Morgunblaðið - 23.10.1964, Síða 13

f Föstudagur 23. okt. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
þeim, sem yfirheyrðu hann,
hver raunverulegur tilgangur
hans hefði verið. Bæði í sam-
eiginlegu yfirheyrslunni og í
6kýrslum sínum, sem lesnar
voru upp fyrr mér, sagði Pen-
Ikovsky þeim blátt áfram, að
hann hefði í gjörðum sínum
ekki ætlað að hjálpa Vestur-
löndum, heldur verið að gæta
hagsmuna síns eigin lands.
hegar hér var koimið, var
mataræðið farið að batna. Ég
hafði verið veikur og var dá-
lítið jnáttfarinn. Læknirinn
Téð til að breyta mataræði
mínu. Ég fékk nú kjöt á hverj
um degi, íisk á hverjum degi,
Og ‘ mjðMn " kom aftur. Ég
fékk hveitibrauð og meira að
eegja egg daglega og stöku
einnum pylsu.
f>eir voru að fita mig fyrir
réttarhöldin — það er mér
Ijóst nú.' Sheiia, konan. mín,
hafði sent nokkrar krukkur
af súpukjaraa, sem ég var
enö ekki farinh að sjá, þegar
hér var kotmið sögu, og svo
Nes-kaffi, handsápu og þess
háttar, og nú kom allt þetta
snögglega í Ijós í klefanum
mínum. Og auk þess gaf lækn
irnn mér fjörefnapillúr.
Samtímis fór fram annar
undirbúningur undir réttar-
höldin. í eina eða tvær vikur
hafði ákærendahópurinn ver-
ið viðstaddur yfirheyrslurnar
yfir mér. Sá, sem þeir kváðu
mundu víxlspyrja við réttar-
höldin, var stór, feitur dólgur,
rauður í framan og gelti eins
og Elsasshundur. Þetta var
jruddaíegur maður. Hann var
6Íargandi
En það fékk ekkert á mig
því að ég var orðinn öllu slíku
svo vanur, að það hrökk af
mér eins og vatn af gæs. Ég
eagði bara: — Yður þýðir ekk
ert að æpa svona að mér; ég
skil ekkert af því hvort sem
er, það þarf að koma gegn
um túlkinn héma, og ég skil
yður ekki — þetta gerir ekki
annað en æsa yður upp.
Þetta var nú aðeins til þess
gert að hughreysta sjá'.ian
mig, en það hafði samt furðu-
leg áhrif. Eítir svo sem tvo
daga, fleygði hann reglustrik-
unni sinni á borðið, gjammaði
eitthvað á rússnesku og
gleypti nokkra aspirin-
skammta. Mér var seinna
6agt, að hann hefði gefizt upp
á mér. Að vissu leyti var
gaman að þessu — eftir á.
Annar ákærandi var skipað
ur. Hann byrjaði líka á því
að æpa. En ég sagði bara:
— Afsakið.... og svo talaði
ég lágt við túlkinn og sagði
svo: — Hvað var þetta? Ákær
andinn róaðist, í staðinn fyrir
«ð sá fyrri hafði stokkroðnað.
Einn daginn var ég spurður,
hvort ég óskaði eftir lögfræði
legri aðstoð. Ég svaraði um
hæl: — Já, sannarlega. Ég
hef ágætan mann í London.
Þetta vakti enga kæti hjá
þeim, enda eru þeir gjör-
eneyddir öliu skopskyni.
— Ég þekki ykkur líka of
vel, sagði ég. — Sleppið þið
þessu öllu. Þ-etta líkaði þeim
heldur ekki; þeir urðu önugir
og sögðu: — Við höfum mann,
ef yður er þægð í því.
Komið var með Borovik.
— Hér er hr. Borovik, sem á
að koima íram fyrir yðar hönd
við réttarhöldin. Við látum
ykkur talast við einslega í
fimm minútur, til að sjá
hvernig ykkur kemur saman.
Og svo fóru þeir út.
Ég sagði: — Hver eruð þér,
hr. Borovik? Hann sagðist
vera lögfræðingur frá Aðal-
lögfræðiskrifstofunni í
Moskvu. Hann var eitthvað
48 ára að aldri otg ósvikinn
uppalningur kommúnistakerfis
ins. Hann var útlærður lög-
fræðingur á sovétvísu, en
hafði ekki svo mikið sem nasa
sjón af umheiminum, enda
hafði hann aldrei út fyrir land
steinana komið, og vitanlega
hafði hann enga hugmynd um
vestrænt réttarfar. Og nú átti
hann að fara að verja útlend-
ing!
