Morgunblaðið - 09.02.1964, Blaðsíða 19

Sunnudagur 5. febr. 1964
MORCUNBLAÐIÐ
19
— Minning
Fraimihald af ols. 6.
aði. Eignuðust þau fjögur börn
og eru þrjú þeirra á lífi og í for-
eldrahúsum, en elzta barnið
misstu þau á unga aldri.
Börnum sínum komu þau til
mennta og er yngsti sonurinn nú
langt kominn með menntaskóla-
nám. Heimili þeirra var friðsælt
og gestrisni þeirra rómuð.
Lífsskeið Antons hefur verið
margvíslegt. Barns- og unglingsár
í fámennum sjávarþorpum aust-
an fjalls og á biskupsstóli í Skál-
holti. Stórbrotið líf Kaupmanna-
hafnar. Á strandskipum um-
hverfis landið. Með afbrota-
mönnum á Litla-Hrauni. í mið-
depli viðskiptalífs höfuðstaðar-
ins, Reykjavík. Lífssjónarmið
hans hafa vafalaust mótazt nokk-
uð af þessu umhverfi. Þó hygg ég
að undirstaða alls í lífi hans og
ákvarðanir hafi byggzt á íhug-
un og ástvinamissir hafi gert
hann að raunsæjum manni, sem
aldrei tók ákvarðanir að óathug-
uðu máli. Það er ekki öllum lagið
að umgangast þá sem af ýmsum
ástæðum höfðu gerzt brotlegir við
réttarreglur í réttarríki, án þess
að eignast óvildarmann, og að ég
tali nú ekki um að eiga vinskap
þeirra allan, eins og Anton átti
eftir nær seytján ára starf á
Litla-Hrauni.
Þegar Anton kom hér í Lands-
bankann fyrir nær 17 árum, þá
var hann vinafár og ekki laust
við að nokkurs kala gætti í hans
garð — þar eð að sumra dómi
var þegar nóg af umsjónarmönn-
um í bankanum. Með hógværð,
lagni og framúrskarandi fram-
komu vann hann á skömmupa
tíma hugi allra.
Anton voru falin mörg. vanda-
söm störf hér í bankanum, þar
er að nefna mötuneyti starfs-
manna bankans, sem hann sá um
frá fyrstu tíð til hinztu stundar.
Þar reyndi ekki hvað sízt á út-
sjónarsemi og natni, því allir
vildu fá það bezta fáanlega fyrir
sem minnstan pening. Þá var
hann umsjónarmaður með banka
byggingunum og stjórnaði þar
fjölda fólks, auk þess sem hann
þurfti að gegna kvabbi alls starfs
fólksins um eitt og annað er af-
laga fór. Ekki er mér kunnugt
um að nokkur hafi farið þar bón-
leiður til búðar. Lundarfar hans
var sérstakt og kunni hann
manna bezt að stjórna skapi sínu
og virtist skapaður til að hafa
umsjón með verðmætum og gæta
hagsmuna húsbænda sem undir-
manna. Hann var fíngerður í lund
og fann manna bezt ef honum var
rangt gert eða misboðið, en var
allra manna sáttfúsastur. Óvildar
menn átti hann enga.
Anton, sannarlega vildi ég á
kveðjustund, mega bera á þig
mikið lof og rifja upp eitt og ann
að til að minna á drengskap þinn
og ágæti, en ég veit að það var
þér ekki að skapi. Það var í
Tívoli-garðinum í Kaupmanna-
höfn í sumar — yfir litlu glasi —
sem þú varst að segja mér frá
Kaupmannahöfn æskuáranna —
en þú varst eftir langt ævistarf
kominn aftur til Hafnar. Það var
bjart yfir þessu kvöldi og þú
varst fullur eftirvæntingar og
tilhlökkunar að ganga um fornar
slóðir. Við heimkomuna hafðir
þú yngst stórum og horfðir björt-
um augum til framtíðarinnar.
Það átti ekki fyrir að liggja að
fara fleiri ferðir á fornar slóðir,
og æði skammt var eftir af starfs
tíma þínum.
