi. í augium ungu
kynislóðarinnar hlýtur hann
að hafa verið samtíðamaður
Harboes eða Brynjólfs Sveins
sonar. Hefur engan boðskap
að flytja og segist ekkert
langa til að komast í blöðin.
Bætir þó við, þegar búið er
að nota ölil meðöl blaða-
-.em.^jcunnar í ^amtslirafinu:
„Hamingja mín er sú að hafa
kynnzt góðum mönnum. Það
er alveg rétt þetta hjá honum
Björnson um góða menn og
. vegi".
Hann segist hafa haft meiri
ánægju af að tala við konur
en karla. „Það er ekki af
neinni kvensemi," segir hann,
„heldur af hinu að mér .íefur
reynzit konur vitrari og rök-
fastari í viðræðum. Eða lestu
bréf frá konum. Ég get sagt
þér alveg eins og er, að það
þýðir ekkert að t„la_ við mig“,
bætir hai... við. „Ég haf að
vísu lifað áttatíu ár í ýmsurn
hornum landsins, veit þó lítið
meira en þegar Hallgrímur
biskup skírði mig.“
Ég spurði hvort hann
myndi eftir þeim atburði.
Hann svaraði kanikvíslega:
„Þó ég segði þér að ég
myndi eftir honum, yrði það
ekki ótrúlegra en margt ann-
að sem þú hefur látið prenta“.
Ég spurði, hvort hann hefði
sagt mér satt — af- töðuna
til kvenna. Hann d-plaði aug-
um. Ég var litlu nær, en varð
að taka fyrri skýringar hans
gildar. Bn síðar í samtal: okk
ar sagði hann mér eftirfar-
andi sögu, sem gæti ef til viil
varpað einihv'erju ljósi á þetta
r.jál. Hún er eitthvað á þessa
leið:
Hann var á ferðalagi með
góðvini sínum Matthíasi Eim-
arssyni, lækini. og fleira fólki
og var tjaldað við Laxá í Aðal
d 1. Hann var sendur við
annan marm að ka-.pa mat á
næsta bæ. Þtgar þangað kom,
var lítinn mat að flá, en hiús-
freyja bauð þeim félögum að
gamga í eldhúsið. „Bóndi
minn er niður við á að veiða
sillung," sagði hún. Þeir sett-
uist Vj„ eldhúsborðið og hann
tók bóndakonu tali. Röbbuðu
þau saman um alla heima og
geima, meðan hún bakaði, en
svo mjög naut hún þessarar
skrafstundar að hún gætti
þess ekki, að það kviknaði í
svuntu hennar. Hann brá
skjótt við og kæfði eldiinn í
lófa sínum. Þá leit upp félagi
hans ,sem annars hafði setið
álútur- og hlustað með blöndn
um svip á það sem talað var,
og stóð hann að verki. Þegar
þeir koma siðar að nýreistum
..öldum ferðafólksins, eru
þeir spurðir, af hverju þeir
hafi verið svo lengi o? hvað
þeir hafi eiginlega verið að
gera. Þá svarar félagi hans
spurningunni þessum orðum:
„Hann Jon var að nudda
magann á húsfreyjunni.“
Við þessi orð lækkaði vit-
anlega riisið á Jóni í sumra
augurn, en hækkaði að sama
skapi í hugskoti annarra. En
hvao sem því l.our þá er kom
inn tími tifl. að ..-fna nafn
þessa manns, sem nú hefur
verið kynntur með nokkrum
orðum. Hann heitir Jón Jóns-
son og er frá Mörk í Vestur-
bænum. Hann er áttræðuir í
dag.
n. Gröndal á fiðrildaveiðum
Jón sagði mér í upphafi
samtals ofckar, að gamla
Mörk hafi staðið þar sem nú
er Bræðraborgairstígur 8B, og
hefði ég reyndar átt að vera
svo fróður að vita nokkur
deili á þessu rótgróna herra-
setri. „Nafnið er dregið af
því,“ sagði Jón, „að gamli
torfbærinn var kallaður á
Mörkum, láklega vegna þess
hann stóð á mörkum Sels og
Reykjavikur, bæjarmegin. Ég
tók upp á því að kenna mig
við Mörk, því ég var Jónsson
og ómögulegt að heita Jón
Jónsson, eins og þá var lagt
'O úr því að roenn ættu
nokkuð undir sér. Annars hét
gamili torfbærinn Nýibær og
á ég enn afsalsbréf með því
neifni.
