Morgunblaðið - 09.02.1964, Blaðsíða 15

Sunnudagur 9. febr. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
X
15
Meiri áhrií
smáríkja
Jens Boyesen er maður nefnd-
ur. Hann er norskur og var á
æskuárum sínum einna atkvæða-
mestur í frelsishreyfingu Norð-
manna á stríðsárunum. Síðar fór
hann í utanríkisþjónustuna
norsku og er allmörgum íslend-
ingum, er saman haft haft við
hann að sælda, að góðu kunnur.
Nú hefur hann á níunda ár verið
fulltrúi lands síns í Atlantshafs-
bandalaginu og Efnahagsstofn-
uninni í París. Nýlega hefur
hann verið kvaddur heim til að
verða hægri hönd Halvards
Lange utanríkisráðherra. Af því
tilefni birti Arbeiderbladet
norska viðtal við Boyesen. Blaðið
spyr hann eitthvað á þá leið,
hvort það veiki ekki stöðu smá-
ríkja að taka þátt í stórum sam-
tökum eins og Sameinuðu þjóð-
unum, Efnahagsstofnuninni og
Atlantshafsbandalaginu. Boye-
Sen svarar:
„Það er mikill misskilningur
að halda að þjóðlegt fullveldi
smáríkja réni við aðild að alþjóð
legum samtökum. Við fáum
þvert á móti möguleika til áhrifa,
sem við aldrei höfum haft áður.
Sameinuðu þjóðirnar eru eins og
V ? . < r* 0
Loksins kom snjórinm
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 8. febrúar
Efnahagsstofnunin og Atlants-
hafsbandalagið á marga vegu
vettvangur litlu landanna.
í fyrsta lagi fáum við mögu-
leika til að fylgjast betur með
en lítil lönd gætu ella gert. Við
fáum betri möguleika til að koma
sjónarmiðum okkar að gagnvart
stórveldunum á vettvangi, þar
sem við stöndum ekki einir. Inn-
sn samtakanna skapast sam-
starfsandi, sem leiðir til þess að
löndin hafa ekki áhrif eingöngu
miðað við mátt sinn“.
í sjálfu sér er það engin nýj-
ung, sem Boyesen hér segir.
Hann staðfestir af langri reynslu
það, sem íslendingar glöggt
þekkja. Öruggt er, að án þátt-
töku okkar í Atlantshafsbanda-
laginu mundi landhelgisdeilunni
ekki hafa lyktað eins farsællega
ög raun ber vitni.
Atlantshafsbanda-
lagið forsenda
fyrir bata
Síðan spyr blaðið, hvort
spenna í alþjóðamálum muni
halda áfram að minnka nema
hinir andstæðu hópar eyðist og
því beri að draga úr áhrifum At-
lantshafsbandalagsins. Boyesen
Svarar þessu svo:
„Ég er eindregið sannfærður
um að öryggissamvinnan inhan
Atlantshafsbandalagsins er mjög
þýðingarmikill þáttur einmitt í
því að spennan haldi áfram að
minnka. í hinni stórpólitísku
spennu, sem verið hefur og enn
er fyrir hendi í ríkum mæli, er
það báðum aðilum til góðs, að
ekki verði nein róttæk umskipti
í öryggissamstarfinu, sem stofn-
að hefur verið til innan Atlants-
hafsbandalagsins. Hinn aðilinn
má ekki missa þýðingarmikla
hvöt til að eyða spennunni, vegna
þess að ósamlyndi í Atlantshafs-
bandalaginu leiði til raunveru-
legrar sundrungar.“
Þarna víkur Boyesen að úr-
elitaatriði í samstarfi lýðræðis-
þjóðanna. Styrkleiki þeirra og
samheldni er ein helzta hvöt So-
vétstjórnarinnar til friðsamlegr-
ar sambúðar. Ef sú hvöt væri
ekki lengur fyrir hendi, gætu við
horfin breytzt áður en varir.