Við leiðarlok vil ég færa þér
þakkir og kveðjur persónulega
og í nafni starfsfólks Landsbank-
ans og Seðlabankans fyrir allt,
sem þú hefur verið okkUr, jafnt
í starfi í bankanum og hvar ann-
ars staðar, sem leiðir hafa legið
saman. Við minnumst, prúð-
mennsku þinnar, háttvísi og hins
glaða viðmóts. Eftirlifandi eigin-
konu og börnum vottum við
samúð, og í þakklátum huga
minnumst við hins látna vinar,
endurminningar frá löngum
starfsdegi munu milda sorgina er
fram líða stundir.
Bjami G. Magnússon.
t
ÞEGAR mamma deyr ung. Það
er mikill viðburður í lífi barns-
ins, þegar slíkt skeður. Sá er
við kveðjum í dag var aðeins
tveggja ára er móðir hans dó
1904. Þau bjuggu þá í Bráð-
ræði foreldrar hans, hjónin Þur-
íður Magnúsdóttir frá Vatnsdal
og Halldór Jónsson frá Þorláks-
höfií.
Börnin voru 4 á lífi, Jórunn
elzt, 12 ára, Magnea 7 ára, Stein-
grímur 3 ára og Anton 2 ára.
Heimilið var tekið upp, sem
kallað var, og bömin fóru sitt í
hverja áttina. Anton fór fyrst til
afa síns og ömmu í Þorlákshöfn.
En brátt skarst eldri systir hans
í leikinn og hún kom Antoni
fyrir hjá móðursystur sinni,
Helgu Magnúsdóttur og Oddi
Oddssyni á Eyrarbakka og þar
ólst svo Anton upp til þess er
hann fór næstum 13 ára gam-
all til Jórunnar, hinnar sömu
eldri systur, og undirritaðs að
Minniborg og Skálholti, og þar
dvaldist hann til þess er hann
fór utan á Askov-skóla sumarið
1920.
Eftir 5 ára dvöl í Danmörku
kom Anton heim aftur með próf
í matreiðslu, er hann hafði lært
á skólaskipi í Kaupmannahöfn,
og stundaði hann ætíð sáðan
þessa iðju sína ásamt öðrum
störfum, síðustu 17 árin í Lands-
bankanum í Reykjavík.
En mamma hans dó ung, sem
fyrr er sagt og 2 systkini hans
dóu einnig ung, Jórunn 27 ára
og Steingrímur 21 árs, og er nú
aðeins Magnea ein á lífi af þeim
4 systkinum.
Sá er þetta ritar kynntist Ant-
oni á vori lífs hans, og ég get 1
með sanni sagt að hann var á-
vallt hinn sami góði drengur.
Og mór fannst alltaf að hann
kæmi úr föðurhúsum frá þeim
Helgu og Oddi, enda þekkti ég
ekki Þuríði móður hans, sem t
hafði verið hin mætasta kona, ,
svo sem hún átti kyn til.
Mínar innilegustu samúðar-
kveðjur sendi ég eiginkonu Ant-
ons, frú Jónínu Gunnarsdóttur,
og börnunum þremur, Walter,
Elsu og Gunnari Halldóri, og
mætti þeim það vera nokkur
huggun í sárri sorg, að eiginmað-
ur og faðir hverfur nú af sjón-
arsviði, elskaður og virtur af
öllum, sem hann þekktu á lífs-
leiðinni.
J.Ó.G.
Mf
— Mörg verkefni
Framh. af bls. 10.
— Það var ekki erfitt. —
Öll löngu atriðin, sem Clara
Pontoppidan lék, voru tekin
samfellt, en síðan skaut ég
inn stuttum skiptimyndum.
Þegar leikararnir sáu finnska
atriðið, sem var tekið fyrst,
voru þeir hræddir um að
skiptimyndirnar virkuðu eins
og óskiljanlegir glampar, en
þeim skjátlaðist og Clara
Pontoppidan varð svo hrifin,
að hún hljóp upp um háls-
inn á mér og kyssti mig. —
Það þótti mér mjög vænt um.
