Morgunblaðið - 03.12.1964, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLADIÐ
^nmtudagur 3. des. 1964
Richard IMixon:
og Kennedy
HINN 19. apríl 1961, þremur
mánuðum eftir valdatöku Kenn-
edys, flaug ég til Washington frá
heimaríki mínu, Kaliforníu, en
þangað hafði ég flutzt og tekið
að sinna lögfræðistörfum, eftir 14
ár í þjónustu ríkisins. Það var
ákveðið, að ég flytti ræðu um
utanríkispólitík í Chicago i næstu
viku, og ég hafði skrifað Allen
Dulles og beðið hann að gefa mér
yfirlit yfir síðustu viðburði. —
Kennedy forseti gaf fúslega leyfi
til þess; ég átti samkvæmt um-
tali að hitta Dulles klukkan sex
síðdegis þann 19. —
Þetta viðtal átti að fara fram
heima hjó mér í Washington.
Ég kom þangað frá flugvellin-
um skömmmu fyrir kl. 6 og fékk
þá skilaboð frá CIA, að ■ Dulles
hefði tafizt að minnsta kosti í
eina klukkustund. Klukkan var
orðin 7.30 þegar dyrabjöllunrti
var loks hringt og ég fór fram
til að taka móti honum.
Svinaflói
Ég hafði þekkt Allen Dulles og
unnið með honum, síðan 1947,
þegar hann var einn ráðgjafanna
fyrir Herternefndina, sem ég var
L Á sömu stundu og ég sá hann,
varð mér ljóst, að hann var í
mjög óróu skapi. Ég spurði hann,
hvort hann vildi ekki fá sér eitt
glas. Hann var alveg ólíkur þeim
rólega og faglega manni, sem
ég hafði séð ráða fram úr erfið-
leikum eins og kunnáttumanni
sæmdi, árum saman, og hann svar
aði: — Jú, það vil ég sannarlega.
Ég hef áreiðanlega þörf fyrir
það. Þetta er versti dagur, sem
ég hef lifað.
— Hvað er að? spurði ég, og
hann svaraði: — Allt er tapað.
Innrásin á Kúbu fór gjörsamlega
í hundana.
Ég hafði auðvitað vitað, að
þessi innrás var í undirbúningi,
en hitt datt mér aldrei í hug, að
þeir létu hana mistakast.
Dulles skýrði mér nú frá mál-
inu í smáatriðum. Eftir kosning-
una, en áður en Kennedy tók við
embætti, hafði Dulles skýrt hon-
um ýtarlega frá þessum æfing-
um. Nýkjörni forsetinn hafði gef-
ið til kynna, að halda skyldi
áfram með þessa fyrirætlun, og
kvaðst myndi styðja hana, eftir
að hann væri tekinn við embætt-
inu.
En alveg eins og orðið hafði
hjá stjóm Eisenhowers, varð
mikill skoðanamunur um Castro
meðal ráðgjafa Kennedys. Hóp-
ur hina framgjörnustu hvöttu
hann til að framkvæma fyrirætl-
unina. Frjálslyndir ráðgjafar
hans, bæði úr stjórninni og starfs
liði hans, tóku þá afstöðu, að yrði
hjálp Bandaríkjanna við innrás-
ina uppvís, hefði það ill áhrif á
almenningsálitið í heiminum. —
Þessi hópur lagði til, að annað
hvort skyldu Bandaríkin reyna
að koma sér saman við Castro,
eða þá finna einhverja aðra að-
ferð til að snúast við honum.
Loksins kvað Kennedy þessa
hlédrægu ráðgjafa sína niður og
ákvað að halda fyrirætluninni
áfram.