Ólafuir Rósinkranz leikfimi
kennari Menntaskólans, var
bróðir móður minnar, en þar
sem foreldrar mínir voru flá-
tækir keypti hann gamla torf
bæinn yfir þau. Síðan byggð-
um við steinbæinn eða öllu
heldur eldlhús og stofukorn,
sem þætti ekkd eins manns
herbergi í dag. Þar sváfum
við systkin ásamt foreldrum
ökkar, en það sagði mér mað-
ur einn, sem gisti þar ein-
hverju sinni, að hann hefði
sofið í stofunni við fjórtánda
mann. Þá hafði fólk hæfileika
til að sofa saman án þess það
yrði vandræðaroál. Og ég veit
ekki til að það sé meiri holl-
usta í dag en tíðkaðist á min-
um æskuárum. Við systkin
vorum óvenju hraust og sjúk-
dómsleysið á okkur mundi nú
þykja tiðindum sæta.“
„Þótti það ekki mikið fyrir-
tæki, þegar Ólafur keypti torf
bæinn?" spyr ég.
„Bæriinn hefur ekki kostað
nema nokkrar krónur," svar-
ar Jón, „en það hefur iíklega
þótt þó nokkrt fé í þá daga.
Nú væri kannski hægt að fá
vínarbrauð með glasúr fyrir
sömu upphæð.
Við vorum mörg systkin,
tíu bræður og tvær systur, og
foreldrar minir höfðu fyrir
stórum hópi að sjá. Nú erum
við fjórir bræðurnir eftir.“
„Hvar ertu fæddur, Jón?“
„í Brekkubæ hér í Aðal-
stræti. Ég hygg bærinn hafi
staðið, þar sem nú er vestur-
álma Morgunblaðöhússins. —
Þar fyrir ofan var hús
Hansens hattamakara. Klaus
somur hans var bekkjarbióðir
minn í barnaskólanum, sem
þá var til húsa þar sem nú er
lögregliustöðin. Svo langt er
um liðið.
Annars var ég um tíma i
Prestaskólanum, ég skal segja
þér frá því. En bíddu hægur.
Ég var staddur á Runnum við
Stóra-Kropp á 75 ára aflmæli
mínu. Þá kemur Haraldur
Böðvarsson í heimisókn. Við
höfum verið kunningjar frá
æskudöguim. í miðju samtali
segir hann við mdg: „Ég get
nú sagt þér það Jón, að ég hef
gengið á Prestaskólann." Þá
segi ég við hann: „Ég hef líka
gengið í hann, en þú hefur
bara verið í annarri deildinni,
ég í báðum“.
Kennislustoflumar v o r u
nefnilega tvær og þannig var
mál með vexti, að amma mín,
Sæunn Sigmuindsdóttir, sem
bjó hjá Ólafi syni sínum í
Prestaskólahúsinu, þar sem
var Haraldarbúð, kenndi okk
uir Haraldi Böðvarssyni báð-
um að lesa. Það var góður
skóli.“
„Hvernig stendur á þvi að
mér finnst ég þekkja þetta
nafn, Brekkubær?"
„Það er alþekikt úr kvæði
Benedikts Gröndals, manstu
ekki eftir því. Hann kvað um
systurnar sem þar bjuggu
iíka. Þegar ég eitt sinn hitti
Kristleif, góðvin minn á
Stóra-Kroppi, sagði hann mér
af því, að Gröndal hafi ein-
hverju sin-ni, þegar hann var
í heimsókn hjá föður mínum,
staðið yfir vöggu minni og
lesið fyrir þá pabba tólf álna
og tírætt kvæði. Ljóðið var
skrifað á langan renning. Eg
mun þá hafa verið misseris
gamaLl, og ef þú ætlar að
spyrja mig hvort ég muni
eftir þessu svara ég hiklaust
játandi. Ég hed heyrt að þessi
renningur sé nú varðveittur í
Camibridge, en það er svo
margf sagit í þessari hiljóð-
bæru borg.“
„Var faðir þinn ljéðelsk-
ur?“
„Það veilt ég ekfci, en hann
var vinnumaður hjá Geir
gamla Zoéga og gerðist síðan
leiðsögumaður ferðamanna,
og þegar Kristfleiflur var við-
staddur lesturinn voru þeir að
ráðgera ferðalag með þýzkan
steinafræðing á Arnarvatns-
heiði.“
„En kynntistu nókkuð
Gröndal gamla?“
„Já, já, sem strákur gerði
ég það. Ég fór með honurn að
veiða fiðrildi í mýrinni, þar
sem nú er KR-sbálinn, svo
fórum við saman niður í'fjöru
að tína konupunga, skeljar og
spretifiska. Það var skemnniti-
legt að vera með Gröndal því
hann var alltaf kátur.“
„Var hann ekki dáTiítið
hlægilegur, þegar hann hljóp
á eftir fiðrildunum?"
„Nei, harun var aldrei blægi
legur. Hann var of góður mað
ur tiil þesis að það væri hægt
að hlæja að honum. Hjá hon-
um fékk ég kaffi og skonrok
að aifllofcnum fiðrildaveiðun-
um og þótti það engin fanga-
búðafæða í þá daga.“
„Þér hefur fumdizit það
gott?“
„AUt gott þegar maður var
strákuir og brakaði í beinun-
um af ofvexti."
