Morgunblaðið - 05.12.1963, Blaðsíða 25

25
^ Fxmmtudagur 5. des. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
Arnfríður Sigurðardóttir Laxamýri
Minning
HINN 16. júní í sumar lézt að
heimili sínu, Nökkvavogi 6 í
Keykjavík, Arnþrúður Sigurðar-
dóttir, 97 ára að aldri, fyrrum
húsfreyja á höfðuðbólinu Laxa-
mýri í Suður-Þingeyjarsýslu.
Hún var borin til moldar í Húsa-
víkurkirkjugarð 29. s.m., frá
*inni gömlu sóknarkirkju á Húsa
VÍk.
Arnþrúður á Laxamýri, — en
það var hún venjulega nefnd
hér nyðra — var heiti, sem borið
var fram með mikilli virðingu.
Ég var barn að aldri, þegar ég
heyrði þetta nafn fyrst. Alltaf
síðan hefir það vakið hjá mér
geðblæ og tilfinningu virðingar
og aðdáunar, hvenær sem ég
hefi heyrt það nefnt. Ánægju-
legt er, þegar maður verður ekki
á fullorðinsárum fyrir von-
brigðum, vegna bernskuskilnings
síns á því, sem hátt hefir borið
í barnsvitundinni. Gott að finna
•ð það, sem gat verið hilling,
reynist virkileiki.
* * •
Amþrúður var fædd á Gunn-
•rsstöðum í Þistilfirði 15. mars
1866, dóttir Sigurðar bónda þar,
Gunnlaugssonar, bónda í Skógum
í Axarfirði, Sigvaldasonar. Móðir
hennar var kona Sigurðar,
Kristín Björnsdóttir, bónda í Lax
árdal 1 Þistilfirði.
Þegar Arnþrúður var á niunda
ári, fluttist hún með foreldrum
sínum að Ærlækjarseli í Axar-
firði og þar ólst hún upp. Systk-
in hennar, er til ára komust,
voru fjögur:
Sigurveig, er giftist Jóni Jóns-
syni Gauta, bónda á Héðinshöfða
©g víðar, Björn, bóndi á Grjót-
nes, Stefán, bóndi 1 Ærlækjar-
seli, Gunnlaugur, dó um tvítugt.
Árið 1891, 10. september, gift-
ist Arnþrúður Agli Sigurjóns-
syni á Laxamýri og fluttist þang
að. — Laxamýri er mikil jörð og
fögur. Um þetta leyti bar hún
þó ennþá meira af sem bújörð en
hún gerir nú, af því að tækni
seinni ára hefir gert kleift að
breyta mörgum jörðum í stór-
býli, þótt áður væri þær jafnvel
lágkúruleg kotbýli. Á tímabili
mun Laxamýri hafa verið að
fasteignamati hæst metna bú-
jörðin á landinu. Áttu veiga-
mikinn þátt í því hlunnindi jarð-
arinanr: lax- og silungsveiði, æð-
arvarp, selveiði og trjárekL
Sigurjón Jóhannesson, tengda-
faðir Arnþrúðar, bjó s Laxamýri
frá 1862 til 1892. Hann var stór-
huga og ákafamikill athafna-
maður. Hann reisti þar, árið 1874,
eitt stærsta og vandaðasta íbúð-
arhús þeirrar tíðar hérlendis.
Svo vel var húsið viðað, að meg-
in viðir þess dugðu til endur-
byggingar á því fyrir nokkrum
árum. Sigurjón kom upp áveitu-
engjum, stækkaði tún og slétt-
aði, — og jók æðarvarpið með
friðun og mikilli umhirðu.
Vorið eftir að Arnþrúður og
Egill Sigurjónsson giftust, tóku
þeir Egill og Jóhannes bróðir
hans Laxamýri á leigu hjá föður
sínum og hófu þar félagsbúskap.
Undanskilin í leigu jarðarinn-
ar var Kiðlingsey í Laxá og beit-
arhúsin að Litlu-Saltvík, ásamt
túnbletti þar. Eyjuna og tún-
blettinn lét Sigurjón heyja, hafði
á beitarhúsunum sauði, og notaði
heyið handa þeim. Útbeit var
þar góð til lands og fjörubeit
nokkur og mátti hann hagnýta
beitina fyrir sauði sína.
Þetta fyrirkomulag hélzt i 14
ár, eða þar til 1906, að Sigurjón
seldi Agli og Jóhannesi jörðina
og fluttist til Akureyrar, þar
sem hann lét reisa. sér íbúðar-
hús og dvaldist til 1912, eða þar
til kona hans, Snjólaug Þorvalds
dóttir, lézt, en þá fór hann aftur
í Laxamýri til sona sinna.
