Morgunblaðið - 13.11.1964, Side 19

Föstudagur 13. nóv. 1964
MORGU N BLAÐIÐ
19
UM BÆKUR
Að vera nær dauða af trega
Jóhannes úr Kötlum:
Tregaslagur. Heimskringla
11 1964.
JÓHANNES úr Kötlum gerði
merkilega tilraun til að endur-
nýja ljóðíorm sitt með bók-
inni Sjödaegru, sem út kom árið
1955. Jóhannes var þá lengi bú-
inn að sigla undir fölsku flaggi:
dulnefninu Anonymus, og voru
nfkvæmi þessa óþekkta höfundar
birt í Tímariti Máls og menn-
ingar.
Jóhannes úr Kötlum hefur
lengi verið höfuðskáld kommún-
ismans á íslandi, maðurinn sem
óskaði þess að „Sovét-ísland,
óskalandið“, kæmi sem fyrst.
Þá voru aðrir tímar oig skáldin
vígreifari en nú tíðkast. Jóhann-
es úr Kötlum aflaði sér margra
aðdáenda í röðum flokksbræðra
sinna. Þeir dáðu hann eins
ékaft og hann sjálfur elskaði
„son skóarans". Löng ádeilu-
kvæði og baráttusöngvar eftir
Jóhannes þöktu síðurnar í Rauð-
um pennum, og ljóðabækur hans
þóttu jafn nauðsynlegar íslenzk-
um kommúnistaheimilum og
Biblían hermönnum Krists.
Kannski hafa það verið saman-
tekin ráð til að styiggja ekki
baráttufélagana og gömlu aðdá-
endurna sem ollu því að Jóhann-
es kaus að dvelja í þoku gerfi-
nafns um sinn, og víst var skáld-
inu vorkunn, því það er kunn-
ara en frá þurfi að segja að allar
nýjungar í bókmenntum og list-
um hafa átt sér vísa fjandmenn
í röðum þeirra sem telja sig
róttæka í þjóðfélagsskoðunum,
og eru bannfærðar í sæluríki
kommúnismans.
Sjödægra kom út merkt Jó-
ha'nnesi úr Kötlum, en með ljóð
— Minning
Framh. af bls. 18
Ólafur og Þuríður báru ekki sorg
sína á veg út. Þréttán börn lifa
föður sinn, öll uppkomin, mynd
arl^gt og duglegt fólk. Flest eru
þau búin að stofna sín eigin heim
ifli og vegnar vel, enda tengda-
börnin sérstaklega góð og mynd-
arleg.
Eitt var eftirbreytilegt við
þessa stóru fjölskyldu í Knarrar
nesi. Það var hið nána samstarf
við foreldrana, þó börnin væru
flutt að heiman. Þegar þreyta Oig
lúi fóru -að gera þessum hjónum
erfið heimilisverkin komu börn-
in og tengdabörnin heim og unnu
allt sem þau máttu, með svo
glöðu geði, elsku og umhyggju
að betur verður ekki hægt að
launa foreldrum sínum.
Kæru börn og tengdabörn,
þetta er mikill heiður, allt ykk-
ar fórnfúsa starf.
Þegar nú vinur minn Ólafur
Pétursson hefur lokið jarðvist
sinni síðastur systkina sinna, er
margs að minnast eftir 58 ára
kynningu. Margt hefur á daga
okkar drifið. Það var gaman að
tala við Ólaf, þegar tómstund
gafst tifl þess, talað var um daginn
og veginn. Ólafur gerði miklar
kröfur til sín og að vonum nokkr
ar kröfur tii samferðamanna
sinna. Gat hann þá orðið dálítið
hvass, hélt vel á sínu máli, en
imeð afbrigðum hreins'kilinn. Eins
fljótur til sátta og manna glaðast
ur þegar búið var að jafna ágrein
inginn ef einhver var. Ólafur
var mikill drengskaparmaður og
vildi öllum vefl.
. Blessuð sé minning hans.
Stefán Árnason.
um Anonymusar, og þessi bók
var ekki eimmgis athyglisverð
leit þroskaðs skálds að nýjum
leiðum, heldur voru í henni
snjöll og skemmtileg kvæði.
Svipur bókarinnar allur kom á
óvart, og hún stafaði frá sér
mannlegri hlýju.
Ég er viss um að Sjödægra
hefur haft drjúga þýðingu fyrir
íslenzkan nútímaskáldskap, og
þess er vert að minnast að Jó-
hannes úr Kötlum hefur alltaf
verið hliðhollur ungum skáldum,
og oft þegar mest á reyndi.
