Morgunblaðið - 06.11.1964, Blaðsíða 13

Föstudagur 6. nóv. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
Þjó&leikhúsið
að verksvið sitt
Ræða Vilhjálms Þ. Gíslasonar,
formanns Þjóðleikhússráðs,
þegar nýja leiksviðið var
tekið í notkun
hefur víkk-
ÍJG vildi gjarna íylgja staríi
þessa nýja leiksviðs úr hlaði með
fáeinum orðum um uppruna þess,
eðli og tilgang. Ekki er ástæða
til þess að kalla þetta nýtt leik-
hús — það er sama góða Þjóð-
leikhúsið og í gamla húsinu. En
Þjóðleikhúsið hefur víkkað verk
svið sitt, haslað sér nýjan völl
og reynt að opna íslenzkum leik-
Bkáldum, leikurum og sviðslista
mönnum nýja möguleika. Þetta
hefur lengi verið á döfinni. Ég
hóf máls á þessum möguleika
enemma á árum Þjóðleikhússráðs
og hélt upphaflega að unnt yrði
að reka þessa starfsemi í sal uppi
i Þjóðleikhúsinu sjálfu. Fyrir
mér og okkur hér vakti það, sem
nú er fram komið, að fá stað við
^ Vilhjálmur Þ. Gíslason, for-
maður þjóðleikhússráðs.
hlið upphaflega sviðsins, þar
sem flytja mætti ýmislegt, sem
ekki væri ástæða til að sýna á
stóra sviðinu eða færi betur á
litlu sviði. Hér ættu ekki einung
is eldri öndvegisleikarar að geta
gert nýjar tilraunir eða flutt
klassísk eldri hlutverk eða ungir
leikarar og leikstjórar að fá fram
rás og geta prófað nýjar stefnur
Og leiðir og sviðsmöguleika. Hér
áttu íslenzk leikskáld að geta
skrifað fyrir svo viðráðúnlegt
svið og persónufjölda, að útbún
ings- og f j árhagserfiðleikar
þyrftu ekki að hamla framgangi
listar þeirríu
Allan þennan tíma hefur verið
hér miklu brýnni þörf á þess-
háttar litlu sviði og litlum, veru-
le,ga vistlegum og góðum sal held
ur en á öðru stóru leikhúsi, eins
og Þjóðleikhúsinu, þar sem það
er enn við vöxt borgarinnar^ag
við hæfi nútímakröfu á flestan
hátt. Því eru einnig skorður sett
ar, hversu mikið er rétt eða hægt
að leika í ekki stærri borg en
Reykjavík, — því eru m.a. sett-
ar skorður af afkastagetu þess
tiltöluiega fámenna leikara og
sviðsmannahóps, sem hér er völ
á, einkum þegar þess er gætt, að
ein stofnun enn, utan hinna eig-
inlegu leiksviða, s.s. Ríkisút-
varpið gerir vaxandi kröfur og
flytur miklu meira efni en leik-
húsin samanlögð. Ekki er ástæða
til að draga fjöður yfir það, að
þessi mikla og öra leikstarfsemi
getur orðið hemill á heilbrigðar,
listrænar kröfur og vandvirkni
og persónulegt túlkunargildi,
nema vakandi auga sé með þessu
haft. Samt sem áður er hömlu-
laust aðstreymi að leikskólum
líka varhugavert o.g þyrfti þar
nýrrar skipunar, eins og nú hef-
ur um skeið verið unnið að end-
urskoðun leikskóla Þjóðleikhúss-
ins.
Ýmsan þennan vanda, sem ég
nefndi, getur þetta nýja svið Þjóð
leikhússins hjálpað til að leysa.
Þetta getur verið í senn nokk-
urs konar tilraunasvið og það
getur líka verið einskonar baug-
ur til þess að greipa í gamla klass-
ík. Það getur verið öðru hvoru
griðastaður fyrir sælkera sjald-
gæfrar listar, það getur líka ver-
ið staður fyrir þá, sem vilja
skemmta sér í litlum hóp við
gamanleik. Slíkum nöfnum og
skilgreiningum má velta fyrir sér
eftir vild — kalla það leiksvið
hinna leitandi, eða hinna vand-
látu, eða heimilisleigt svið fyrir
einskonar stofuleiklist, líkt og
talað er um stofutónlist.
