Morgunblaðið - 17.11.1964, Síða 23
J Þriðjudagur 17. nóv. 1964
MORGU N BLAÐIÐ
23
l: rr m*«B«ítáfiírad F'ficUÍ,a t
' K 4lfc iíír^m‘ jhit
: i. j. r i, --<T~" —“‘rf£b|tmi«riítóár.enmaatí'
| Snptrtei pnititáfe pjB c tkuBát.
|, ,t feö- 4lfá .fllcðtjb ^JniátoánJö.JjÉi i. dtoítóu'í jí4ti f sórtr
jjCyiSuutuMimfimitÉMím '7
V
! •*»**
^ttiiacrííS
%'í..'■* • -in":• >.: t ;.? 30w J^iWi ■,
-ai-iái». '...■■> •A'Oii— ■ .^.*Le*í _ (.
Úr Flateyjarbók.
— Handritamálið
Framihald af bls. 10
þetta var í þann mund er Nor
egur og ísland heyrðu undir
einn og sama biskupsstólinn
— erkibiskupsstólinn í Niðar-
ósi.“
Síðan heldur Ole Widding
áfram leitinni að því, sem sé
á skránni í margra óþökk, eins
og hann segir og nefnir þar
m.a. til: „am 369.4, sem ekki
snertir handrit að einu eða
neinu leyti, það er prentuð
bók, sem Chr. Worm, lét gefa
út í Oxford skömmu fyrir
1700. >á er og eitt handrit,
sem nokkuð gaman er að sjá
á þessari heldur þurrlegu og
lítið skemmtilegu skrá, en það
er þýðing Árna Magnússonar
sjálfs á sögunni af Jóni helga.
Handrit þetta var áformað að
,gefa bollandistum í Belgíu
suður og hafa þeir eflaust þeg
ar fundið því rúm í hirzlum
sínum og er ekki erfitt að
gera sér í hugarlund von-
brigði þeirra er þeir fregna að
handritin sé að sönnu horfið
brott úr Árnasafni, en send-
ingin sé ekki árituð til þeirra“.
Þá drepur Ole Widding á
vandamál, sem ekki hafi ver-
ið tekið neitt tillit til við samn
ingu skrárinnar, að sögn hans,
og nefnir í því sambandi tvö
handrit sem segja megi að þar
eigi heima samkvæmt reglun-
um, en hafi þó aldrei til ís-
lands komið og geti því tæp-
lega kallast íslenzk handrit.
„Þar má til nefna Ásgeir nokk
urn Jónsson, fæddan á í*landi
og innritaðan í Kaupmanna-
hafnarháskóla árið 1686, sem
ekki leit aftur ættland sitt
augum áður en hann dó 1707.
Ásgeir þessi var skrifari hjá
hinum konungslega norska
sagnaritara íslendingnum Þor
móði Torfæus og lauk ævi
sinni sem sýsluskrifari í Nor-
egi. Hann var maður iðju-
samur og afritaði um ævina
fjölda handrita, sem nú eru
.geymd í Kaupmannahöfn.
Geta afrit_ hans talizt íslenzk
handrit? Ég hefi fundið tvo
tugi þeirra á skránnni marg-
umtöluðu," segir Widding.
„Hitt vandamálið er svip-
aðs eðlis“, heldur lektorinn
áfram.„í erfðarskrá sinni veit
ir Árni Magnússon íslenzkum
styrkþegum stöðu við safn
sitt, og skyldu þeir aðstoða
við útgáfu handrita úr safn-
inu. Styrkþegar þessir hafa
ekki lagið á liði sínu og hafa
þeir ekki einungis afritað
handrit þau sem fyrir
voru í safninu, heldur lí'ka
handrit úr sænskum söfnum.
Og mér er spurn, eiga þessi
handrit, skrifuð af Jóni Ólafs
syni, Guðmundi Magnæus og
fleirum í raun og veru að
heyra undir handritagjöfina
til íslands?“
„Skráin er löng", segir Ole
Widding, „og að mínum dómi
margt á henni sem þar hefur
ekkert að gera. Aftur á móti
mætti bæta þar ýmsu við, sem
að reglunum ætti þar fullan
rétt á sér, eins og t.d. am. 203
fol. 143.4; 511.4 og 582.4. Þótt
undarlegt kunni að virðast,
er ekki á skránni skemmtileg-
asta handritið að Jónsbók,
Heynesbók am 147.4, en þar
eru á spássíu drégnar upp
harla skemmtilegar myndir af
daglegu lífi á íslandi.“
Loks segir Widding lektor,
að birting skrárinnar hljóti
að vera mikill léttir öllum
þeim sem fylgst hafi með
handritamálinu, nú gefist
mönnum tækifæri til að vega
og meta hina miklu fyrirhug-
uðu handritagjöf tii íslend-
inga bæði í heild sinni og öll-
um smáatriðum.