Betri friðarhorfur eru ekki sízt
að þakka Atlantshafsbandalag-
inu. Veiklun þess gæti áður en
varir orðið til að aftur sækti í
sama horf. Þessi auðsæju sann-
indi þurfum við íslendingar jafnt
sem aðrir að skilja og fylgja
þeim eftir í framkvæmd. Þá meg
um við ekki einungis ætlast til
alls af öðrum, heldur sýna í
verki, að við teljum það nokkurs
virði, að friður haldist í heim-
inum.
Stórmenni eða
stórbokki?
Einmitt vegna nauðsynjarinn-
ar á áframhaldandi samstarfi
hlýtur framferði de Gaulle að
valda vaxandi efasemdum. Eng-
inn efi er á, að hann er með
merkilegustu mönnum okkar
samtíðar. Enn er þó ekki úr því
skorið, hvort hann verður frem-
ur talinn stórmenni eða stór-
bokki. Hann ætlar Frakklandi
mikinn hlut, meiri en þann, sem
flestir telja samsvara mætti þess.
Hann lítur og stórt á sjálfan sig,
bæði sem mann og þjóðhöfðingja
Frakklands. En víst sýnist það
heyra til annarri öld þegar full-
yrt er, að viðurkenning hans á
kommúnistastjórninni í Kína sé
gerð nú og með ögrandi hætti
gegn Bandaríkjunum, vegna þess
að Johnson Bandaríkjaforseti hef
ur hvorki viljað heimsækja
hann, de Gaulle, í París né ann-
ars staðar á frönsku yfirráða-
svæði. Þeir, sem gott vilja úr
öllu gera, segja, . að auðvitað
hefði de Gaulle engu að síður
viðurkennt Pekingstjórnina, en
játa, að hann hafi valið til þess
annan tíma og annan hátt en
orðið hefði, ef hinn nýi Banda-
ríkjaforseti hefði beygt sig fyrir
dutlungum hans. Nóg er af erfið-
leikum, þó að menn búi þá ekki
til með þessum hætti. Hvað sem
menn segja um málefnaágrein-
inginn milli de Gaulle og Banda-
ríkjamanna og raunar allra
bandamanna hans í Vestur-
Evrópu, þá er það ljóst, að per-
sónuleg viðkvæmni og löngun til
að sýna sig ekki minni mann en
einhver annar, hlýtur að verka
truflandi og hindra eðlilega
laúsn ágreiningsefna.
Samstarf, - en
með hver jum
hætti?
Á meðan allir eru sammála um
allt, er lítill vandi að hafa sam-
starf. Vandinn er hvernig þeir,
sem eru á öndverðum meiði, geti
þó haft nauðsynlegt samstarf eða
a.m.k. samráð sín í milli. Von-
andi er það liðin saga, sem aldrei
endurtekur sig, að íslenzkur
stjórnandi hrósi sér af því að
hafa sett nær helming þjóðar-
innar til hHðar. Stjórnarandstæð
ingar eiga fullan rétt á að hæfi-
legt tillit sé til þeirra tekið, enda
á enginn einstaklingur, hópur
eða flokkur einkarétt á því að
sjá allt rétt. Við Alþingiskosn-
ingar er hinsvegar skorið úr um
það, hverjir eigi að stjórna. Þeir,
sem til þess hljóta fylgi og taka
það að sér, hafa ekki einungis til
þess rétt, heldur og skyldu. Á
þeim hvílir ábyrgðin. Undan
henni sleppa þeir ekki meðan
þeir eru í stjórn.
