Morgunblaðið - 23.10.1964, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 23. okt. 1964
Egill Skallagrímsson nálægt
því að vera existentialisti,
sagði Sartre, er hann heimsótti Islard
EINS og frá er skýrt ann-
ars staðar hér í blaðinu,
var franska rithöfundinum
Jean-Paul Sartre, veitt
bókmenntaverðlaun Nób-
els. Sartre er 59 ára að
aldri og hefur um langt
skeið verið einn helzti for-
svarsmaður existensíalism-
ans.
Sartre heimsótti ísland
árið 1951 og birtist hluti
samtals, sem Morgunblað-
ið átti þá .við hann hér, á
eftir frásögninni um ævi
hans. í viðtalinu segir
Sartre m.a. að sér finnist
athyglisvert, að enda þótt
örlagatrúin hafi yfirleitt
verið ríkjandi, komist Egill
Skallagrímsson all-nærri
existensíalismanum, þegar
hann fari að hugleiða að
berjast við hafið eftir
drukknun Böðvars, sonar
síns.
í Lesbók Mbl. 23. ágúst
sl. birtist viðtal við Jean-
Paul Sartre, sem Kenneth
Tynan, einn af yngri og
virtari gagnrýnendum
Breta átti við hann.
Skömmu áður, 26. apríl
sl., birtist í Lesbókinni
g’-ein eftir Claude Mauriac,
sem nefnist „Bækur og ást
í Frans“ en þar fjallar
Mauriac um Jean-Paul
Sartre og Simone de Beau-
voir.
Jean-Paul Sartre er fæddur
í París 1905. Faðir hans var
yfirmaður í franska flotanum
og lézt þegar Sartre var að-
eins níu ára. Var þá Sartre
settur í fóstur til móðurafa
síns, Karls Schweitzers, sem
var kennari. Eins og nafnið
bendir til, er Sartre því ná-
skyldur dr. Albert Schweitzer,
er hlaut friðarverðlaun Nóbels
1962.
Jean-Paul Sartre gekk
menntaveginn og gerðist kenn
ari í heimspeki. Árið 1931 fór
hann til Berlínar til fram-
haldsnáms í þýzku og þýzkum
bókmenntum. Þar komst hann
í kynni við nýjar heimspeki-
stefnur og varð fyrir miklum
áhrifum af þeim. Hafði þessi
dvöl Sartres í Þýzkalandi
mikil áhrif á hann sem rit-
höfund, þegar hann hóf þann
feril sinn árið 1936, jneð rit-
gerðinni „L’Imagination“ (í-
myndunin).
Fyrstu meiri háttar verk
Sartres komu út 1938, skáld-
sagan „La Nausée“ og smá-
sögusafnið „Le Mur“. Og
strax í þessum fyrstu verkum
sínum kemur Sartre á fram-
færi ýmsum þeim hugmynd-
um, sem existensíalisminft
byggist á, en Sartre hefur .
jafnan verið talinn einn helzti
forsvarsmaður þeirrar bók-
mennta- og heimspekistefnu.
Meðal þeirra verka hans, sem
íslendingar þekkja, eru leik-
ritin „Flekkaðar hendur“,
„Lokaðar dyr“ og „Fangarnir
í Altona", sem öll hafa verið
sýnd á leiksviðum höfuðborg-
arinnar.
Samkvæmt existensíalisman
um er Guð ekki til og heimur-
inn hefur hvorki takmark né
Simone de Beauvoir og Jean-Poul Sartre á heimili franska
sendiherrans í Reykjavik 1951. — Myndina tók ljósm. Mbl,
Ól. K. M.
merkingu, aðra en þá sem
maðurinn sjálfur dregur af at-
burðunum. Maðurinn er sam-
safn af eðlishvötum, sem
svífa frjálsar í alheiminum,
ofurseldur sjálfum sér, án
nokkurs æðri dómstóls til að
styðjast við í leit sinni að leið-
arvísi um völundarhús tilver-
unnar, sem ætíð rekur hann
að krossgötum og neyðir hann
til að velja. Af þessu leiðir
þrennt, að áliti Sartres:
1. Algjört frelsi mannsins;
2. Nauðsyn þess að velja
stöðugt á eigin ábyrgð;
3. Óttinn, sem aldrei yfir-
gefur okkur.
Sjálft lífið krefst viðbragða,
og vals milli margskonar
möguleika. Valinu fylgir á-
byrgð, því hver einstaklingur
velur ekki fyrir sjálfan sig,
heldur fyrir mannkynið allt.
Það er þessi sameiginlega á-
byrgð, sem óhjákvæmilega
vekur ótta, það er að segja
óttann við valið og gerðir
sínar.