Róttækir stúdentar vilja
afhenda handritin
„Berlingske Tidende" og
„Politiken" skýra á sunnu-
dag frá samþykkt gerðri á
fundi Ráðs róttækra stúdenta
í Árósum, þar sem mælt er
með afhendingu handritanna
á þeim forsendum, að það gæti
orðið til þess að draga úr
ákafri þjóðerniskennd íslend-
inga og stuðla að aukinni sam
vinnu þeirra við hin Norður-
löndin, öllum aðilum til vel-
farnaðar.
Próf. Einar Ólafur andmælir
í laugardagsblöðum „Infor-
mation“ og Berlingske Tid-
ende“ eru birt andmæli pró-
fessors Einars Ól. Sveinssonar
gegn ýmsum staðhæfingum
bæklingsins „Fakta om de is-
'landske hándskrifter“ sem
Handritanefndin frá 1964 gaf
út fyrir nokkru.
Segir í „Berl. Tidende" að
prófessor Einar Ólafur telji
bækling þennan gefa mjög
einhliða mynd af málinu og
villandi og mótmælir hann
eindregið þeim fullyrðingum,
sem fram hafa komið um að
handrit þau sem nú eru í
Reykjavík, liggi þar í óreiðu
og ekkert sé um þau hirt.
Segir prófessor Einar að hand
ritin séu geymd í sérstökum
skápum af nýjustu gerð, skrá
sett og vel frá gengin og nefn-
ir fjölmörg dæmi um notkun
þeirra, því til sönnunar, að
því fari fjarri að þau séu ekk-
ert rannsökuð eða að þeim
unnið á íslandi.
Þá drepur prófessor Einar
Ólafur á Flateyjarbók og Kon
ungsbók, Codex Regius, hin
umdeildu handrit utan Árna-
safns, sem séu á skránni marg
umtöluðu o,g segir, að Flat-
eyjarbók sé íslenzkt handrit,
skrifað af nafngreindum
mönnum fyrir þekktan ís-
lenzkan höfðingja og hafi að
geyma verk íslenzkra höf-
unda. Flateyjarbók er einstak
ur gripur í íslenzkri bókagerð
arsögu segir prófessorinn. Um
Konungsbók segir prófessor
Einar Ólafur, að hún marki
áfanga I þróunarsögu ís-
lenzkra bókmennta á 13. öld
og segir að Eddukvæðin, sem
séu í stórum dráttum skiljan-
leg hverju mannsbarni á ís-
landi enn í dag, hafi verið
höfuðuppspretta endurreisnar
íslenzkrar ljóðlistar á 19. öld.
Þá ber prófessor Einar og
fyrir sig Shakespeare og segir:
„Leikritun Shakespeares bygg
ist ekki einvörðungu á ensku
efni, heldur einnig á efni
sóttu í grískar bókmenntir
latneskar, ítalskar, danskar
og skozkar. En þó eru verk
hans ensk. Gesta Danorum
(Danmerkursaga Saxa) er og
dönsk bók enda þótt hluti af
efni hennar sé fenginn hjá ís-
lenzkum heimildarmönnum.
Loks leggur prófessor Einar
á það áherzlu, að vinnan við
rannsóknir og útgáfu handrit-
anna úr Árnasafni búi _nú við
ekki síðri skilyrði á íslandi,
við Háskólann þar, en við
Kaupmannahafnarháskóla og
að hið tæknilega forskot Dana
séu smámunir einir þegar
þess sé gætt, að aðeins á ís-
landi séu jafnan vísir nýir
vísindamenn (í stað þeirra
sem frá hverfi) sem haldi
rannsóknunum áfram.
Blaðið minnir á, að það hafi
verið prófessor Einar Ólafur
sem ásamt starfsbróður sín-
um Sigurði Nordal, hafi ann-
azt samningagerðina um árið,
um val handrita þeirra sem
afhenda eigi íslendingum.
„Information“ skýrir einnig
frá andmælum prófessors Ein
ars Ólafs og tekur m.a. sem
dæmi þá staðhæfingu fjölda
manna sem einnig hafi fram
komið í bæklingi handrita-
nefndarinnar en þó óbeint, að
Árni Magnússon hafi notað fé
konu sinnar norskrar til hand
ritakaupa .Þetta hrekur próf.
Einar Ólafur með gildum rök-
um eins og aðrar fullyrðingar,
s.s. þær að ekkert sé um ís-
lenzku handritin hirt í Reykja
vík o.fl. Þá nefnir prófessor
Einar ýmislegt það, er íslend-
ingar hafi fram yfir aðrar
þjóðir varðandi handritarann-
sóknirnar, m.a. tungu sína,
sem sé grundvallarskilyrði til
þess að fást við rannsóknir á
handritunum og sögu sína þar
sem meginhluti hinna fornu
bókmennta fjalli um atburði,
sem átt hafi sér stað á fslandi
og þurfi til þekkingu á stað-
há,ttum þar ef vel eigi að vera.