Jóhannes Sigurjónsson hafði,
áður en hann byrjaði búskap
*neð Agli bróður sínum, verið
nokkur ár í Ameríku, vestur við
Kyrrahaf, og einkum stundað
þar laxveiðar. Kom laxveiði-
kunnátta hans í góðar þarfir
við þá grein búskaparins á Laxa-
mýrL — Jóhannes kvæntist árið
1896 Þórdísi Þorsteinsdóttur frá
Stóru-Hámundarstöðum á Ár-
skógsströnd.
Félagsbúskapur bræðranna
stóð óslitið í 32 ár, og með svip-
uðu skipulagi alla tíð eftir að
Jáhannes kvæntist.
Margt fólk var jafnan á búinu.
Venjulega voru þar sex vinnu-
menn og jafnmargar vinnukon-
ur. Auk árshjúanna var svo
kaupafólk fleira og færra ár-
lega. Þá ólust upp á heimilinu
tólf börn. Áttu Arnþrúður og
Egill fjóra sonu og tvær dætur,
en Þórdís og Jóhannes sex dæt-
ur, sem upp komust.
Borðhald fjölskyldnanna var
sameiginlegt. Risna sameiginleg
vegna næturgesta og matargesta.
Hins vegar höfðu húsfreyjurnar
hvor um sig á sínum vegum kaffi
gerð handa sérgestum fjölskyldu
sinnar. Einkum þurfti Arnþrúð-
ur oft til þess að taka, af því
að maður hennar hafði lært úr-
smíði og gullsmíði, sem hann
stundaði í tómstundum, og áttu
margir erindi við hann persónu-
lega vegna þess iðnaðar. Einnig
þurftu margir að finna hann, af
þvi að hann gegndi opinberum
störfum. Hann var lengi í hrepps
nefnd og seinni árin hrepps-
stjóri. Næturgreiði og máltíðir
voru veittar af félagsbúinu, þótt
sérgestir ættu í hlut. Metingur
um þessa hluti þekktist ekki milli
fjölskyldanna að sögn.
Gestagangur var mikill á Laxa
mýri. Bærinn var í þjóðbraut og
hentugt að á þar og gista fyrir
héraðsbúa eftir ferðaháttum fyrri
ára. Langferðamenn, innlendir
og erlendir, lögðu leiðir sínar
heim á stórbýlið.
Öll störf að búskapnum voru
sameiginleg:
Heyöflun, veiðiskapur, varp-
nytjun, skepnuhirðing o.s.frv.
Vinnumenn, vinnukonur og
kaupafólk var í sameiginlegri
þjónustu félagsbúsins og undir
9Ömu stjórn utan bæjar, en
hana hafði Egill að mestu leyti
á hendi, þar til elzti sonur hans,
Sigurður, tók við verkstjórninni
að nokkru eða öllu leyti. En
ætíð var haft samráð við Jóhann
es um öll meiriháttar atriði, —
og raunar smátt sem stórt, þegar
hann var nærstaddur. Hann var
hið mesta ljúfmenni og samvinnu
þýður í beza lagi. .
Innan bæjar var aftur á móti
meginreglan sú, að vinnukonurn-
ar skiptust. Voru venjulega þrjár
undir stjórn hvorrar húsmóður
við tóskap, þjónustubiögð og
flest innistörf. Drakk oftast hvor
hópur þá kaffi hjá sinni húsmóð-
ur en neytti máltíðanna hjá fé-
lagsbúinu.
Fyrstu búskaparárin gekk sauð
fé undir tveim mörkum, enda
höfðu bræðurnir sérreikninga í
verzlunum. En fljótlega var fjár
markið haft eitt og innlegginu
skipt til helminga.
Sinn reiðhesturinn var til-
einkcður hvorri húsmóður, og
stundum tileinkuðu bændurnir
sér sinn reiðhestinn hvor líka,
einkum þó Egill, enda hafði hann
á hendi öll aðalviðskipti heimil-
isins út á við og gegndi opinber-
um störfum, sem kröfðust ferða-
laga.
Sambúð Egils og Jóhannasar
var með eindæmum góð og á-
rekstralaus, segja nákunnugir
mér. Bræðurnir fóru venjulega
báðir í hverja veiðiför, sneru í
sama heyflekknum, sátu and-
spænis hvor öðrum við dún-
hreinsun o.s.frv. Þegar frá laxi
var gengið, var ófrávíkjanleg
regla, ef báðir voru heima, að
Egill flatti laxinn, en Jóhannes
þvoði, saltaði og bjó síðan undir
reykingu það, sem þannig var
tilreitt. Þegar vitjað var um net
eða selanætur, fór Jóhannes með
lögninni, greiddi vetðina úr og
gerði við, ef möskvaföll eða aðr-
ar bilanir höfðu orðið. Þegar
farið var með skotvopn til sel-
veiði var Egill skyttan. Jóhann-
es sá að mestu um hirðingu æð-
arvarpsins og öflun eldsneytis.