Það er ein helzta skylda ríkis-
stjórnar að undirbúa mál og
leggja fram tillögur í þeim. Það
hlýtur að fara eftir mati stjórn-
ar hverju sinni, hvenær hún hef-
ur samráð við aðra um máls-
meðferð og tillögur sínar. Fyrst
og fremst ber henni eðli málsins
samkvæmt að hafa samráð við
sína eigin stuðningsmenn, en oft
er eðlilegt að hafa einnig samráð
við andstæðingana á meðan mál
eru á undirbúningsstigi. Þeir
mega hinsvegar aldrei ætlast til
þess, að stjórnin feli þeim að
taka ákvarðanir fyrir sig. Allra
hlálegast er, þegar kröfur um
slíkt eru bornar fram af þeim,
sem í öðru orðinu bera ríkisstjórn
inni á brýn ódrengskap og lýsa
því yfir, að engar sáttir séu fáan-
legar, ef stjórnin fylgi eftir óhjá-
kvæmilegum nauðsynjamálum. í
umræðum á Alþingi á dögunum
lýsti einn Framsóknarmaður
frumvarpinu um söluskatt svo,
að með því væri verið að vega að
vopnlausum manni, og annar
sagði, að engar sáttir gætu kom-
ist á, ef frumvarp þetta yrði sam
þykkt. Samtímis þykjast þessir
sömu menn svo alveg steinhissa
á að stjórnarflokkarnir skuli
ekki vilja kveðja fulltrúa flokks
‘þeirra í einskonar yfirríkisstjórn
til að semja stjórnarfrumvörp
um hin vandasömu málefni!
Fiskverð til sjó-
marma og útgerð-
armanna
Samstarfsvilja og heilindi
stjórnarandstæðinga má m. a.
marka af afstöðu þeirra til
ákvörðunar fiskverðs til handa
sjómönnum og útgerðarmönnum.
Á meðan stóð á launadeilum fyr-
ir áramót fór ekki mikið fyrir
því að þeir bentu á hverjar af-
leiðingar kauphækkanir í landi
hlytu að hafa fyrir sjómenn og
útgerðarmenn. Auðvitað vissu
stjórnarandstæðingar þá fullvel,
að eftir gildandi lögum hlutu
þessar hækkanir að leiða til
lækkunar á fiskverði; því meiri
lækkunar sem hækkanirnar
landi yrðu meiri. í stað þess að
gera heiðarlega grein fyrir þessu
tóku kommúnistar þann kost að
ráðast á fiskverðsákvörðunina og
forseti Alþýðusambandsins lét
sér m.a.s. sæma að halda því
fram á Alþingi, að hún hefði ver-
ið gerð að fyrirlagi ríkisstjórn-
arinnar. Oddamaðurinn, sem með
úrskurði sínum skapaði meiri-
hluta í yfirnefnd, fór að sjálf-
sögðu eftir beztu vitund og sett-
um lagareglum, enda dómkvadd-
ur af Hæstarétti til þess að vera
sjálfstæður og óháðar í starfi.
Uppistaðan í blekkingarvefnum
var vonin um að almenningur átt
aði sig ekki á gerólíkum laga-
fyrirmælum um ákvörðun verðs
landsbúnaðarvara og fiskverð.
Hækkun
óbjákvæmileg
Fiskverðið á að miða við út-
flutningsverð vörunnar en land-
búnaðarverðið við það, að bænd-
ur hafi sambærilegar tekjur við
aðrar stéttir. Þess vegna hlutu
hækkanirnar fyrir áramót að
leiða til þess, að hlutur sjó
manna og útgerðarrpanna hefði
orðið rýrari en annarra, ef ekki
var að gert. Á þetta var þá þegar
bent af hálfu ríkisstjórnarinnar,
þó að stjórnarandstæðingar
héldu því þá ekki á lofti. Þegar
verðákvörðunin lá fyrir, taldi
ríkisstjórnin og stuðningsflokkar
hennar óhjákvæmilegt að bæta
hlut sjómanna og útvegsmanna,
svo að ekki væri á þá hallað.
Þetta var nauðsynlegt til að
halda jafnræði. Hinsvegar má
segja, að rökréttara hefði verið
að láta sitja við gildandi ákvæði,
eins og fyrir jól var að skilja á
stjórnarandstæðingum, vegna
þess að auðvitað geta kauphækk-
anir ekki orðið, nema þær komi
niður á einhverjum. Þegar til
átti að taka sannfærðust allir
um, að ekki væri sanngjarnt að
láta hækkanirnar nú lenda á
sjómönnum og útvegsmönnum.
