Morgunblaðið - 05.12.1963, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 5. des. 1963
sé komið frá landnámsmönnum
í Dölum, því að einhverjir þeirra
voru frá Hörðalandi, eins og
Hörðadalur ber vitni um.
Hrafna-Flóki.
Hann er einn af nafnkunnustu
mönnum í sögu íslands, og
mundi það eitt nægja til að
halda minningu hans á loft, að
hann fann landið og gaf því hið
kaldranalega nafn, sem við það
festist. En auk þess var hann
einn af ættgöfugustu mönnum
landnámsaldar, kominn af
Hörða-Kára, en sá „ættbogi var
mestur og göfgastur á Hörða-
landi“, segir Heimskringla. Af
þeirri ætt var Þóra Mosturstöng,
móðir Hákonar konungs góða.
Hún var ættuð úr Mostur, ef til
vill náfrænka Þórolfs Mostrar-
skeggs, og góð vinátta hafði ver-
ið með þeim Þórolfi og Hörða-
Kára, segir Eyrbyggja.
Ýmsir af ætt Hörða-Kára koma
við sögu íslands, og frá þeim
frændum var komin hin fyrsta
löggjöf landsins. Ulfljótur lög-
sögumaður var sonur Þóru dótt-
ur Hörða-Kára, og hann samdi i
hin fyrstu lög með aðstoð Þor-
leifs hins spaka Hörða-Kára son-
ar, móðurbróður síns. Hróðný
dóttir Hörða-Kára var móðir
Hjörleifs Hróðmarssonar fóst-
bróður Ingolfs Arnarsonar. Guð-
rún kona Einars Þveræings var
Klyppsdóttir, Þórðarsonar, —
Hörða-Kára sonar, en Þórður
hreða var bróðir Klypps. Móðir
Hrafna-Flóka var Vilgerður
dóttir Hörða-Kára. En ættin er
rakin til Hrolfs konungs í Bergi
á Upplöndum.
Sagt er að Hrafna-Flóki hafi
verið víkingur mikill, en ekki
er kunnugt hver var faðir hans,
því að hann var kenndur við
móður sína og mun það benda
til þess að faðir hans hafi orðið
skammlífur. Ekki er heldur vitað
hvar Flóki átti heima. Þó er
líklegt að heimili hans hafi ver-
ið á Sunnhörðalandi. Landnáma
segir: „Hann fór að leita Garð-
arsholms. Þeir lágu í Smjör-
sundi. Hann fékk að blóti miklu
og blótaði hrafna þrjá, þá er
honum skyldu leið vísa, því að
þá höfðu hafsiglingamenn eng-
an leiðarstein í þann tíma á
Norðurlöndum. Þeir hlóðu þar
varða er blótið hafði verið, og
kölluðu Flókavarða. Þar mætist
Hörðaland og Rogaland“.
Flóki fann ísland og dvöldust
þeir hér tvo vetur. Þegar heim
kom til Noregs og menn spurðu
af landinu, lét hann illa yfir,
Herjolfur félagi hans sagði kost
og löst af landinu, „en Þórolfur
kvað þar drjúpa smjör af
hverju strái af landinu, því er
þeir höfðu fundið. Því var hann
kallaður Þórolfur smjör“.
Smjörsund þekkist nú ekki og
enginn bær með því nafni á
þeim slóðum. En þar er stapa-
klettur einn, sem kallaður hefir
verið Rygjavarði og telja menn
að nafnið sé komið af því, að
hann hafi staðið á landamerkj-
um Rogalands, en þetta muni
sennilega vera hinn gamli Flóka
varði. Ekki er hann hlaðinn, eins
og sagan segir.