Þetta er í fáum orðum
heimspeki Sartres og félaga
hans. Hann hefur orðið fyrir
áhrifum víða að, m.a. frá
Kierkegaard, Jaspers og
Heidegger, en verkum hins
síðast nefnda kynntist hann á
þriðja tug aldarinnar og má
segja, að síðan hafi hann unn-
ið þrotlaust að því að útbreiða
kenningar existensíalista og
með þeim árangri að þær
urðu um eitt skeið að eins
konar guðspjalli í augum fjöl-
margra mennta- og lista-
manna og heimsáhyggjuæsk-
unnar á vinstri bökkum Signu.
Existensíalisminn hafði mikil
áhrif, ekki aðeins á heila kyn-
slóð leikritahöfunda og rithöf
unda, heldur einnig á þá
æsku, sem óx upp í heimsstyrj
öldinni síðari, en nú hefur
nýjabrumið farið af hug-
myndafræðinni og bæði Sartre
sjálfur og margir lærisveinar
hans frá fyrri tíð líta nú á exi-
stensíalismann eins og gamla
lummu.
Nú er af sem áður var, þeg-
ar kaffihúsaumræðurnar í
París snerust að mestu um
þessar allt að því óskýranlegu
kenningar og reynt var að
varpa á alla hluti sólarljósi
existensíalismans — og án
þessa ljóss (sem kannske á
meira skylt við sólmyrkva),
þótti tæplega fært að ræða
gáfulega um jafn hversdags-
lega hluti og siðleysi, djass
eða duggarapeysur. Skemmti-
kraftar á borð við Juliette
Greco auglýstu sig sem „exi-
stensíal-söngvara" og þótti
hljóma vel eins og á stóð. Og
til að kafna ekki undir nafni,
fór hún með dapurleg heims-
þjáningarljóð fyrir dáleidda
áheyrendur í þröngum húsa-
kynnum, og gætti þess vand-
lega að greiða sér ekki áður.
Rödd hennar í þessu umhverfi,
að sögn sumra, var eins og
hún kæmi úr draugsbarka.
- Mikið hefur því dregið úr
áhrifum heimspeki Sartes, en
sem leikritaskáld hefur hann
skipað sér virðulegan sess. Og
eru það framlög hans á því
sviði sem nú hafa fært honum
N óbels verðlaunin.
Á stríðsárunum tók Sartre
virkan þátt í andspyrnuhreyf-
ingunni gegn Þjóðverjum. Sat
hann um tíma í fangelsi, en
varð seinna ritstjóri frétta-
blaðs neðanjarðarhreyfingar-
innar. Hernám Þjóðverja og
ógnir styrjaldarinnar höfðu
mikil áhrif á Sartre. Starf
hans í neðanjarðarhreyfing-
unni og andúðin á nazisman-
um gerðu hann róttækan
vinstri sinna og var hann tal-
inn hallast að kommúnisma.
En 1948 réðst hann í bók sinni
„Les mains Sales“ harðlega á
Stalinismann og olli bókin
miklum deilum í hressingar-
skálum Parísarlistamanna.
Sartre er ókvæntur, en hef-
ur undanfarin 30 ár fylgt
skáldkonunni Simone de Beau
voir og segja þau að samband
þeirra sé nánara en í nokkru
hjónabandi. Hefur Simone de
Beauvoir lýst sambandi sínu
við Sartre í sjálfsævisögu
sinni, „Souvenirs“ auk þess
sem hún hefur ritað fjölda
greina í tímarit Sartres, „Les
Temps Modernes".
» SARTRE Á ÍSLANDI
Sumarið 1951 komu Jean-
Poul Sartre og Simone de
Beauvoir til íslands, en vetur-
inn áður hafði Þjóðleikhúsið
sýnt leikrit Sartres, „Flekkað-
ar hendur“. Frönsku rithöf-
undarnir dvöldust hér á landi
í tíu daga og fóru víða. — í
veizlu, sem franski sendiherr-
ann hér hélt þeim, ræddi
fréttamaður Morgunblaðsins,
Þorsteinn Thorarensen, við
Sartre, m.a. um íslandsförina.
Sartre sagði: „Ég flaug hér
yfir landið á bjartri sumar-
nótt í júlímánuði 1949 og var
þá á leið til Ameríku. Og mér
fannst landið, sem við flugum
yfir svo fagurt, að ég hét, að
ég skyldi koma hingað síðar
og dveljast hér nokkra stund“.
Jean-Poul Sartre.