Jóhannes úr Kötlum hóf skáld-
feril sinn sem rómantískt sveita-
skáld og smáblómadýrkandi, og^
þessar tilfinningar hafa alltaf'
verið ríkar í honum. Þær ganga
aftur í bók eftir bók þrátt fyrir
baráttuviljann, á einkar geð-
felldan hátt 1 Sjödaagru, en
stundum hefur Jóhannes gengið
of langt í ljúfleika að mínu viti.
Nú er komin á markaðinn ný
ljóðabók eftir Jóhannes úr Kötl-
um, og er þetta óvenju umfangs-
mikil ljóðabók miðað við það
sem algengast er nú: 143 blað-
síðoir í þremur hlutum. Ekki er
langt síðan Jóhannes sendi frá
sér Óljóð, og þótti mörgum óljóð
í fleiri en einum skilninigi.
En það er ekki nýtt fyrirbrigði
að skáld séu íljót að yrkja, og
það er ekki heldur ný bóla að
skáld vægi sjálfum sér, haldi að
allt sem þau berji saman eða
prjóni sé gallalaus vara.
Að þessu sinni hefur Jóhannes
úr Kötlum fallið í gildru. Trega-
slagur er mjög veigalítil bók,
þótt á stöku stað megi finna í
henni viðkunnanleiga strengi, og
stundum verði vart við þann
karlmennskuþrótt sem ein-
kennt hefur Jóhanns, og fengið
margar hrifnæmar sálir til að
glúpna.
Ég skal reyna að rökstyðja mál
mitt nánar.
Tregaslagur hefst á ljóði sem
nefnist „Bernska“, og er það í
ætt við ýmsar rímæfingar Jó-
hannesar frá fyrri tíð:
Dýrleg með
djásn við fót
döiggvaðra
stráa
vappar um
vorsins land
vinan mín
smáa.
Allt er gott
allt er nýtt
ólgandi af
lífi:
er sem hvert
andartak
iði og svífi.
Afllt er ljóðið lýsing á þeim
undrum sem náttúran færir okk-
ur, og mörgum mun eflaust
finnast haglega að orði komist.
En ljóðið hefur ekkert annað sér
til málsbóta. Það eru til svo
mörg ljóð sem líkjast þessu,
(einkum eftir Jóhannes sjálfan)
og hér er svo skammt sótt fanga,
að það hlýtur að teljast þreytu-
merki á reyndum skáldum að
fást^ við slíkt: upptalningar á
náttúrufyrirbærum, og segja
manni floks í fréttum að „veður
mörg/vorlandið sverfa", og
„óttinn loks/undrum lífs/eyðir í
/hljóði“.
Eða lítum á hið dæmafáa
kvæði um Viðey, sem hefur
sáralítið framyfir margtuggnar
umkvartanir hvað varðar hirðu
leysi stjórnarvaldanna gaignvart
þessari sögufrægu eyju. Hag
mælska í meðallagi: „Öllum
öðrum fremri/eyjan þótti sú
og síðan er botninn sleginn í
tunnuna með þeirri tilgátu að
ljóðaþjóðin sé kannski dáin þar.
Desandinn hefur rétt á að spyrja
fáviskuspurninga: Hvað á skáld-
ið við með ljóðaþjóð? Eru það
kannski íslendingar? Eru- þeir
dauðir eða kunna þeir ekki að
meta ljóð lenigur?
„Urðarmáni" nefnist eitt kvæð-
ið, og fjallar um blóðlausa vofu
sem heldur heim úr hildarleik.
Ljóðið er aðeins daufur endur
ómur frá Karin Boye, sænskri
skáldkonu sem kunni vel að
yrkja um ósigur lífsins.
Jóhannes virðist hafa tekið
ástfóstri við goðsagnarefni, og
er að þvi leyti skyldur nokkrum
íslenzkum skáldum sem um
þessar mundir fást við að lesa
eða rifja upp Eddurnar með
misjöfnum árangrL Kvæðið
„Yggdrasill", sem byggir á Völur
spá, þykir mér ekki bæta neinu
við þau kynni sem ég hef haft af
hinu forna kvæði, þótt Jóhannes
hafi vafalaust nútímann í huga í
kvæði sinu. Völuspá er eins
mikili nútíihaskáldskapur og
þetta kvæði Jóhannesar, ef ekki
meiri. Það er ekki um neina
endurnýjun á fornum sannindum
að ræða í kvæðinu „Yggdrasill“,
þótt það sé laglega gert.
í öðrum hluta bókarinnar sem
nefnist: „Talað við sjálfan sig“,
eru mörg frændsystkin Sjödægru
á stjái:
Ég bíð hinna nýju manna
ég hef beðið þeirra lengi
og hér eru líka ungar stúlkur
sem vonast
eftir þeim
Hverjir hinir nýju menn eru
fáum við ekki að vita, en eftir
því sem skáldið tjáir okkur eru
þeir miklir ferðamenn. Þegar
þeir hafa stokkið af baki við
lækinh, og hafa faðmað að sér
dætur skáldsins, nýstignar upp
úr svölu vatninu, þá
mun hið brúna hörund dætra
minna glitra
sem raf
rauð blóm munu spriniga út á
vörum þeirra
og lófar þeirra og iljar verða
að silki
og þær munu hvísla:
loksins loksins ....
