Morgunblaðið - 09.02.1964, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADIÐ
Sunnudagur 9. febr. 1964

INNCANGUR
Það hefur að vonum valkið mikla
athygli, að stærsta stangaveiði-
félag landsins, Stangaveiðifélag
Reykjavíkur, hefur falað á leigu
og gert tilboð í annað af tveimur
mestu • laxveiðisvæðum landsins,
vatnasvæði Ölfusár-Hvítár. Hafa
fréttir um þetta mál verið birtar
í dagblöðum að undanförnu.
Þar sem flestir munu ókunn-
ugir veiðimálum ofannefnds lax-
veiðisvæðis, þykir ekki úr vegi
að segja lítilsháttar frá aðstæð-
um þar, og hvernig veiðimálum
er þar háttað .
VATNAKERFIÐ
Vatnakerfi Ölfusár-Hvítár er
eitt af stærstu vatnakerfum
landsins. Aðalhluti þess er jökul
áin mikla, sem nefnd er Ölfusá
neðan við þar, sem Sog kemur
í hana að norðan, og Hvítá þar
ofan við. Fiskgengi hluti Ölfus-
ár-Hvítár er tæplega 90 km. að
lengd. Helztu þverárnar að norð-
an eru Sog, 11 km. að lengd. Brú-
ará, um 35 km., og Tungufljót
nálægt 10 km. Að sunnan rennur
Litla-Laxá 25 km. að lengd og
Stóra-Laxá rúmlega 30 km. löng.
Hinn fiskgengi hluti aðal þver-
ánna er þarrnig samanlagður ná-
lægt 110 km. Minni ár og lækir
hafa ekki verið teknir hér með.
Veiðiútbúnaður við Ölfusá.
Þór Guðjónsson, veiðimálastjóri:
VEIDIMÁL i ARNESSYSLU
LAX og SILUNGUR
A mestum hluta vatnasvæðis-
ins hrygnir lax og silungur og
elst þar upp. Lax og göngusilung
ur sem gengur í sjó 2-4 vetra
gamlir frá 10-15 cm. að lengd.
Laxinn dvelst í sjó í 1-3 ár áður
en hann gengur upp í vatna-
svæðið til þess að hrygna. Aðeins
hluti laxins hrygnir oftar en
einu sinni, en sjóbirtingur getur
hrygnt oft, en ekki þarf hann
þó að hrygna á hverju ári eftir
að kynþroska er náð. Laxinn
verður 4-6 pd. eftir ársdvöl í sjó
og 8-12 pd. eftir tvö ár, og enn
stærri, þegar hann hefur dvalizt
þar lengur. Laxinn er veiddur,
þegar hann gegnur úr sjó upp
árnar til þess að auka kyn sitt
á stöðvum forfeðranna í ánum.
VEIÐIAÐSTÆÐUR
Vatnsföll, sem lax fer um, á
vatnahverfi Ölfusár-Hvitár eru
að sjálfsögðu mjög ólik hvað
vatnsmagn snertir. allt frá litlum
bæjarlækjum upp í stórfljót.
Mestur hluti laxgenga hluta
vatnakerfisins er þó einhvers-
staðar þarna á miili hvað vatns-
magn snertir. Það gefur því að
skilja, að veiðiaðstaða á hinum
nálægt 170 veiðijörðum á vatna-
svæðinu sé mjög misgóð, og að
viðhorf veiðibænda til veiði-
mála séu ólík, þar sem þau mót-
ast að mestu af veiðiafstöðunni.
Bóndinn á jörðinni við lækinn,
sem ekki hefur aðstöðu til að
veiða laxinn, þó að hann hrygni
við túnfótinn hjá houm, hefur
því allt annað viðhorf en ósa-
bóndinn, sem veiðir árlega hundr
uð laxa á göngu þeirra upp á
hryggningarstöðvarnar.
Enn hefur bóndinn, sem leigir
veiði sína til stangaveiði, annað
viðhorf, en þeir, sem að ofan
eru nefndir. Tvo aðstöðuhópa
má vissulega telja enn, þótt báð-
ir veiði í net, en það eru veiði-
bændur við Ölfusá ofan ósa ann-
arsvegar og Hvítár-bændur hins-
vegar. Á milli einstakra aðstöðu-
hópa eru viðhorfin misvel mörk-
uð. Hagsmunahóparnir eru eins
margir os sjónarmiðin og hver
hópur hefur sína hugmynd um
hvernig veiðin skuli skiptast
milli einstakra hluta vatnakerfis
ins, og vill þá, eins og við er að
búast, hver hópur sinn hlut sem
mestan. Nauðsynlegt er að gera
sér grein fyrir hinum ólí'ku við-
horfum og skiptingu veiðibænda
út frá þeim í hagsmunahópa og
skipta þeim í sinn hóp, áður en
skilin verður afstaða þeirra til
veiðimálanna á vatnasvæðinu.