Þá var ekki annar kostur fyrir
hendi en að taka upp bætur
handa þeim úr almannasjóði.
Enn kom á daginn, að almennar
hækkanir hljóta að leiða til þess,
að hækkanirnar éta sig sjálfar
upp, ef kom á í veg fyrir stöðvun
og glundroða.
Stórvirkjanir -
stórmál
S.l. miðvikudag lýsti Jóhann
Hafstein, iðnaðarmálaráðherra,
nokkuð undirbúningi þriggja
stórmála: Nýrri stórvirkjun
væntanlega í Þjórsá og hugsan-
legri alúminíumvinnslu í sam-
bandi við hana og byggingu olíu-
hreinsunarstöðvar. Vitað er, að
fjórða stórframkvæmdin, kísil-
gúrvinnsla úr Mývatni, er einnig
undirbúningi og mun væntan-
lega koma til ákvörðunar Alþing
is áður en langt um líður. Hin
málin eru komin skemmra áleið-
og þó svo langt, að öllum má
vera ljóst, að hér er um að ræða
óvenjulegar stórframkvæmdir á
íslenzkan mælikvarða. Þessar
framkvæmdir eru allar með
þeim hætti, að erfitt er að hrinda
þeim áleiðis nema með meira
eða minna samstarfi við erlenda
aðila. Ekki einungis vegna þess,
að þær eru fjárfrekar, þótt þar sé
raunar mjög mikill munur á,
heldur og vegna þess, að á þarf
að halda tæknikunnáttu og varð-
andi kísilgúrinn sölusamböndum
erlendis, sem við enn ráðum ekki
yfir.
Jóhann Hafstein lagði áherzlu
á, að um þessi stórmál væri æski
legt sem víðtækast samstarf og
að sjálfsögðu mundu engar
ákvarðanir um stórvirkjun né
alúminíumvinnslu verða teknar
nema með samþykki Alþingis.
Því var þá haldið fram af hálfu
stjórnarandstæðinga, að þingið
ætti sem allra fyrst að fá málin
í sínar hendur. Víst er æskilegt,
að það geti orðið sem allra fyrst.
En hér sem ella verður stjórnin
að búa málin í hendur Alþingis
og meta, hvenær tímabært er að
hafa samráð við stjórnarandstæð
inga.
Samstarf við
erlemla aðila
Stjórnarandstæðingar mega
eiga það, að á Alþingi báru þeir
ekki fram neina gagnrýni á und-
irbúning þessara stórmála. Þess
var þó ekki lengi að biða, að þeir
reyndu að gera tortryggilegt sam
starf við erlenda aðila um þessi
efni. Þess vegna er fróðlegt að
kynna sér reynslu Norðmanna
um slíkt samstarf. Frá henni er
skýrt í greinargerð norska iðn-
aðarmálaráðuneytisins til Stór-
þingsins, sem dagsett er hinn 29.
nóvember s.l. Hún fjallar um
eign erlendra aðila í norskum iðn
aði. Þar er m. a. vitnað í svo-
hljóðandi yfirlýsingu norsku
stjórnarinnar í framkvæmdaætl-
uninni 1962—1965:
„Ríkisstjórnin miðar að því að
örfa erlend fyrirtæki og beina
fjárfestingu þeirra í greinum þar
sem Noregur hefur ekki mögu-
leika til að byggja upp sjálf-
stæða framleiðslu. Þetta mundi
hafa sérstaklega mikla þýðingu
þegar norskur iðnaður aflar sér
samtímis nýrra framleiðsluað-
ferða, nýrrar tækni og nýs rann-
sóknarárangurs. Einnig getur er-
lend aðild verið æskileg til þess
að tryggja sölu framleiðslunnar
eða öflun erleidrar efnisvöru og
hálfunninnar vöru.“
I beinu framhaldi þessa er rætt
Framh. á bls. 16.