Fréttamaðurinn spurði
Sartre hvort hann hefði
þekkt nokkuð til íslands áður
og hann svaraði:
„Já, ég hef kynnzt nokkuð
fornritum íslendinga. Góðvin-
ur minn prófessor Jolivet í
París hefur einstöku sinnum
gert mér þann greiða að þýða
fyrir mig brot úr íslendinga-
sögunum. Áhrifaríkasta per-
sónan, sem ég hef kynnst í
þessum sögum er tvímæla-
laust Egill Skallagrímsson. Og
það finnst mér athyglisvert að
enda þótt örlagatrúin sé yfir-
leitt ríkjandi þá kemst Egill
allnærri existentialismanum,
þegar hann fer að hugleiða að
berjast við hafið eftir drukkn-
un Böðvars sonar síns“.
„Ég hef ferðazt víða um
landið“, heldur Sartre áfram,
„því miður skil ég ekki málið,
sem hér er talað og get tæpast
bjargað mér á ensku, svo að
ég hef lítið getað talað við
fólkið. Samt hef ég haft hina
mestu unun af að horfa á það
starfa. Einkennandi finnst
mér hvað fólkið er sterklegt
og hraustlegt, alveg lifandi af-
komendur Egils og fleiri forn-
kappa. Ég hef annars ferðazt
víða m.a. í hitabeltinu í
Afríku og Mið- og Suður-
Ameríku og það hefur gefið
mér tækifæri til þess að gera
samanburð á vandamálum
þjóðanna, sem lifa í gróður-
ríkum hitabeltislöndum og
mikið til gróðurberum lönd-
um norður við heimskauts-
baug. Báðar eiga við sín vanda
mál að stríða, sem þó eru sitt
með hverjum svip“.
Fréttamaðurinn spyr Sartre
nú hvort hann hyggist ekki,
sem ritstjóri mánaðarits í
París, skrifa greinar um ferð
sína hingað.
„Nei, það ætla ég ekki að
gera“, segir rithöfundurinn.
„En ferð mín hingað hefur
samt orðið mér góð reynsla.
Ég ætla ekkert að skrifa um
ferðina sjálfa, en ég hef orðið
fyrir sterkum áhrifum hér og
þau munu geymast í huga
mér og ég býst við að þau
brjóti sér leið fram eins og
önnur sterk áhrif, sem menn
verða fyrir“.
IIUMHMHIIIMKIIIIHMinaHIHHIIIHHIHHHIHMUMH'IHHinillHHIMIHIIIHHmi'IIIHHIIinNN I'
Lækningaheimili fyrir
taugaveikluð börn í Rvík.
Barnavemdarfélagið safnar í byggingarlóð
FYRSTA vetrardag, sem er á
laugardag, er hinn árlegi barna-
verndardagur, en þá selur Barna-
verndarfélag Reykjavíkur merki
og barnabókina Sólhvörf. Nú, á
15 ára afmæli félagsins rennur
ágóðinn í sjóð til að reisa lækn-
ingaheimili handa taugaveikluð-
um börnum, sem rísa á í Reykja-
vík. Og í gær afhenti frú Lára
Sigurbjörnsdóttir, gjaldkeri fé-
lagsins, sr. Ingólfi Ástmarssyni
gjaldkera sjóðsins 100 þús. kr.
framlag.
í sjóðnum eru nú yfir 720 þús.
krónur, að iþví er Matthías Jónas-
son, formaður hans, tjáði frétta-
tnönnum í gær. En markmiðið er
að koma upp einni milljón kr.
fyrir vorið, en þá er vonazt eftir
að fengin verði lóð á góðum stað,
svo hægt verði að hefjast handa
um byggingu lækninga- og tauga-
veiklunarheimilis fyrir börn í
Reykjavík. Ekkert slíkt heimili
er til í landinu og mjög aðkall-
andi að það komist upp. Hér er
engin slík stofnun til, en mikið
um börn með taugaveiklun á
ýmsu stigi sjúkdómsins. Geð-
verndardeild Heilsuverndarstöðv
arinnar tekur börn og veitir
heimagöngumeðferð, en miklu
meiri aðsókn er en hægt er að
anna. En nauðsyn getur verið að
taka börnin um stundarsakir úr
umhverfi sínu til meðferðar hjá
sérmenntuðu fólki, ef á að vera
hægt að hjálpa þeim. Og til þess
þarf nauðsynlega lækninga-
heimili fyrir taugaveikluð börn.
Þriðja stigið er svo þar sem jaðr-
ar við geðvéiki hjá börnum og
þeir sjúklingar eiga heima í sér-
deildum við geðveikraspítala. En
það er semsagt lækningaheimili
til að koma í veg fyrir að svo
langt gangi, sem nú er verið að
hugsa um.
Slík deild ætti ekki að vera
stór, gert ráð fyrir rými fyrir
12—15 börn í fyrsta áfanga, en
Framhald á bls. 31.