Þess má geta að Smjör- er
alloft forskeyti í bæjanöfnum á
Hörðalandi og Rogalandi. Getur
það verið komið af tveimur or-
sökum. Hin fyrri er sú, að þar
hafi verið svo góðir kvikfjár-
hagar, að málnyta hafi verið þar
miklu fitumeiri en annars stað-
ar, blátt áfram „dropið smjör af
hverju strái“. Seinni orsökin til
Smjör-nafnsins var sú, segir
Rygh, að þar hafi verið blót-
staður, þar sem menn fórnuðu
smjöri. Þetta gæti vel átt við
um Smjörsund, og að þeir Flóki
hafi fórnað þar smjöri, er þeir
blótuðu hrafnana. Og ef til vill
er þar eitthvert samband á milli
og viðurnefnis Þórolfs smjörs.
Flóki kom seinna út sem land-
námsmaður og nam land í Fljót-
um í Skagafirði. Þar er Flóka-
dalur við hann kenndur. Nú eru
taldir fimm landnámsmenn í
þessari sveit, og er landnám
Flóka einna minnst. Eflaust hef-
ir hann, víkingurinn, komið út
á eigin skipi, en ekki haft land
handa öllum skipverjum sínum
í hinu litla landnámi. Þó má
vera að þeir hafi fengið að setj-
ast að í öðrum landnámum
þarna, þar sem ekki var jafn
áskipað, sérstaklega í landnám-
um hinna sænsku manna, Þórð-
ar knapps og Nafar-Helga, sem
komu út á einu skipi, en námu
hvor mikið stærra land heldur
en Flóki. Á hina hönd Flóka
nam Friðleifur, gauzkur að föð-
urkyni, en flæmskur í móðurætt.
Og þegar þessa er gætt, að
sænskir menn námu þarna lönd,
þá eru norsk bæjanöfn tiltölu-
lega nokkuð mörg í Fljótum.
Vér gerum ráð fyrir að Flóki
hafi verið af Hörðalandi, því að
þar var ætt hans, og þess vegna
berum vér saman nöfn í Fljót-
um og á Sunnhörðalandi. Kem-
ur þá í ljós að þessir bæir eru
þar samnefndir:
Akrar, Brekka, Bakki, Hamar,
Hvammur, Lundur, Mór, Nes,
Skeið, Sólheimar og Slétta (að
vísu Steinslétta á Hörðalandi).
En þar sem gera má ráð fyrir
því, að einhverjir förunautar
Flóka hafi verið úr Ryfylki þar
rétt fyrir sunnan, er rétt að
athuga einnig bæjanöfn þar. Og
þá kemur upp úr kafinu, að öll
þessi sömu bæjanöfn er að finna
í Ryfylki.
Hvað verður þá af þessu ráð-
ið? Ekki annað en það, að þetta
eru svo algeng bæjanöfn, að þau
geta komið fyrir hvar sem er í
Noregi. Þau veita engar upplýs-
ingar um hvaðan Flóki og menn
hans hafi verið.
Nokkur nöfn eru þó eftir. —
Haganes er til í R og Hagavík
á H. Svo er Háls til í Eikunda-
sundi syðst á R. Sólheimar er
nefnt fornt eyðikot í Fljótum,
en bæir með sama nafni eru til
á R, og Sólheimur er bæjarnafn
bæði á R og H. Tunga er til hjá
Stafangri (R). Rípur hét býli í
Fljótum, en Rípland er til á R.
Nefstaðir eru í Fljótum, en Nef-
ey á R. Krakhús er eyðikot hjá
Barði, en Krakkur er á R. Kall-
staðir hét kot hjá Barði, en Kall-
aðarland er á R. Helgustaðir
eru í Fljótum, en Helgivöllur á
R og Helgaland á H. Gautastað-
ir eru í Fljótum, en Gautatún,
Gautdalur og Gautland á R og
Gautdalur á H. Berghylur er í
Fljótum, en Bergstöðull á R.