Egill var smiður heimilisins og
annaðist viðhald heimilistækja.
Innan bæjarins var hið sama
góða samkomulag milli húsfreyj-
anna og utan húss ríkti hjá hús-
bændunum, og voru þær þó um
margt mjög ólíkar, en báðar mikl
ar mannkosta konur.
Sá var samt munur á heimilis-
bragnum utan dyra og innan
bæjar, að úti var áberandi ákafi
og asi á mönnum, en inni var ró
og stillileg áistupdun iðjusemi.
Mun ákafinn utan húss hafa ver-
ið arfur frá Sigurjóni Jóhannes-
syni, sem jafnan hljóp við fót,
en innanhússbragurinn mótazt af
skapgerð Arnþrúðar, sem virtist
að vísu vera fremur hlédræg, en
var þó svo sterkur persónuleiki,
að jafnvel þögn hennar talaðL
Börn Arnþrúðar og Egils voru:
1. Sigurður, fæddur 11. ágúst
1892. Hann er nú búsettur á
Húsavík; stundar trésmíðar,
skrifstofustörf o.fl.
2. Snjólaug, fædd 9. júlí 1894,
dáin 18. maí 1954. Var lengi
húsfreyja að Kaldbak við
Húsavík.
3. Kristín, fædd 22. nóv. 1897.
Er ráðskona að Nökkvavogi
6, Reykjavík.
4. Sigurjón, fæddur 27. júlí 1902
úrsmiður í Reykjavík.
5. Stefán Gunnbjöm, fæddur 14
des. 1904, starfsmaður hjá At-
vinnudeild Háskólans, Reykja
vík.
6. Jóhannes, fæddur 1. des. 1906
húsgagnasmiður, Reykjavík.
Hinn 30. janúar 1924 andaðist
Egill Sigurjónsson 57 ára gamall.
Árið áður hafði hann keypt hluta
Jóhannesar af Laxamýri og var
félagsbúi fjölskyldnanna slitið
vorið 1924.
Arnþrúður bjó áfram næstu ár
á Laxamýri með börnum sínum,
öðrum en Snjólaugu, sem var
áður farin að heiman. Vorið 1928
brá Arnþrúður búi og var Laxa-
mýri þá seld Jóni H. Þorbergs-
syni, sem fluttist þangað frá
Bessastöðum og býr þar enn.
Búsældarár voru lítil um þetta
leyti. Yngri bræðurnir, synir
Arnþrúðar, álitu sig meira
hneigða til iðnaðarstarfa en bú-
skapar. Hátt verð var boðið í
jörðina og kaupin fast sótt.
Arnþrúður fluttist til Akureyr-
ar fyrst og átti þar heima um
skeið. Seinna fluttist hún til
Reykjavíkur. Alltaf bjuggu þær
saman mæðgurnar, Arnþrúður
og Kristín, og eftir að til Reykja-
víkur kom, héldu með þeim heim
ili synir Arnþrúðar, Sigurjón og
Jóhannes.
* * *
Ég minnist Egils á Laxamýri
sem eins af þeim mönnum, sem
ég hefi haft mesta ánægju af að
kynnast og starfa með. Aldurs-
munur okkar var að vísu mikll,
en áhugi hans á því, sem lifað
er fyrir og viðhorf hans til
manna og málefna voru æsku-
mannsleg, þótt hann væri þá, er
við áttum mest saman að sælda,
kominn um og yfir fimmtugt.
Drengskapur hans var mikill, og
skáldleg sýn var honum gefin í
ýmsum efnum, þótt ekki fengist
hann við skáldskap, eins og Jó-
hann bróðir hans.
Samibúð Egils og Arnþrúðar
var mjög góð. Arnþrúður var vel
gift, og börn hennar voru henni
ástrík og umhyggjusöm til hinztu
stundar, enda eru þau mikið
mannkostafólk.
Æskuiheimili Arnþrúðar var
menningarheimili. Foreldrar
hennar voru kunn sem fyrirmynd
arfólk. Hún gekk áður en hún
giftist í Kvennaskólann að Lauga
landi og útskrifaðist þaðan. Sú
skólaganga þótti vænleg til
menningaráhrifa á þeirri tið og
reyndist það áreiðanlega flest-
um, sem nutu hennar.
Arnþrúður var greind kon»,
bókhneigð og ljóðelsk. Lærði húrv
mikið af ljóðum og kunni þau
síðan alla ævi, því hún hafði á-
gætt minni.
Hún hafði f æsku vanizt góð-
hestum og hafði mikið yndi af
að sitja góðan hest.