Eg man eina skemmtilega
sögu í sambandi við upp-
tökuna á „Blöð úr bók Sat-
ans“. í einu atriðinu sátu
tveir raunverulegir flæking-
ar, sem ég hafði fengið í
aukahlutverk, við borð með
hníf, sem Clara Pontoþpidan
hnuplaði frá þeim. Þeir voru
tötrum klæddir og annar með
sítt hár, sem hékk í ströngl-
um niður á axlir hans. —
Löngu eftir að töku kvik-
myndarinnar var lokið, var
hringt til mín frá skrifstofu,
sem aðstoðaði fátæklinga. —
Skrifstofumaðurinn sagði, að
k þangað væri kominn flæk-
■ ingur, sem þeir vildu hjálpa,
en settu það skilyrði, að hann
færi í bað og klippti sig. —
Flækingurinn hefði sagt, að
hann hefði lofað Dreyer að
gera það ekki, og nú bað
skrifstofumaðurinn mig að
losa hann undan loforðinu.
Eg man eftir öðru skemmti-
legu atviki, sem gerðist við
töku myndarinnar „Mikael" i
Þýzkalandi. Einn aukale kar-
inn, hár og þrekinn maður,
sem ótti vel heima í hl-utverki
óðalsbónda af aðalsættum,
kom einn morgun í svörtum
frakka f stað þess dökkbláa,
sem hann átti að bera í
myndinni. Ég benti honúm
á þetta, og hann svaraði: „Ó,
ég bið afsökunar. Þjónninn
minn hefur lagt fram rang-
an frakka í morgun.“ Það
kom í ljós, að þetta var raun-
verulega auðugur landeig-
andi, sem átti búgarða í
Prússlandi og höll í Berlín.
Hann fór daglega í ökuiferð í
hestvagni með ekil og með-
reiðarsvein og maðurinn, sem
réði aukaleikara fyrir mig,
rakst á hann í skemmtigarði.
Hann stöðvaði þennan auðuga
mann og bað hann að taka
að sér áðurnefnt hlutverk.
Hann féllst á það, mætti sam-
vizkusamlega á hverjum degi
og tók daglaun sín, fimm
mörk. Ég held að hann hafi
ekki skilið fullkomlega hvað
um var að vera, en lítið á
tilmæli aðstoðarmannsins
sem skipun. Hann stóð sig
mjög vel og hafði alveg rétt
útlit.
— Þér fluttuð smáatvik
hversdagslífisins inn í dansk-
ar, já einnig útlendar kvik-
myndir með myndinni „Þú
skal-t heiðra konu þína.“
— Ég æ-tlaði að taka þessa
mynd um litlu, lítilsvirtu
eiginkon-una í raunverulegri
íbúð, en ekki í kvikmynda-
veri. Þegar til kom, var e-kki
hægt að beita kvikmynda-
vélunum nægilega vel í íbúð-
inni og ég lét gera nákvæma
eftirmynd henna-r í kvik-
myndaverinu með þeirri einu
breytingu, að þar voru vegg-
irnir hreyfanlegir. Kvikmynd
in var sýnd í Frakklandi o-g
gekk þar þrjár vikur í 57
kvikmyndahúsum. Ég var
viðstaddur frumsýninguna í
París, en þá var myndin hróp
uð niður. Áhorfendur héldu
að hún væri þýzk. Það va-r
þá sið-ur un-gmenna í Frakk-
landi að fara á frumsýningar
á leikritum og kvikmyndum
til þess að hrópa. Þetta tíð-k-
ast ef til vill enn. Unga fólk-
ið fór fyrst og snæddi góðan
kvöldverð, en hélt síðan á
frumsýningu og hrópaði verk
ið niðuir. Þetta þótti aðeins
skemmtilegt, ef verkið var
gott.
— Þér stjórn-uðuð töku
„Heilagrar Jóhönnu" í Frakk-
landi?