Það skemmtilega er, að þetta
er ekki einungis nýjung — það
er líka að vissu leyti afturhvarf
til uppruna íslenzkrar leiklistar,
einfalds og elskulegs.
Ef við sleppum þeirri fræði-
legu vafatilgátu, að ýmis Eddu-
kvæði séu leifar af fornri leik-
list, þá er, að skólaleikunum
slepptum, líklega fyrsta leiksýn-
ing hér einmitt stofuleiklist, flutt
hjá Vibe amtmanni á Bessastöð-
um og var leikinn Holberg.
Slíkar stofuleiksýningar fóru
síðan lengi og alloft fram á Bessa
stöðum og í Reykjavík og við
þær voru riðnir ekki ómerkari
menn en t.d. Bjarni Thorarensen
og Jónas Hallgrímsson. Oig um
Loffleiðir fá leyfi
til að byggja
aifgreiðslu og gistihús á
ReykJsviliurfflugveSBi
LOFTLEIÐIR hafa nýlega sótt
um leyfi til að byggja afgreiðslu-
og gistihús við Reykjavíkur-
fluigvöll, skv. uppdráttum.
Bkipulagsnefnd hefur mælt með
erindi félagsins og borgarráð
fallizt á það fyrir sitt leyti. Jafn-
framt var borgarstjóra heimilað
eð semja við félagið um um-
rædda lóð.
Þarna er um að ræða hús-
grunn, sem Loftleiðir höfðu
ætlað fyrir afgreiðslu, en þær
éætianir breyttust við tilkomu
sömu mundir sagði Tómas Sæ-
mundsson í ferðabók sinni, að
sjónleikir hafa ætíð .... ei ein-
asta verið hið veglegasta skemmt
unarmeðal hjá öllum siðuðum
þjóðum, heldur hafa þeir og svo
drjúgum styrkt til að milda sið-
una og borið aðra mikilvætga
ávexti fyrir menntun og siðgæði.
Inn á þessa braut var svo stefnt
hér með stofnun fasts leiksviðs
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Indriði Einarsson gerðist odd-
viti og aðalsmaður þessarar leik-
listar. Og nú á Þjóðleikhúsið á
að skipa bæði stóru oig litlu sviði
og auknum listrænum möguleik-
um.
Það er þessi leitandi og rann-
sakandi, þessi glaða og persónu-
lega list fyrir næma gesti í per-
sónulega hlýju oig yfirlætislausu
umhverfi, sem þetta nýja leik-
svið ætlar að reyna að stunda.
Listamaðurinn og listnjótandinn
eiga að geta haft hér enn nánara
samband en í víðara og fjölmenn
ara leikhúsi, sem á öðrum svið-
um á þó ennþá stærra hlutverki
að gegna.
Það er iðulega ekki rétt að gera
þann skarpa mun á skapandi og
túlkandi list, sem oft er gerður.
Góð leiklist og tónlistartúlkun
getur verið skapandi og á að vera
það. Oft verða skörp mörk milli
lífs og listar að þurrkast út. Til-
gangur allra lista er einlægt að
meira eða minna leyti fólginn
því að yfirvinna sjálfa sig, að
vera líf, listrænt líf. Þroskaður
leikur er ekki sízt fólginn í því
að leika ekki. Það eru helzt við'
vaningar, sem leika ákaft og geist
Það, sem á veltur í leik er lífs-
gildi og listform, lögmál og
vinna, það er persónuleg trú leik
arans á sannleiksgildi þess, sem I listarinnar hér hefur staðizt sitt
Vl n M V, A n 'X V /\Mn .—. —\ ■ ■ I . 1 C a ■■ !■ ,*■ n ■ "X t, /, — un A T — —■ 1 J
hann er að gera, persóaulegur
máttur hans til að móta það úr
hlutverki sínu, sem hann fann
innra með sjálfum sér, eða mátt-
ur hans til að ganga úr sinni
eigin persónu og í aðra.