„En skólinn?"
„Ég var ein sex ár í barna-
skólanum, alltaf neðstur, seg-
ir Elilen föðursystir þin. Hún
heldur því liíka fram, að Jak-
obína kermsilukona, s e m
kenndi okkur landafræði,
hafi einbverju sinni komið
með jarðlikan og sýnt okkur:
„Svona er nú jörðin," sagði
hún. í þá daga voru börnin
kurteis og sögðu fátt, en ég
gait aldrei þagað og á að hafa
svarað: „Ég hef ekki vitað
fyrr að hún væri á löpp.“
Þannig var mín skólaganga
ekki of kvíðvænlegit áhyggju-
efni. Ég hef verið æringi alla
tíð.“
III. Auga horfir á mig
„Lékstu þér við séra
Bjarna?“
„Nei.“
„Af hverju ekki?“
„Hann var tveimur árum
eldri en ég.“
„Var það nóg ástæða?“
„Ætli það hafi ekki gert
gæfumuninn. Svo fór hann
menntaveginn, en ég upp í
sveit að leggja vegi yfir fjöll
og heiðar, fyrst þó í smala-
mennsku."
„Hefðir þú ekki viljað ganga
menntaveginn?“
„Ég er ekki viss um, að ég
hefði orðið neitt hamingju-
samari. Ég er þakklátur fyrir
það sem ég hef hlotið. Góða
konu, heilsu og aldeilis frá-
bæra vini.“
„Þú hefur ekki haft neinn
sérstakan áhuga á trúmálum
eins og sr. Bjarni."
„Nei, ekki get ég sagt það.
Séra Haraldur Nielsson var
minn prestur og er kannski
enn, þó mér líki ágætlega við
sr. Jón Auðuns. Sr. Haraldur
var mikið skáld. Hann leit
ekki svo á að hann væri all-
ur sannleikurinn. Af þessum
orðum geturðu markað, hvor-
um megin hryggjar ég ligg í
trúarefnum. Ég hef orðið fyrir
margvíslegri reynslu sem ég
skil ekki en hef haft ánægju
af. Það er margt sem gerist, \
en sleppum því. Ég hef nóg
annað við tímann að gera en
rífast um trúmál, sem enginn
kemst til botns í, meðan hann
hefur fulla rænu í þessum
heimi. Og þó, nei ég get víst
ekki neitað því, það hefur ým- í
islegt borið fyrir þessi tiltölu-
lega óþroskuðu skilningavit
mín.
Einu sinni sat ég inni í
stofu. Þá var dóttirin ung
telpa. Ég segi við konuna:
„Það er eitthvert auga sem
horfir stöðugt á mig og mér
finnst ég þekkja það.“ Næsta
dag fékk dóttir mín strá í
annað augað. Ég fór með hana
til læknis, en hún hefur síð-
an haft ský á auganu. Það er
ekki hægt að neita því, að
margt er skrítið í þessum
heimi.
1904 var ég í vegavinnu á
Miðfjarðarhálsi. Þar var mað-
ur að nafni Guðmundur Jóns-
son frá Reykjavík. Hann fékk
lungnabólgu og dó og var graf
inn í Víðidalstunguikirkju. Við
jarðarförina sat ég hægra meg
in framan við miðju, á næsta
bekk fyrir framan mig var
Árni Sakaríasson, verkstjóri,
en Víðidalstunguhjónin sátu
vinstra megin innarlega í
kirkjunni. Bóndinn hét Kristj
án, en ekki man ég, hvað
frúin hét. Séra Hálfdán Guð-
jónsson jarðsöng.
f miðri jarðarförinni tek ég
eftir því að frúin fer að horfa
á mig, en það kom í ljós síð-
ar að Árna fannst hún stara
á sig. Við létum samt sem
ekkert væri. Þótti mér þetta
óviðkunnalegt og missti nið-
xir þráðinxxi í líkræðunni. En
þegar við komum út úr kirkj-
unni, kemur konan til mín og
segir: „Hvaða kona sat á milli
ykkar Árna?“ „Ég varð ekki
var við neina konu,“ segi
ég. Síðan er Árni spurð-
ur og hann segist ekki
heldur hafa séð neina konu.
Við báðum frúna að lýsa kon-
unni fyrir okkur og gerði hún
það mjög nákvæmlega. Þá
segi ég: „Nú þetta er konan
hans Guðmundar heitins."
Árni segir að það sé rétt,
lýsingin eigi við hana svo
ekki skakki nokkrum hlut.
En kona Guðmundar heitins
var þá hér fyrir sunnan, því
hún var nokkuð við aldur og
Framhald á bls. 15.
Jón í Mörk við ófullgert málverk af sér eftir Gunnlaug Blöndal.