Auk þess sé svo það, að þrátt
fyrir umrót á liðnum öldum
lifi enn á íslandi íslenzk
menning og ótrúlega mikið
eimi enn eftir af því sem áður
var í skáldskap landsmanna,
ritsmíðum og þjóðfélagshátt-
um. Loks minnir prófessor
Einar Ólafur á það, að skilyrði
til rannsóknanna séu nú engu
síðri á íslandi en í Danmörku
og aðeins þar sé hægt að
treysta tilkomu nýrra vísinda-
manna, sem hafi til að bera
menntun þá er til þurfi og
nauðsynlegan áhuga á efninu,
en án þessa hvorstveggja
geti handritarannsóknir ekki
þrifizt.
íslendingar geta einir tryggt
sér áframhaldandi rannsóknir.
„Politiken” 9. nóv. ræðir
einnig andmæli prófessors
Einars Ólafs Sveinssonar við
bæklingi Handritanefndarinn-
ar frá 1964.
Prófessorinn skýrir frá því,
að handrit þau, sem íslenzki
biskupinn ^rynjólfur Sveins-
son gaf Friðriki III. um miðja
17. öld, hafi verið látin af
hendi að tiþnælum konungs,
og með það markmið fyrir
augum — að því er segir í
bréfi biskups til bókavarðar
konungs — að þau yrðu gefin
út á prenti sem allra fyrst.
Um það þessara handrita, sem
flestir þekkja, Flateyjarbók,
sé hins vegar að segja, að 200
ár hafi liðið unz hún kom út
á prenti og þá í Kristjaníu
(Osló).
Greinargerð sú, sem gefin er
út í bæklingi nefndarinnar um
tölu íslenzkra handrita og ásig
komulag þeirra, telur prófess-
orinn villandi „af því þar er
enginn greinamiunur gerður á
pappírshandritum og skinn-
bókum. í Danmörku virðast
menn þeirrar skoðunar, að á
íslandi séu 12.000 skinnbækur,
en langflest handritanna í
Reykjavík eru pappírshand-
rit. Þar eru ekki nema nokkr-
ar skinnbækur (sem því mið-
ur er lítill fengur að), um það
bil 100 skinnbókarblöð (flest
einstök blöð úr messubókum)
og um 1000 dómsskjöl og vott-
orð á skinnblöðum.
Enn fl-emur segir prófessor-
inn‘ „Starf það, sem unnið hef
ur verið við íslenzku handrit-
in í Kaupmannahöfn síðan ár-
ið 1941 á mikið lof skilið. Og
það er ánægjulegt að sjá,
hversu margir Danir hafa lagt
þar hönd á plóginn".
Þá er vikið að töluskrá yfir
hin 25 bindi, sem út eru kom-
in af handritum á vegum Árna
safns, Biblioteca Arnamagnæ-
ana, sem birtist í bæklingi
nefndarinnar, en sagt að skrá
þessa megi eins setja upp á
eftirfarandi veg: 3 íslending-
ar með samtals 914 bindi, 3
Danir með 6 bindi, 4 Norð-
menn með 314 bindi, 2 Þjóð-
verjar með 2 bindi, einn Sviss
lendingur og 1 Englendingur
með sitt bindið hvor, samtals
24 bindi. í 25. bindinu eru rit-
gerðir lengri og skemri eftir
6 Dani, 3 íslendinga, 3 Eng-
lendinga, 1 Norðmann og 1
Bandaríkjamann (1 íslending-
ur og 1 Englendingur eru tald
ir á báðum stöðum).
Prófessorinn telur mjög
móðgandi fyrir landa sína allt
tal manna um handritarann-
sóknir á íslandi og vísar ein-
dregið á bug þeirri staðhæf-
ingu, að þau liggi þar í óreiðu
og ekkert sé um þau hirt né
þau rannsökuð nema að mjög
litlu leyti. Hann telur upp
fjölda íslenzkra sagnfræðinga
sem að handritarannsóknun-
um hafi unnið, og lýkur orð-
um sínum með því að segja,
að skilyrði til rannsóknanna
séu ekki síðri við Háskóla ís-
lands en vjð Kaupmannahafn-
arháskóla, þar sem hvergi
nema á íslandi sé vís stöðug
tilkoma nýrra vísindamanna,
sem hafi til að bera menntun
þá og áhuga á málefninu, sem
sé grundvallarskilyrði þess að
rannsóknarstarfið geti haldið
áfram.
Árósarprófessor styður ein-
dregið málstað íslendinga.