VEIÐIAÐFERÐIR
Á hinu víðáttumikla vatna-
svæði Ölfusár-Hvítár eru veiði-
aðstæður mjög ólíkar, og hefur
sami veiðiútbúnaðurinn því ekki
þótt hæfa allsstaðar. Lagnetið,
oft krókbeygt á enda, hefur verið
aðalveiðitækið síðustu áratugina,
en áður _ var ádráttarnetið al-
gengast. Á þriðja áratug þessarar
aldar var girðingin með gildrum
tekin upp og notug í Ölfusárósi
í rúmlega áratug,
Stöngin hefur einnig verið not
uð um langt árabil, einkum í
bergvatnsám. Fram til 1937
veiddu bændur með ofangreind-
um tækjum, hver- fyrir sínu
landi. Árið 1938 tók veiðifélag
Árnesinga til starfa og lét veiða
í girðingu og lagnet á fáum stöð-
um fram til ársins 1957, að tveim
árum undanteknum. Á árunum
1940-1957 var einnig veitt við
laxalátrin í svokölluð silunga-
net á flestum jörðum við Ölfus-
á og Hvítá. Á árunum 1958-1963
hefur veiðifélagið leyft bændum
að veiða fyrir löndum jarða
sinna á stöng og í lagnet. Til lax-
veiða hafa lengst af verið leyfð-
ar 20 stengur, en þekn hefur ver
ið skipt niður á bergvatnsárnar
I og á þá staði í Ölfusá-Hvítá, sem
stangaveiði hefur farið fram á
nú um árabil. Silungsstengur
hafa verið leyfðar neðst í jökul-
vatninu 4 á hvert lögbýli.
Fyrst eftir að Veiðifélagið gaf
bændum lausa veiðina 1958, voru
leyfð 3 lagnet á lögbýli og síðar
tvö. A árinu 1962 voru 29-31 lag-
net í Öilfusá og 44-46 lagnet í
Hvítá, en auk þess voru 2 lag-
net í bergvatnsánum. Samkvæmt
veiðiskýrslum veiddust á því ári
alls 6797 laxar. Veiðin skiptist
þannig: í Ölfusá veiddust 60,8%
af laxinum á öllu svæðinu í Hvít
á 33,6% og í bergvatnsánum
5,6%. í net veiddist alls 88,1%
og á stöng 11,9%.
VEIÐIAFKOMA
Veiði á einstökum jörðum er
mjög misjöfn. Á þriðjung af jörð
um, sem skýrslur ná til, veiddust
í net sumarið 1962 yfir 150 lax-
ar, en á fllestum mun veiðin hafa
verið minni, allt niður í fáeina
laxa. í blaðagrein vildi neta-
bóndi 1962 lítið gera úr hlunind-
um af netaveiði. Út. frá upplýs-
ingum, sem hann gefur upp í
grein sinni, má ætla, að þurft
hafi sem næst andvirði 150 laxa
til að standa undir veiðikostn-
aði, en í þessu tillviki var veiði
stunduð sameiginlega fyrir
nokkrar jarðir. Veiðikostnaður
er töluverður á jörð, ef öll vinna
og bifreiðakostnaður er reiknað
ur á gangverði. Hlunindi af lax-
veiði, þar sem veitt er í net, má
að sjálfsögðu reikna með ýmsu
móti, og sumir verða að reikna
sér skemmtunina við veiðiskap-
inn allháu verði, ef tekjur
og gjal'daliðir eiga að koma út
^jafnir. Það mun því vera fjár-
hagslega hagkvæmt, þegar til
lengdar lætur, fyrir þorra veiði-
eigenda að leigja veiði sína fyrir
gott verð, frekar en veiða sjálfir
í net, en með því er veiðikostn-
aður sparaður.
Hér að framan hefur verið tek
ið veiðiárið 1962 vegna þess, að
I það mun að veiðlmagni til nálg-
j ast meðalveiðiár, frekar heldur
j en t.d. árin á undan, sem voru öll
j góð veiðiár. Alkunna er að sveifl
| ur verða í laxamagni yfir lengri
tímabil. Að undanförnu hafa
! komið mörg góð laxveiðiár, og er
ekki við því að búast, að slí'kt
i ástand haldist um ókominn tima.
Má í þessu sambandi minna á
muninn á veiði í Ölfusá-Hvítá
árið 1932, en þá veiddust sam-
kvæmt veiðiskýralum 8639 laxar
og 1935, en þá var veiddur 2544
laxar. Veiðitilihögun var sams-
konar bæði árin.