— Það kostaði mikið hugrekki,
sagði Dulles við mig, — fyrir for-
setann að kveða niður suma þessa
rágjafa sína og fyrirskipa að
halda áfram með innrásina. En
að lokum veitti hinum lingerðu
betur, og með málamiðlun á síð-
ustu stundu var fyrirtækið dæmt
til að mistakast. Mennirnir ótt-
uðust meira „heimsálitið" en ógn
anir kommúnismans á vestur-
helmingi jarðar og fengu forset-
ann til að stýfa upprunalegu inn-
rásaráætlunina. Tvær eða þrjár
árásir flugmanna meðal
frjálsra Kúbumanna, sem ætlað
var að gera loftflota Castros ó-
virkan, voru afurkallaðar og
þannig hafði innrásin enga að-
stoð úr lofti. Útkoman var herfi-
legur ósigur, bæði fyrir frelsis-
baráttu Kúbu og fyrir Bandarík-
in. Okkur var álasað fyrir að
vera að sletta okkur fram í þetta;
við misstum af þeirri frægð, sem
við hefðum hlotið fyrir að sigra
— og Castro var fastari í sessi en
nokkurn tíma áður.
Viðbrögð Kennedys forseta
Næsta dag, 20. apríl, þegar ég
kom heim til mín, eftir að hafa
farið í heimsókn til Capitols, fann
ég miða við símann, sem Patricia,
15 ára dóttir mín, hafði skilið
þar eftir. Á honum stóð: „Kenn-
edy forseti hefur hvað eftir ann-
að verið að reyna að ná í þig
síðasta klukkutímann. Hringdu í
símaborðið í Hvíta húsinu“.
2. GREIN
Ég hringdi og símavörðurinn
gaf mér tafarlaust samband við
forsetann. Rödd hans var spennt,
en vingjarnleg, er hann sagði:
— Heyrðu Dick, gætirðu skropp-
ið hingað og talað við mig? Hve-
nær sem þér er hentugast. Ég á
von á viðtali við Dick Russel og
byltingarráðið frá Kúbu, en að
öðru leyti er ég laus síðdegis. Ég
sagðist skyldi koma í skrifstofu
hans klukkan fjögur og vera
reiðubúinn að tala við hann, hve-
nær sem annir hans leyfðu hon-
um.
Það' var farið með mig inn í
skrifstofu forsetans, fáum mín-
útum eftir að ég kom í Hvíta hús-
ið. Ég hafði ekki komið inn í
þetta sögulega, sporöskjulagaða
herbergi, síðan ég kvaddi Eis-
enhower forseta þar 19. janúar,
fyrir þremur mánuðum. Forset-
inn stóð við skrifborðið sitt og
var að tala við Johnson varafor-
seta. „Lyndon er að fara suður
til að reyna hvort hann getur
fengið Mexíkómenn til að standa
með okkur í þessu Kúbumáli. Ég
var rétt að segja honum að láta
Mexíkómenn heyra það, að við
eigum inni hjá þeim greiða.
Finnst þér ekki við ættum að
vera stífir við þá?“
Ég svaraði: „Jæja, Mexíkó-
menn er nú oft heldur linir þeg-
ar kommúnistar eru annars veg-
ar, sökum áhrifa frá Cardenas,
en þeir þarfnast okkar eins mik-
ið eða meira en við þeirra, eins
og er, og eins og nú stendur, tel
ég, að við ættum að vera harðir
á því að þeir standi með>okkur.“
Skömmu síðar fór Johnson út úr
skrifstofrnni, og forsetinn settist
í hinn fræga ruggustól. Hann tók
nú að segja mér frá viðbrögðum
sínum við atburðunum síðustu
daga.
„Ég var alveg að koma af fundi
með byltingarráði Kúbumanna,"
sagði han. „Margir þeirra, sem
þar voru, höfðu misst syni, bræð-
ur eða önnur náin skyldmenní í
þessum bardaga. Það er það
versta, sem ég hef komízt í, að
horfa á hryggðarsvipinn á þeim.“
„f gærkvöldi", hélt hann á-
fram, „voru þeir bálvondir við
okkur. En í dag hafa þeir róazt
talsvert, og hvort sem þú trúir
því eða ekki, þá eru þeir reiðu-
búnir að berjast aftur, ef við vilj-
um segja til, og veita þeim
hjálp.“
Kennedy reyndi ekkert að
dylja vonbrigði sín og reiði yfir
þessum mistökum með innrás-
ina. Hann stikaði fram og aftur
um gólfið og notaði meira hisp-
urslaust írskt málfar en Harvard-
mál og sagði mér nú, hve mikil
vonbrigði sér hefðu orðið ráð-
leggiingarnar, sem hann hafði
fengið.