Ég sagði við Borovik: —
Þetta er ekki annað en tíma-
eyðsla . Mér er ætlað að tala
við yður í fimm mínútur, til
þess að sjá hvort við kunn-
um hvor við annan, og ef svo
verður ekki, koma þeira bara
með einhvern annan. Þér get-
ið áreiðanlega ekkert fyrir
mig gert, hr. Borovik — eða
er það?
— Ó, hr. Wynne, ég er
sannarlega lögfræðingur, og
frá sjálfri Aðalskrifstofunni.
Og ég er hér til þess að verja
yður. Þá kom ákærandinn
inn, ásamt varaofurstanum,
sem hafði spurt mig út úr, og
tveim eða þrem öðrum — ineð
an ég var að tala við verjand-
ann. Allt var skrifað niður.
Þetta var sovét-réttvísi.
Næsta mörgun fékk ég aft-
Ur mín eigin föt og mér leyft
að nota rafmagnsrakvélina
mína. Þegar ég hafði snurfus-
að mig, var éig settúr upp í
vagn og mér þeytt eftir stræt
um Moskvu til húsakynna
Æðstaréttar Sovétríkjanna.
Nú átti æfing að fara fram.
Ég var leiddur inn í réttar-
saiinn. Dómarinn var þar efcki
sjálíur, en þarna var einn hers
höfðingi enn, sem stóð við
dómaraborðið uppi á pallin-
um. En ákærandinn var þama.
Hann var að fara gegn uim
hlutverkið sitt með Penkov-
sky á rússnesku.
Penkovsky var mjög niður-
dreginn, enda þótt hann liti
betur út en í fyrri skiptin
sem ég hafði séð hann. Hann
var rakaður og ofurlítið meiri
litur í kinnunum á honum, en
augun voru rök og dauf.
Og svo komu þeir til min.
Þeir sögðu mér að þetta yrði
opinbert réttarhald, en að ég
yrði að gera mér ljóst, að
íæri ég út af strikinu, hið
allra núnnsta, yrði hlé á rétt-
arhaldinu og það síðan úr-
skurðað fyrir lokuðum dyrum.
Þeir sögðu, að mér yrði ekki
leyft að hafa neinar minnis-
greinar. En ég sa-gði: — Ég
hef vont minni, og ég get ekki
munað dagsetningar og þess-
háttar. Og eftir nokkurt þref,
leyfðu þeir mér að hafa spurn
ingarnar og svörin hjá mér.
Og það var einmitt það,
sem ég vildi — nú gat ég sýnt
heiminum, að allt þetta hafði
verið vandlega æft og undir-
búið, og að þetta væri alls
ekki neitt réttarhaid í alvöru.
Þeir sögðu, að ég mætti hafa
minnisblöðin á lágri hillu
fyrir framan mig.
Á þessari æfingu gat ég hall
að mér aftur í sætinu og hlust-
að á spurningaraar og svörin
með heyrnartól á höfðinu,
tekið upp blöðin og lesið af
þeian svo allir mættu sjá og
heyra. En við réttarhaldið
styttu þeir snúruna í heyrnar
tólið, svo að ég varð að halla
mér fram og halda höfðinu
lágt, til þess að hlusta á þýð-
inguna og lesa minnisgrein-
araar samtímis, og þá leit
þetta út eins og ég væri að
einbeita huganum.
Borovik kom á æfinguna og
reyndi að róa mig með því að
segja mér, að hann væri lög-
fræðingur og mikilvæg per-
sóna, að þetta væri Sovét-rétt
vísi, og allt það. Hann gaf
mép sígarettu og hann gaf
mér súkkulaðistykki — ég hik
aði við að leggja mér það til
munns, en svo hungraður var
ég, áð ég — með skömm frá
að segjá — hámaði það í mig
í einúm hvelli.
Ég sá ekki Borovik aftur
fyrr en tveim dögum fýrir rétt
arhaldið. Hann kom fraan með
öll skjölin og fór í gegn um
þau með mér. Hann vildi láta
mig undirrita, að ég hefði les-
ið þau. Nú hafði ég, enn þegar
hér var komið, aldrei undixrit
að neitt — gerði mér það að
reiglu að neita því. En hann
sagði, að írá lagalegu sjónar-
miði, mundi brezka sendiráð-
ið vilja vita, að ég hefði lesið
þau. Hann hélt því fram, að
þetta væri minna eigin hags-
muna vegna gert
Það var ekki nema satt, að
þeir höfðu lesið þessi skjöl
og samtöl fyrir mér. Þess
vegna lét ég undan þrábeiðni
þeirra og undirritaði þessi
skjöl, þar sem sagði, að þessi
þýðing hefði verið lesin mér
og væri rétt, en ekki hitt, að
allur þessi framburður væri
frá mér kominn og ég væri
honum samþykkur.