Sagt er, að gifting Arnþrúðar
og Egils hafi verið að feðraráði,
og Sigurður faðir hennar hafi
sagt við Sigurjón á LaxamýrL
að hann yrði að láta dóttur sína
hafa, ef hún færi í Laxamýri,
annálaðan, hvítan gæðing, er
hann átti og Goði var nefndur.
Hvort sem þetta er rétt eða
ekki, lét Sigurjón Arnþrúði fá
Goða til eignar. Átti hún Goða
lengi og hleypti honum margan
fallegum sprett fram úr sam-
reiðar hópum. Dró það ekki úr
reisn húsfreyjunnar á stórbýlinu.
Alltaf mun Arnþrúður hafa
saknað Laxamýrar eftir að hún
fór þaðan. Eitt sinn sagði hún
við vinkonu sína; „Það þurfti
að hittast þannig á, að vorið,
sem ég fór frá Laxamýri, var
eitt fegursta og blíðasta vorið,
sem ég man.“ Hún mælti þetta
brosandi, en brosið bar með sér
Ijúfsáran trega, eins og orðin.
Arnþrúður var þrekmikil kona,
hafði sterka skapsmuni, en jafn-
vægisgóða. Tamdi sér sanngirni
og hógværð. Var þó föst fyrir
og mikilsráðandi í félagsbúskap
þeim, er hún tók þátt í á Laxa-
mýri, og ég hefi lauslega lýst til
glöggvunar þeim, sem ókunnugir
eru. Það þarf mikil'hæfa hús-
freyju til þess að standa eins vel
og hún gerði út á við l þeirri
stöðu, sem hún var, og þá ekki
síður manngildi til að koma
þannig fram inn á við, að friður
og vinátta haldist með fjölskyld-
um, sem reka slíkan búskap og
heimilshald saman í meira en
þrjá áratugi. Arnþrúður átti að
sjálfsögðu ekki ein góðan hlut
að þessu máli, en hennar hlutur
var stór. öllum aðilum var þetta
sambýli til sóma.
Arnþrúður var fríð kona og
hélt sér með afbrigðum vel til
æviloka. Þegar hún varð níræð,
kom ég sem gestur á heimili
hennar í Reykjavík, ásamt fleir-
um. Þá var hún, þrátt fyrir sinn
háa aldur, minnugust alira við-
staddra á atburði fyrri ára og
jafnvel líka á nýjustu viðburði.
Og hún var létt í hreyfingum
eins og ung væri.--------
Nú hvílir hún í kirkjugarðin-
um á Húsavíkurhöfða, móti höf-
uðátt sólar, við hlið manns síns.
Kynslóð jafnaldra hennar er
kom»n undir græna torfu. Minn-
ingat mást og hverfa. En lengi
mun þó í þessu héraði verða
getið höfðingskonunnar Arnþrúð
ar á Laxsmýri og hins örláta,
drengilega manns hennar, Egils
Sigurjónssonrr.
Bílar knúni- dauðum krafti
flytja fólk um Laxamýrarleiti,
þar sem Goði, hinn göfugi gæð-
ingur og yndisvakþ skeiðaði und
ir söðli Arnþrúðar fyrrum, eða
stökk „svo draumar hjartans rætt
ust.“
Skynlausar vélar, óþrcytandi,
vinna nú að mestu heyverkin á
Laxamýri, þar sem 12 vinmnhjú,
auk kaupafólks, stóðu á túnt. —
og „aðgát“ varð að hafa „í n»r-
veru sálar.*
Lifshættir breytast. En fjöllin,
sem á horfa, eru óbreytt. Og
landið og þjóðin þarfnast mann-
kostafólks engu síður en áður.
Þetta er líka óbreytt.
Ég leyfi mér i nafni héraðsins
að lýsa yfir þakklæti til Arnþrúð
ar á Laxamýri fyrir æfistarf
hennar og sígilt fordæmi. Og ég
sendi börnum hennar og öðrum
niðjum hennar samúðarkveðju,
vegna fráfalls hennar, um leið og
ég samgleðst þeim yfir að hafa
svo miklhæfrar og mætrar ætt-
móður að minnast.
Húsavík, 20. ágúst 1963.
Karl Kristjánsson.
Þ YKKT
HELANCA
stretcli-buxnaefni nýkomið
í fallegum litum.
Marteinn Einarsson & Co
Dömudeild Laugavegi 31 - Sími 12815

Laugavegi 59
Beztu sniðin
50
eínisgerðir
Ensk efni
íslenzk efni
Enskur meistari
eða íslenzkur
meistari
sníða fötin á yður gegn
smá aukagjaldi.
Lagerverð tæp 2 þús. til
rúm 3 þús. kr.
Hltínta