Einkennilegt nafn er Fyrirbarð
í Fljótum, en Fyrirland hét bær
á R. — Sé hér um nafnaskyld-
leika að ræða, þá hefir Rogaland
betur í samkeppninni við Hörða
land. Ekkert verður sérstaklega
ráðið af bæjanöfnum í Flókadal
sjálfum. Þau eru fá, en fjögur
eiga sér alnafna bæði á Hörða-
landi og Rogalandi.
Af þessu verður þvi ekkert
ráðið um það, hvar Flóki hafi
átt heima í Noregi. En hinu vild-
um vér gjarna trúa, að hann
hefði látið landnámsbæ sinn
heita eftir bæ sínum þar. Hann
skírði bæ sinn Mó eða Móa. Það
bæjarnafn er að minnsta kosU
til á fjörum stöðum á Rogalandi,
en aðeins á einum bæ á Sunn-
hörðalandi, í Etne-sókn.
En þar sem Flóki átti ky.n
sitt á Hörðalandi, mæla líkur
með því að hann hafi verið frá
Mó í Etne. Skammt frá þeim bæ
heitir líka Flókaþveit og jafnvel
eru þar tvö örnefni kennd viS
Flóka. Nú vitum vér að Flóka-
varði, sem ekki er alllangt það-
an, og Flókadalur, eru við hann
kennd. Væri því engin goðgá að
ímynda sér að Flóka-nöfnin hjá
Mói í Etne, sé einnig við hann
kernnd. Á Rogalandi hefi ég ekki
getað fundið neinn stað Kannd-
an við Flóka, enda nefir naínið
verið fátítt. Mér virðist því sem
þessar athuganir bendi til þess,
að Hrafna-Flóki hafi venð írá
Mó í Etne.
Frá Eiríki rauða
Landnáma segir hann ættaðan
af Jaðri. Þaðan fór Þorvaldur Ás-
valdsson faðir hans „fyrir víga
sakir. Hann nam Drangaland og
Drangavík á Ströndum og bjó að
Dröngum alla ævi“.
Þetta landnám var lítið og þar
ganga fjöll í sjó fram, svo þess
var ekki að vænta að þar gæti
verið margir bæir. En bær land-
námsmannsins á sér einn alnafna
á Jaðri, og er freistandi að ætla
að þaðan hafi Þorvaldur verið,
eða kona hans. Það mun nú þykja
langsótt, þegar staðhættir þarna
eru athugaðir og horft á hina
miklu dranga, sem þar eru, að
halda að Dranganafnið sé sótt til
Noregs. Það hafi legið beint við
að láta bæinn draga nafn af
dröngunum. En mundi það þá
ekki hafa verið kærkomið tilefni
að skíra bæinn í höfuðið á Dröng
um á Jaðri, þegar staðhættir
voru þannig að nafnið átti vel
við?
Skammt frá Dröngum á Strönd
um er fornt eyðikot, sem kallast
hefir Krákutún , en í Strandar-
bvggð á Rogalandi var bær, sem
hét Krákuvöllur, og er þar skylt
skeggið hökunni, því að tún og
völlur er hið sama. Fauskavík
(eða Fauskvík) er þar, en Fausk-
ur er bæjarnafn á Rogalandi.
Þarna eru og ýmis örnefni önn-
ur, sem gæti átt fyrirmynd sína
í Noregi: Árdalir (en Árdalur er
á Jaðri), — Byrgisár (en Byrgis-
akur á Jaðri) — Húsá (það ár-
nafn er í Noregi) — Vatnshöfði
(Vatnsland er í Noregi rétt hjá
Krákuvelli) — Kattardalur (en
Kattaland heitir bær á Jaðri) —
Kálfaskarð (Kálfaland í Noregi)
— Kringluvatn (Kringla er nokk
uð algengt bæjarnafn í Noregi og
eins kemur það fyrir í samsett-
um örnefnum). Göltur (er til í
Noregi og ýmsir staðir hafa þar
nöfn af öðrum dýrum, og sömu
söguna er að segja hér og hefir
sá nafngiftasiður borizt hingað
frá Noregi). Fjölda mörg örnefni
í Noregi eru kennd við sel, og
hér eru þá líka Selhólar, þar sem
mælt er að Þorvaldur landnáms-
maður sé heygður.