Mönnum hættir til að gera gæl
ur við afvegaleidda og uppskrúf-
aða list, sálsjúkar flækjur og sið
rænt óeðli og þjóðfélagsleigt nið-
urrif á ýmsu, sem annars er heil
brigt og gróandi. Auðvitað getur
hagur listamaður notað list til
gaignrýni og sálgreiningar, hvatn
ingar og uppreisnar. En í innsta
eðli sínu er listin ekki kúbein til
niðurbrots, ekki boxhanzki til að
berja niður náungann, og ekki
búktal til að blekkja. Það er auð-
velt að segja það, sem neikvætt
e^, en erfiðara að gera það já-
kvæða. Ég veit mætavel, að okk-
ur hefur stundum mistekizt og
missýnzt í Þjóðléikhúsinu, það er
hversdagslegur sannleikur í öll-
um leikhúsum. Ég hef líka stund-
um farið með erlendum öndvegis-
mönnum, gestum okkar um Þjóð-
leikhúsið, og einu sinni til daem'
is með Jean Paul Sartre. Ég veit
því, að húsið og umhverfi leik-
próf, en húsið þarf samt að halda
áfram að staðfesta igildi sitt og
sinna nýjum kröfum. Ég veit
líka, þrátt fyrir allt, að aldrei
hefur í þessu landi verið leikið
eins mikið og eins oft á jafn-
skömmum tíma eins og á sviði
Þjóðleikhússins, aldrei leikið fyr-
ir eins mörgu fólki, og upp og of-
an aldrei betur eða vandvirknis-
legar. Og aldrei fyrr en í Þjóð-
leikhúsinu höfðu leikarar öðlazt
þau lista Oig vinnuskilyrði og þá
þjóðfélagsstöðu, sem þeim ber og
þeir hafa nú. Þetta er aðeins sagt
til þess að slá fram fastri einfaldri
staðreynd, ég get eins vel gert
það og hver annar. Aðrir getá
svo sagt sitt og á því er enginn
hörgull að menn noti sér sjálf-
sagt málfrelsi sitt um Þjóðleik-
húsið. Ég met mikils marga þá
leiklist, sem fram fer hér utan
Þjóðleikhússins g árna henni alls
góðs, en hér í kvöld er Þjóðleik-
húsið og þess nýja leiksvið hjarta
okkar næst. Þessvegna eruð þið
öll velkomin til þess að vera með
okkur í voninni, viðleitninni og
vinnunni og í gleðinni yfir góðri
list, sem hér á að fara fram.

»•» «<ió».»í* r»****Yw»

........»»..
.mwwiwií, *wr«<M«rí

HERLENDIS er oft rætt um
nauðsyn erlends fjármagns við
uppbyggingu iðnaðar og þau
skilyrði, sem erlendir fjár-
magnseigendur verði að upp-
fylla og þau kjör, sem þeir
verði að hlýta. Eru menn
gjarnan kröfuharðir í þessum
efnum og ganga að mestu ein-
hliða út frá því sjónarmiði, að
faii »tt tnsjáiitáaw .wsaæúláaog,
t.i«t irlaaáe ftatt vish tsfe»r>6ie* fRM- '
VartaSJa b»t «ur Ui XxlsaA
sn gaviútroai
í. M* bi« m »»áí CrSUsJ $#r
a,t«.ihi3ua. 'ifill émUi
úi« "»9V4 «.-«! rúfcretl <ú>r itr.utf fcvií*sdea
íúní tíftero S»*«arara4át,^aig, , s ,
Í.JKir flie »!<•*> aaf tea Tlngtmtm*
nS#aasrl**aan. iB»a tléhs
r-tr 'mvKm&nxa.. ******* áiu
ðlínarfrailfii’: 20 Jatea.