Réttarhöldin hófust 7. maí
1963. Við komutm í Æðstarétt-
inn gegnum umferðatátananir
því að allri annarri umferð
hafði verið beint aðrar leiðir.
En seinna, þegar ég sat í rétt
inum, voru gluggarnir alopnir
og úti fyrir var mikil umferð
í þessari götu, sem venjulega
var mjög róleg. Hávaðinn af
þessari umferð, sem þangað
hafði verið beint, kæfði mest-
allar orðræður við yfirheyrsl-
una. Allir vestrænu blaða-
mennimir hafa síðar staðfest,
að þeir hafi varla getað heyrt
orð af því seon fram fór.
Eftir að hafa heyrt sektardóm sinn fékk Wynne að ræða við hinn
rússneska verjanda sinn með aðstoð túlks.
Konan við réttarhöldin
Mér gekk illa að finna kon-
una mína í réttarsalnum, þar
sem hún hvarf í mannþröng-
ina. En eftir um það bil fimm
mínútur, komum við auga
hvort á annað. Ég ætlaði að
lyfta hendi til að veifa til
hennar, en vörðurinn sló hönd
ina á mér niður. Seinna tókst
mér þetta samt.
Ég tók eftir því við réttar-
höldin, að fremstu bekkirnir,
þeirra, sem ætlaðir voru al-
menningi, voru þétt skipaðir
sama fólkinu hvern daginn
eftir annan. Svo virtist sem
þetta væri sérstakleiga útval-
inn áheyrendahópur. Hvenær
sem sækjandinn gerðist fynd-
inn á kostnað Penkovskys,
ráku þeir upp hávær íagnaðar.
óp.
Fýrsti dagur réttarhaldanna
fór allur í Penkovsky. Á öðr-
um degi var athyglinni beint
að mér. Ég komst brátt að
því, að þeir höfðu áhÖld til að
draga úr styrk raddar niínnar,
frá því sem hún fór í hljóð-
nerhann. Þarna voru þrír
enskumælándi túlkar við rétt-
arhöldin og tveir þeirra sátu
stöðugt við borð með einhverj
um hnapp á, sem þeir voru
alltaf að fikta við. Ég er viss
um, að dregið hefur verið úr
rödd minni viljandi, eða jafn-
vel lokað fyrir hana. Einu
sinni, þegar ég hallaði inér nið
ur að hljóðnemanum mínum
til að tala, en þá var ég af
ásettu ráði að „fara út fyrir
strikið", gat ég ekki einu sinni
heyrt bergmálið af minni eig-
in rödd. Hljóðneminn var
dauður.
Og árangurinn varð sannar
leiga mikill. Enskumælandi
fólk í réttarsalnum gat með
litlu fylgzt af því sem íram
fór, og olli því bæði þessi
meðferð á hljóðnemunum og
umferðarskröltið úti fyrir,
enda þótt hátalarar væru um
allan salinn. En ég gerði það
sem ég gat til að láta til mín
heyra.
Ég vildi sýna fram á það,
að ég væri að vissu leyti undir
hömlum í réttarhaldinu — ég
vildi sýna minni eigin þjóð,
að ég færi eftir eigin minnis-
greinum, en væri ekki að leika
rússneska skrípaleikinn að
öllu leyti. Ég greip því öll
tækifæri, sem buðust til að
seigja við dómarann: — Af-
sakið, en ég verð að líta í
minnisgreinaraar mínar. Og
stundum sagði ég með áherzlu:
— Jæja, á ég nú að tala?
Þetta var til þess gert, að
blaðamennirnir skyldu heyra,
að ég vissi, hvað ég átti að
segja næst. Ég vildi gera
þeim það Ijóst, að þessi leik-
ur hefði verið undirbúinn og
æfður.
Ákærandinn sagði: — Þeg-
ar þér voruð heima hjá Chis-
holm (brezkum sendifulltrúa),
sögðu þér við yfirheyrsluna,
að þér hafið talað lágt við
hann. Til hvers töluðuð þið
lágt? Engir Rússar voru stadd
ir þarna í íbúðinni.
Og ég svaraði: — Ja, það
er nú ekkert leyndarmál
löndum mínum og annarra
þjóða mönnum, að hljóðnem-
um er komið fyrir í íbúðum
sendiráðsstarfsmanna i
Moskvu. Þeir urðu gulir í
framan. Ákærandinn flýtti sér
að fara út í aðra sálma, og
dregið var úr svari mínu með
áðurnefndu tæki.