— Já. Ég notaði mikið nær-
myndir í þeirri mynd, varð
fy-rir áhrifum frá gömlu bók-
unum, sem í voru skráð rétt-
arhöldin yfir Heilagri Jó-
hönn-u í Rouen. Þar voru
margar stuttar spurningar og
mörg stutt svör. Hver setning
var mynd. Við beindum kröft
um okkar að andlitunum
þannig að hæ-gt væri að lesa
af þ-eim tilfinningarnar og fá
innsýn í sálina. Fja-rmyndir
hefðu aðeins dregið athyglina
frá hinum hálei-ta leik Fal-
conettis.
— Hvernig datt yður í hug
að láta hlollvekjuna „Blóð-
suguna“ fylgja í kjölfar
„Heilagrar Jðhönnu“?
— Mér var strítt mikið á
þessum tíma. Það þótti ekki
nokkru lagi líkt að gera mynd
ir, sem enginn hagnaður
varð af. Ég hafði samband við
Christen Jul, sem bjó þá í
London, o-g við komum okk-
ur saman um, að við gætum
gert kvikmynd eins og þær,
sem mest eftirspurn var eft-
ir, spennandi sakamálamynd.
É-g las 30—40 sakamálasögur
og skrifaði hjá mér hugmynd
ir, sem notaðar voru í flest-
um þeirra. Það kom í ljós að
milli 40 og 50 atriði voru eins
í öllum bókunum. T.d. opn-
uðust hurðir á dularfullan
hátt og húnami-r hreyfðust án
þess að nokkur kæmi við þá.
Að loknum lestri þessara
bóka, á-kváðum við að gera
kvikmynd, sem fjallaði um
blóðsugu, en þær voru þá
mjög í tízku. Nú lít ég aðeins
á „Blóðsuguna", sem skemmti
lega og fróðlega tilraun.
— Svo liðu tíu ár þar til
þér gerðuð næstu kvikmynd.
Skrifuðuð þér eitthvað á þeim
tíma?
— Það var ekki mikið, ég
sneri mér meir að ritstörfum
síðar. Þó skrifaði ég handrit
að „Maríu Stuart", en það
var ekki tímabært að gera
mynd eftir því. Næsta kvik-
mynd mín var -„Dagur reið-
innar“, sem Palladium fram-
leiddi. í henni léku nokkrir
— Ummæli
Framh. af bls. 10.
að hitta þá þótt kynnin hafi
verið stutt. Þannig man ég
yður“.
Andi lampans
Einar Aaes, leiktjalda-
málari, gerði leiktjöldin í
„Orðinu“ og „Degi Reið-
innar“. Hér á eftir fara
ummæli hans:
„Ég ætla að segja það,
sem mig langar til að segja
um Carl Dreyer á líking-
armáli. í „Alladin“ eftir
Öhlenschláger fær hinn
ungi vinur okkar appel-
sínu í vefjarhött sinn. —
Tækifærið. til þess að
starfa með Dreyer, var
appelsínan, sem ég fékk
ungur í minn vefjarhött.
Dreyer er eins og andi
lampans. Hann getur töfr-
að fram hvað sem er með
aðstoð síns ómótstæðilega
hugmyndaflugs og opnað
augu manna, sýnt þeim
nýja heima og hrifið þá
ágæti-r leikarar. Myndin gerð
ist í 16. aldar umhverfi, sem
gaf henni virðulegt, hægt
hljómfall, og dauf ljósin,
svört fötin og breiðu hvítu
kragarnir mörkuðu stefnuna.
Myndin var sérstæð og hljóm
fallið nýtt. í öðrum kvik-
myndum var enn notað hljóm
fall þöglu myndanna.
— En ma-gnaðasta mynd
yðar er „Orðið“.