Um Drangaland er svo ekki
fleira að segja að sinni, en til
gamans skulum vér fylgja Eiríki
rauða á ferli hans og athuga
hvaða nöfn hann hefir gefið.
Þegar hann flæmdist úr Hauka-
dal, segir sagan að hann hafi
„numið" Brokey og Öxney, og
mun það verða að skiljast svo,
að hann hafi fyrstur flutt byggð
í þessar eyjar, því að sennilega
hafa þær áður fylgt landnámi
Skógstrendinga. Sagan segir að
hann hafi búið á Tröðum í Suð-
urey hinn fyrsta vetur. Tröð og
Traðir eru algeng bæjanöfn á
Rogalandi. Öxney minnir líka á
bæjanöfnin Öxnabær og Öxna-
vað á Jaðri. Svo flyzt Eiríkur bú-
ferlum til Grænlands og kallar
bæ sinn þar Brattahlíð. Er það
hending, eða lét hann bæinn
heita eftir eina bænum á Roga-
landi sem heitir Brattahlíð?
Og svo skírði hann landið
Grænland. Mundi þar ekki gæta
áhrifa frá norskum nafngiftum,
því að mörg nöfn byrja þar á
Græn-. Á sundaleiðinni fyrir
Vesturlandi eru ýmis slík nöfn:
Græningar, Græningur, Græn-
ingafjörður, Græningasund. —
Það er engu líkar en þetta sé
nokkurskonar gælunöfn á þess-
ari fögru sundaleið, þar sem
aldrei gætir brims og sundin
verða græn á litinn af gróðri
eynna og landsins á báðar hend-
ur. Þarna var eigi einungis hið
fegursta útsýni, heldur algjör-
lega örugg skipaleið, hverju sem
viðraði, og það hafa aðrir eins
siglingamenn og Norðmenn kunn
að að meta. Þeim hefir þótt vænt
um sundin og þess vegna hafa
þeir viljað gefa þeim fögur nöfn.
Kona Hrapps Bjarnarsonar
bunu og móðir Þórðar skeggja
landnámsmanns, hét Þórunn og
var kölluð Græningarjúpa. Þór-
hildur dóttir höfðingjans Þórðar
gellis var kölluð rjúpa og ekki
hefir það verið óvirðingarnafn
um svo ættgöfga konu. Það hefir
því áreiðanlega verið sérstakt
virðingarheiti, að Þórunn Hrapps
dóttir var kölluð rjúpa og kennd
við Græninga. Máske hefir það
verið „bezt und bláum himni
kenninafn" svo að kona ætti.
Eiríkur kvaðst hafa gefið Græn
landi þetta nafn „því að hann
kvað menn það mjög mundu fýsa
þangað, ef landið héti vel“.
Að „heita vel“ getur þýtt það,
að nafnið minni á staði, sem
menn höfðu áður bundið tryggð-
ir við og höfðu á sér nokkurs-
konar helgiblæ í minningunni.
— ® —
Þótt athuganir þessar nái
skammt, vona ég að þær leiði í
ljós, að hér er mikið og merki-
legt rannsóknarefni, sem ekki
hefir verið hreyft við áður. Hér
er enn óskráður einn kafli í land-
námssögu íslands og ekki ómerki
legur. Það er á valdi fræðimanna
vorra hvort hann verður nokkru
sinni skráður svo ýtarlega sem
þörf er á.
Lofthitunarketill
60 þús. K. Cal (ca. 8—9 ferm.) með blásurum og
brennurum óskast keyptur nú þegar.
Veltækni hf.
sími 38008 eða 37824.
Blekkúlan í BIC mundi kosta sex-sinnum
meira í öðrum kúlupennum.