í hádeigisverðarhléinu kom
yfirheyrslumaðurinn ásamt
ákærandanum til mín í klef-
ann. Þeir aðvöruðu mig um
það, að svona framburður
gæti komið mér i alvarleg
vandræði; að fleiri aðvaranir
fengi ég ekki, Qg þegar ég
kæmi aftur i fangelsið, yrði
meðferðin á mér í samræmi
við þessi mistök min.
Ég vildi, að ég gæti sagt, að
tilraunir mínar til að draiga
athygli vestrænu blaðamann-
anna að ástandi minu hafi
borið árangur. En því miður
var það hvorttveggja, að illa
heyrðist í salnum fyrir um-
ferðarhávaða, og auk þess kom
hér til fáfræði ílestra vest-
rænu blaðamannanna um rétt
arfar Sovétrikjanna. Víst var
um það, að mjög fá orð mín
eða viðbrögð, sem þó voru
mér hið mesta hættuspil,
komu nokkurn tima íram í
enskum eða öðrum vestræn-
um blöðum.
Réttarhöldunum var haldið
áfram opinberlega í fjóra
daga. En þá urðu þeir að
breyta um aðferð, vegna þess,
að ég hafði gerzt þeim erfið- '
ur.
Ég var spurður: „Iðrast þú,
Wynne?“ Og mér hafði verið
sagt að svara: „Já, ég iðraSt
nú, mér þykir mjög fyrir þvi
að hafa framið þennan glæp
gegn Sovétríkjunum, þar sem
ég hef ekki reynt annað en
vináttu, gestrisni og friðsam-
lega sambúð, hvenær sem ég
hef komið hér áður“. Þetta
hafði verið skrifað handa
mér, en ég hafði mig ekki í
að segja það.
Það sem ég saigði, var: „Það
vtar nú aldrei mín ósk að
ktana til Sovétríkjanna og
misnota vinsemdina, sem ég
hef alltaf reynt hjá kaupsýslu
fyrirtækjum landsins". Þetta
var ekki nema satt, því að
þarna átti ég auðvitað við
mjög takmarkaðan hóp
manna.
Þeir urðu bálreiðir við
þessi orð; gulnuðu beinlínis í
framan. Næsta dag veittust
þeir að mér í klefanum mín-
um í Lubyanka, en þanigað
var farið með mig aftur á
hverju kvöldi. Þetta voru enda
lokin, því að þohnmæði þeirra
var á þrotum. Næsta dag var
því. lýst yfir í réttinum, að
lokaframburður hinna ákærðu
yrði heyrður í lokuðu réttar-
haldi.
Félagi dómari........
Þegar Penkovsky hóf loka
framburð sinn, var hann sann
arlega orðinn illa farinn.
Hann hóf mál sitt: „Félagi
dómari, þú hefur hlustað með
þolinmæði á þessi réttarhöld.
Ég bið þi(g jafnframt að muna,
að ég hef einnig veitt Sovét-
sambandinu þjónustu, ég var
henmaður og þjóðhollur þjónn,
ég bið þig að sýna þolinmæði
oig ég fel framburð minn yfir-
vegun þinni, áður en þú kveð
ur upp dóminn“.
Þarna þagnaði hann, grát-
andi, og tók upp vasaklútinn
sirm. Þetta var engin uppgerð.
Hann talaði við dómarann og
Borovik kom til mín og sagði
mér, að Penkovsky hefði far-
ið fram á, að ég yrði ekki við-
staddur lokaræðuna hans —
Honum mundi líða betur, eí
þú værir ekki viðstaddur“ —
og hvorj mér væri sama þó
ég færi út?
Ég vildi ekki koma Penkov-
sky í nein vandræði og fór
því út. Ég gat vel heyrt til
hans, því að það var ekki
nema ein þunn hurð milli
mín og dómsalarins og lúga
í klefahurðinni minni, sem ég
bað um að hafa opna, þar eð
mjög var heitt í klefanuam.
Vörðurinn dró lúguna niður
og ég gat heyrt Penkovsky
tala langa stund og heyrði
snökt.
Þegar ég kom aftur inn til
að halda lokaræðu mina, var
hann sannarlega illa á sig kom
inn. Ræðu mína hafði Borovik
skrifað íyrir mig, og svo
sagði ég bara, að ég hefði
ekkert frekar að segja, að
réttarhöldin hefði farið fram
fyrir rússneskuim dómstóli,
og ég vonaði vissulega að
Framhald á bls. 25