4. Sió íeaiaVt*-. iia tönföhr ven ftofc-
JSa.ief#5sril»iiMi »0*1* ttaaoittnær,,
rni von irt WmS hr-i'pmtvlltm Mmm mdU
Vti
prU-mna ócr mapfrltk oaft XrJU.-íi «in

rCt fon<au storXtcr j
Leita eftir erl. fjármagni
stóru flugvélanna og flutning
þeirra á Keflavíkurflugvöll.
Hafa Loftleiðamenn verið með
bollaleggingar um hvort og
hvernig megi hagnýta hann cig
er umsóknin um leyfi til að
byjlja afgreiðslu- og gistihús
þar í sambandi við það.
En nú á næstunni munu Loft-
leiðir opna farþegaafigreiðslu í
nýja Loftleiðahúsinu á Reykja-
víkurflugvelli til afnota vegna
flutninga farþega suður á
Keflavíkurflugvöll.
erlendum fjármagnseigendum
sé það mikið kappsmál að
festa fé sitt í framkvæmdum
hérlendis og eigi í fá önnur
hús að venda.
I heiminum er þó mikið
kapphlaup milli þjóða um er-
lent fjármagn og bjóða þær
fjármagnseigendum mikil
kostakjör. Sumar þjóðir,- eins
og t.d. Norðmenn, sendu sér-
stakan sendimann um heim-
inn til þess að reyna að draga
að fjármagn. Það var enginn
minni en Tryggve Lie, fyrr-
verandi aðalritari Sameinuðu
þjóðanna. Þegar Diosdado
Macapagal, forseti Filips-
eyja, var í heimsókn í Banda-
ríkjunum fyrir skömmu, þá
beindi hann aðallega orðum
sínum til fjármagnseigenda
og hvatti þá til þess að festa
fé sitt á Filipseyjum. Margar
þjóðir hafa sett sérstaka lög-
gjöf til þess að tryggja rétt
fjármagnseigendanna, þar er
minna rætt um að tryggja
hagsmuni viðkomandi lands,
enda þykir það auðsýnt, að
ríkisstjórn eigi að hafa í fullu
tré við fjármagnseigandann,
sem stendur höllum fæti í við
skiptum sínum við yfirvöld
þess lands, sem hann festir fé
sitt í.
Nýlega rak á fjörur Mbl.
auglýsing úr þýzka blaðinu
Industrikurier, sem þar birt-
ist 3. okt. sl. Auglýsingin var
frá iðnþróunaryfirvöldunum í
Dublin á írlandi. Auglýsingin
talar sjálf sínu máli og var á
þessa leið:
Um frland í frlandi
Háttvirtu herrar!
írland er eitt minnsta land
Norður-Evrópu og þar er
mikið umframframboð á góð-
um vinnukrafti og hafa marg-
ir tæknilega þjálfun.
írska ríkisstjórnin hefur
því ákveðið að veita þýzku
framtaki töluverð hlunnindi
við landnám í írskum iðnaði.
1. Ríkisstjórnin tekur að sér
greiðslu allt að % hluta
kostnaðar við lóðir, verk-
smiðjuhús og vélar.
2. Ríkisstjórnin veitir algjört
skattfrelsi á tekjum af út-
flutningi til ársins 1974 og
afslátt á skatti næstu 5 ár
á eftir.
3. Fyrir fyrirtæki, sem verða
mundu á iðnaðarsvæðinu
við Shannonflugvöllinn og
mundu flytja vörur sínar
út með flugvélum, verður
skattfrelsið í 20 ár.
4. Ríkisstjórnin veitir toll-
frelsi á innfluttum hráefn-
um, hálffraihleiddum vör-
um og vélum.
Á útflutningi á vörum fram
leiddum í írlandi til Bretlands
og samveldislandanna, er for-
gangstollum aflétt.
Milli Sambandslýðveldisins
Þýzkalands og Irlands or nú
gildandi samningur um tví-
sköttun.
Virðingarfyllst o. s. frv.
Síðan er auglýsingin undir-
rituð og mönnum bent á að
afla sér frekari upplýsinga
hjá fulltrúa iðnþróunar í
ífska sendiráðinu í Bad Godes
berg.