— Hún er mér kærust
mynda minna. Hún er á
margan hátt gædd þeim eigin
leikum, sem mér finnst
kvikmynd eiga að hafa. í
„Heilagri Jóhönnu" geta nær
myndimar virkað sem baggi,
þótt leikur Falconettis dragi
úr þeim áhrifum. Hinn hægi
straumur mynda í „Orðinu“,
mynda, sem stundum eru ná-
læga-r, stundum fjarlægar,
teknar með sömu vél, gæðir
toyndina samhengi, sem ég
held að hafi verið leikendun-
um mikill stuðningur. Þeir
gátu starfað óáreittir tímun-
um saman meðan við rennd-
um kvikmyndavélunum hljóð
lega umhverfis þá.
Ég tel að flestar hinar svo-
kölluðu „nýju bylgjur", sem
komið hafa fram í kvikmynda
gerð áð undanförnu eigi efti-r
að hverfa, en þær hafa haft
með sínum töfrandi ákafa.
Hann getur fengið mann
til þess að gera meira og
betur, en hann getur. En
hann gerir strangar kröfur
og krefst meira af sjálf-
um sér en öðrum. Ef ein-
hverjum tekst að uppfylla
aðeins hluta óskar hans,
sendir hann vingjarnlegt,
þakklátt augnaráð, en ef
ver gengur, milt umber-
andi en dapurlegt bros. —
Þannig er framkoma heim
spekings og mannþekkj-
ara.“
Snoðklipping
Olaf Us-sing, sem lék
Laurentius dómara í
„Degi reiðinnar", segir m.
a. um Dreyer:
„Ég hef aldrei hitt lista-
mann, sem er eins frá-
bitinn málamiðlunum og
Carl Th. 1 eyer. Þegar
gert er eins og hann vill,
er hann blíður, hógvær og
hlédræ-gur. Sé honum mót-
mælt eða eitthvað gert
öðruvísi en hann vill, um-
þýðingu. Mikilvægt er að
haldið sé áfram að gera traust
ar og veluppbyggðar kvik-
myndir, svo að þeir, sem að
kvikmyndalist vinna séu und
irbúnir, þegar nýr hvirfil-
vindur kemur og breytir
öllu. Þá er mikilvægast að
vera fljótur að aðlaga sig
breytingunni.
— Og nú verður „Gertrud“
næsta mynd yðar?
— Já, ég hlakka til að
hefjast handa. Þetta er
skemmtilegt verk, sem veitir
tækifæri til að fara nýjar
leiðir, sálræn kvikmynd um
hrífandi konu, sem Nina
Pens mun leika. Meðal ann-
arra leikenda í myndinni
verða Ebbe Rode og Bent
Rothe.
— Hafið þér fleiri framtíð-
aráform?
— Það eru ýmis verk, sem
mig langar til þess að glíma
við t.d. „Brandur", „Ágúst-
ljós“, eftir Faulkner og
„Sorgin klæðir Elektru“, eftir
O’Neill. Ég kysi helzt að
Ingrid Bergman og dóttir
hennar Pia léku i þeirri
mynd. „Ester“ Racins frei-star
mín einnig, eða frásögn
Gamla Testamentsins af Ester,
hún er fallegri. Já, framund-
an bíða mörg verkefni.
hverfist hann og verður
óþekkjanlegur. Nærstadd-
ir verða skelfingu lostnir.
Þegar við ræddum um
Laurentius dómara, sem
ég átti að leika í „Degi
reiðinnar", sýndi Dreyer
mér mynd frá miðöldum
af manni með sítt, slétt
hár niður á enni. „Svona
skuluð þér líta út“, sagði
hann. Það var eins og ég
gerði honum mikinn h-eið-
ur með því að taka að
mér hlutverkið. En þegar
ég kom til fyrstu upptök-
unnar sagði hann reiði-
lega: „Eruð þér ekki enn
búnir að snoðklippa yður?“
Ég sagði, að ekki hefði
verið um það samið, og þá
hrópaði hann: „Segið þér
mig ljúga?“. Ég sa-gðist
vilja fá aukagreiðslu, ef
ég léti snoðklippa mig og
hann féllst á það og varð
hinn ljúfa-sti á ný. Það var
ævintýri líkast að vinna
með Dreyer og fullur virð-
ingar hneigi ég mig fyrir
þessum einstaklega elsku-
lega manni.“