SKIPULAG VEIÐIMÁLA
Margar jarðir eiga land að
flestum veiðivötnum. Skipting
lands milli jarða á sína sögu ó-
háða lifnaðarháttum fiskanna í
veiðivötnunum. Hvert veiðivatn
er, hvað fiskstofna snertir, líf-
fræðileg heild. Hinir mörgu eig-
endur við veiðivatn verða því að
gera sér grein fyrir þessu. Þeim
ber að sameinast um að vernda
og viðhalda veiði og tryggja
sanngjarna skiptingu veiði milli
veiðieigenda. Með aukinni eftir-
sókn eftir veiði og batnandi veiði
tæknj hefur löggjafinn séð þörf
á að setja regtlur um lax- og sil—
ungsveiði og um skipulag veiði-
mála yfirleitt. Eitt veigamesta
ákvæðið í löggjöfinni um þetta
efni, sem í daglegu tali eru köll-
uð laxveiðilögin, er um stjórn
veiðibænda á veiðimálum ein-
stakra fiskihverfa, þ.e. „veiði-
vatna eða vatna, sem sami fisk-
stofn byggir og fer fram og aft-
ur“. Vettvangur slíkrar stjórnar
eru veiðifélö'gin. Þeim er ætlað
að ráðstafa veiði bverju á sínu
fólagssvæði og sikulu þau jafn-
framit stunda fiskrækt. Veiðifél-
ögum er gefið vald til þess að
takmarka veiðiaðferðir og veiði-
tíma umfram það, sem tekið er
fram í almennum friðunarákvæð
um laxveiðifélaganna. Æðsta
vald í veiðifélögunum er árlegur
aðalfundur, sem kýs stjórn og
gerir samþykktir um starfsemi
félagsins á næsta starfsári. Eru
nú starfandi um 40 veiðifélög um
landið við flestar veiðisælli árnar
og einnig við margar minni ár,
en þyrftu að vera við al/lar veiði-
ár landsins. Starf flesfra félag-
anna er fastmótað og farsælt.
Hafa þau yfirleitt skapað frið
um veiðimál á félagssvæðum sín-
um, þar sem ófriður var áður en
þau tóku til starfa.
VEIÐIFÉLAG ÁRNESINGA
Svo sem fyrr segir var árið
1938 stofnað veiðifélag á vatna-
svæði Ölfusár-Hvítár, og var það
nefnt Veiðifélag Árnesinga. Um
afskipti félagsins af veiðitilhög-
un á félagssvæðinu hefur verið
getið að nobkru hér að framan.
Til viðbótar má geta þess, að fél-
agið hefur síðan 1958 starfað
frekar sem fiskiræktarfélag en
sem veiðifélag. Það hefur heim-
ilað félagsmönnum sínum að
veiða eða láta veiða, hverjum
fyrir sínu landi, með takmörkun
um umfram þær, sem eru í frið-
unarákvæðum í lögum, rekið
klak um tíma og staðið að eftir-
liti með veiði. Éinnig hefur það
frá 1960 greitt félagsmönnum við
hluta af fálagssvæðinu (Litlu-
Laxá) nokkra „leigu“, en lax
gengur venjulega ekki upp í ána
fyrr en í lok veiðitíma. Næstu
ár á undan höfðu veiðieigendur
við ána litlar eða engar tekjur
af veiði. Litla-Laxá er góð
hrygningar- og uppeldisstöð
fyrir lax, og er lax úr ánni veidd
ur á göngu hans upp Ölfusá og
Hvitá.
VEIÐIE FTIRLIT
Boð og bönn eru óskemmtileg,
en samt oft óhjákvæmileg. Þetta
á m.a. við um lax- og silungs-
veiði. Fiskistofnarnir eru litlir
og þola aðeins takmarkaða veiði
en veiðitæknin er á hinn bóg-
inn á háu stigi. Þess vegna er
óhjákvæmilegt, ef komast á hjá
ofveiði og hlunningatjóni, að tak
marka veiði með því að setja
reglur m.a. um gerð og frá-
gang veiðiútbúnaðar og um frið-
unartíma. En veiðitakmarkanir
eru lítils virði til \erndunar fiski
stofnum, ef þeim er ekki hlýtt.
Verður því að fylgjast með, að
ákvæði laxveiðilaganna séu hald
ín við athugun á ástandi í þess-
um efnum á vatnasvæði Ölfusár-
Hvítár upp úr stríðslokum, þótti
augljóst, að bráð nauðsyn var á
öflugu veiðieftirliti á vatnasvæð-
inu. Árið 1947 var skipaður veiði
eftirlitsmaður í Árnessýslu, og
hefur eftirlitsmaður starfað þar
síðan. Sumir voru á þeirri Skoð-
Framh. á bls. 21
VIÐ SOGIÐ