Hér er það afllt saman komið
á einn stað það sem skáld ættu
að forðast, það sem búið er að
slefa yfir hundraðmilljón sinn-
um: brúnt hörund sem glitrar
eins og raf, rauð blóm sem
springa út á vörum, lófar og ifljar
sem verða að silki, og hvíslið
loksins loksins. Af jafn miklu
ástríðuleysi og vanahugsun
synigur skáldið Jóhannes úr
Kötlum um fund karls og konu
árið 1964.
í þessum hluta bókarinnar er
víða áleitinn rabbtónn, hispurs-
leysi sem skáldinu á kannski
eftir að verða að liði síðar meir,
því varla má gera ráð fyrir að
Jóhannes úr Kötlum fari að
hætta að yrkja, ungur og hraust-
ur að sjá.
Það er líkt og talað sé til
barna:
Þegar guð almáttugur reiðist
þá blæs hann frá sér heilögum
anda
svo voða voða snöggt
að allt hýalínið sópast
af aumingja blessuðum litlu
fuglunum
Ég felli mig ágætlega við
þennan tón hjá Jóhannesi þegar
liann er ekki of þaninn eins og
í „Lítið skáld“.
„Enn heldurðu þig við jörðina/
og það er kannski bezt“, segir í
„Blóðberg". Og náttúruunnand-
inn Jóhannes, segir við hinn
slynga sláttumann:
Þá segi ég:
æ lof mér að lifa fram á vorið
segi ég
bara ofurlítið fram á vorið
því þá koma þessi bláu litlu
blóm þú veizt
sem glöddu miig svo mikið í vor
eð leið
og hvernig get ég dáið án þess að
fá að sjá þau
einu sinni enn
bara einu sinni enn?
Það er auðvelt að finna til
samkenndar með skáldi sem
yrkir af svona einlægni og ein-
faldleika, en aftur á móti erfiðar
að skilja þá fyndni sem ljóðin
„Smásaga um ástina" og „Tungl-
skinsnótt“ eiga að miðla „hrefck-
lausum lesendum". En kankvís-
ina í ljóðinu ,,Ilmur“, ættu allir
að geta tileinkað sér.
Þriðja og síðasta hluta bókar-
innar hefur Jóhannes gefið nafn-
ið: ,Stef úr glataðri bók“. Þetta
eru hefðbundin Ijóð, að nokkru
leyti tengd minningu látins
vinar skáldsins. En þótt Jó-
hannes beri sig borginmannlega
eins og hans er vandi, læðast þó
að honurn áleitnar spurninigar
■um tilvist mannins, og ávöxtur
þeirra spurninga er m.a. kvæðið
„Maður hver“, sem ég birti hér
í heild:
Maður hver er mold
hljóðlega flýgur nú hrafn yfir
skóga
sáran þýtur í sefi
hnígur senn vort hold
maðkarnir náflgast á báða bóga
eina vonin er efL
Skáld er skammlíft mjög
orð þess sem gári á öreyðu
þagnar
tærist og deyr af trega
leysast upp vor lög
reynt er á þol hverrar einustu
agnar
ferst hið forgengilega.
„Skáld er skammlíft mjög“,
og „eina vonin er efi“, segir hið
fyrrverandi baráttuskáld. Það
er ekki títt að álíka harmatölur
berist frá Jóhannesi úr Kötlum.
Ef til vifll er hann orðinn mæð-
inn, járnið farið að deflgna. En
mér finnst gæta full mikils lítil-
lætis þegar hann kveður í lok
bókarinnar:
Af hjartans lyst ég heiflar bækur
kvað
en vinur kær ég vildi að sérhvert
blað
í felur væri fokið
Við skulum fara verlega í að
trúa því að þetta sé álit skálds-
ins. En það breytir ekki þeim
bláköldu sannindum að í þetta
skipti hefur Jóhannes úr Kötlum
sent frá sér fl>ók, sem er meira
en helmingi of þykk.
Jóhann Hjálmarsson.
Theodór S. Gcorgsson
málflutningsskrifstofa
Hverfisgötu 42, in. hæð.
Sími 17270.
IET/URI
- HITABLASARI - ÞIJRRKARI
Fyrir: fokheldar nýbyggingar
þurrkun bátalesta
upphitun á vinnustað
verndun gegn
frosti
GISLI HALLDORSSOIM
Hafnarstræti 8. — Sími 17800.