Prófessor Dr. theol. Regin
Prenter við Árósaháskóla
skrifar á þriðjudag grein í
„Kristeligt Dagblad“ og styð-
ur þar eindregið málstað Is-
lendinga í handritamálinu og
leiðir að máli sínu mikilvæg
vísindaleg rök. Greinina skrif
aði Prenter að tilmælum blaðs
ins, sem tekið hafði til birt-
ingar grein annars guðfræði-
prófessors, Nielsar prests
Thulstrups, sem er lektor við
Kaupmannahafnarháskóla og
er maður mjög andvígur af-
hendingunni. Réðist Thul-
strup prestur heiftarlega á is-
lenzka stjórnmálamenn og
danska starfsbræður þeirra,
sem fylgjandi eru afhendingu
handritanna og sömuleiðis á
rök þau, sem „Kristeligt Dag-
blad“ færði fyrir aíhendingu
handritanna.
Prófessor Prenter var í hópi
þeirra er skrifuðu undir bréf
til þingmanna 1961, þar sem
mælt var með afhendingu
handritanna. Bréfi þessu var
dreift í þióðþinginu fyrir
fyrstu umræðu hins endurnýj-
aða frumvarps um afhending-
una. Átelur prófessorinn að
ekki skuli hafa verið haft sam
ráð við Árnasafnsstjórn árið
1961 og segir sjálfsagt að hafa
hana nú með í ráðum.
En prófessorinn ræðst einn
ig á þá útbreiddu skoðun, að
vísindamennirnir hafi í einu
og öllu á rétu að standa, jafn
vel þegar þeir hætti sér út fyr
ir sérgrein sína og inn á önn-
ur svið, s.s. þegar þeir fari að
ræða lagaleg vandamál, sem
upp komi í sambandi við af-
hendingu handritanna.
Prófessor Prenter segist
ekki hafa látið sannfærast af
rökum hinna sérfróðu gegn af
hendingu handritanna og ber
upp tvær spurningar málinu
viðvíkjandi, þá fyrri á þá leið,
hvort Kaupmannarháskóli sé
eini staðurinn sem telja megi
handritin örugglega geymd á
og bezt tækifæri gefi til rann-
sókna á þeim, og í öðru lagi,
hvort ókleift sé að varðveita
handritin og vinna að rann-
sóknum á þeim við viðunandi
vísindaleg skilyrði í Reykja-
vík.
Þegar fyrri spurningunni er
svarað, verður fyrst og fremst
að gera á því glöggan greinar
mun, hvort litið er á hand-
ritin sem þjóðleg verðmæti
eða sem rannsóknarefni. Sem
þjóðleg verðmæti eiga þau eðli
lega heima í Reykjavík, að
því tilskildu að þau verði
varðveitt þar við tryggilegan
umbúnað. Þegar litið er á
handritin sem rannsóknarefni
hlýtur svarið aftur á móti að
byggjast á því, hvar séu bezt
skilyrði til rannsóknanna
Kaupmannahöfn hefur á aS
skipa úrvals bókasafni til
slíkra rannsókna. Það er fré-
leitt að í Reykjavík rísi á næst
unni safn sem þoli nokkurn
samanjöfnuð við Konungsbóls
hlöðu í þessum efnum. Þó þyfe
ir mér sem mönnum gleymist
yfirleitt eitt, þegar þeir siá
þessu föstu og segja um hæl
að þessvegna eigi handritin
að vera áfram í Kaupmanna-
höfn og það er þetta — þarfn-
ast handritarannsóknirnat
þessa mikla safns alls? Að þvj
er mér hefur skilizt, er héi
um að ræða bókmenntalegar
og sagnfræðilegar rannsóknir
á því sem handritin fjalla um
og ekki hinar tæknilegri rann
sóknir á handritunum sjálf-
um. Yfirleitt er sá háttur á
hafður varðandi bókmennta-
legar og sagnfræðilegar rann-
sóknir á gömlum heimildum,
að notaðar eru prentaðar út-
gáfur þeirra en ekki hin upp-
runalegu handrit sjálf.
Meðan handritin hafa ekki
öll verið gefin út, renna mar,g
ar stoðir undir varðveizlu
þeirra við stærsta safnið, en
þar sem aukin visindaleg út-
gáfa handritanna hlýtur að
verða eitt helzta viðfangsefni
rannsókna á þessu sviði næstu
árin, getur röksemdin um
safnið ekki stutt eilíflega
varðveizlu handritanna í Kaup
mannahöfn. Auk þessa er svo
það, að langoftast geta menn
rannsakað bókmenntalega og
sögulega handrit þau sem ekki
hafa verið gefin út með aðstoð
ljósmyndana af þeim.
Er það rétt, að fara verði
mjög varlega með handritin,
svo varlega, að ekki sé það á
færri annarra vísindamanna
Framh. á bls. 25