„Allir fullvissuðu mig um, sem
ég talaði við — allir herfræðing-
ar og CIA — að fyrirætlunin
mundi takast.“ Aftur og aftur
endurtók hann þá staðreynd, að
þannig hefði hann verið fullviss-
aður. En hann nefndi ekki þá
örlagaríku ráðleggingu — sem
einhver frjálslyndur ráðherra og
Hvíta húsið höfðu gefið honum
— að aflýsa þessum tveim árás-
um — og spilla þannig allri
fyrirætluninni fyrir fullt og allt.
Loksins kom hann með aðal-
spurningúna, beint og blátt
áfram:
„Hvað mundir þú gera með
Kúbu, eins og komið er?“
„Ég mundi finna mér viðeig-
andi lagavernd og hefjast síðan
Allen Dulles
handa,“ sagði ég. Ég gat látið
mér detta í hug þrjár lagalegar
réttlætingar á því að fara þann-
ig að: 1) Nýja skýrgreiningu á
árás, byggða á þeirri forsendu,
að Sovétríkja-herbúnaður væri
notaður af her Castros, og að
við værum skyldugir til að sjá
svo um, að frelsis-hermennirnir
væru ekki verr útbúnir. 2) Senda
amerískt herlið þangað undir
vérnd sáttmála okkar, vegna
hugsanlegrar ógnunar við Guan-
tanamó. 3) Senda amerískt ilð til
að vernda líf og réttindi nokk-
urra þúsunda amerískra borgara,
sem búsettir voru á Kúbu. Ég
lagði á það áherzlu, að mér fynd-
ist við verða að gera hvað sem
nauðsynlegt væri til að losa Kúbu
við Castro og kommúnismann.
Kennedy hlustaði á mál mitt til
enda, án athugasemda, og svar-
aði síðan: „Bæði Walter Lipp-
mann (sem þá hafði nýlega talað
við Krúsjeff) og Chip Bohlen
(sem hafði verið sendiherra okk-
ar í Moskvu) hafa tilkynnt, að
Krúsjeff sé í mjög herskáu skapi
eins og stendur. Ef þetta álit
þeirra er rétt, kann hann að trúa
því, að nú sé rétti tíminn til að
snúast gegn okkur, og hann gæti
notað hvern ófrið okkar í garð
Kúbu sem átyllu tn þess. Þess
vegna er það vel til í dæminu, að
ef við ráðumst á Kúbu, muni
Krúsjeff ráðast á Berlín. Mér
finnst beinlínis við ekki geta lagt
það í hættu, sé þetta mat okk-
ar rétt.“
Viðræður okkar snerust svo
stuttlega að Laos, þar sem am-
erísk aðstoð við hlutlausa stjórn
virtist vera að leiða til þess, að
kommúnistar tæki völdin fyrir
fullt og allt.
Ég sagði Kennedy forseta, að
mér fyndist, að bæði hvað snerti
Laos og Kúbu væri það fyrir öllu
að taka einhverja jákvæða af-
stöðu, þar með talið, ef nauð-
syn krefði, að beita lofther
Bandaríkjanna.
Hann sagði: „Mér finnst bara
ekki að við ættum að blanda
okkur í málið í Laos, þar sem
við gætum komizt í það að þurfa
að berjast við milljónir Kínverja
í fenjaskógunum.“ Næstu orð
hans undirstrikuðu, hve mjög
þessi vanræksla á að takast á
við kommúnismann á einum stað
á hnettinum, hafið veikt stöðu
okkar á öllum öðruiyi stöðum í
heiminum. Hann sagði: „Að
minnsta kosti fæ ég ekki séð,
hvernig við getum nokkuð hreyft
okkur í Laos, sem er 5000 mílur
í burtu, ef við hreyfum okkur
ekkert á Kúbu, sem er aðeins í
90 mílna fjarlægð.“
J. F. Kennedy
Ég svaraði: „Þetta er auðvitað
ákvörðun, sem enginn getur tek-
ið nema þú, eftir þeim upplýs-
ingum, sem þú hefur um styrk
okkar og skýrslum upplýsinga-
þjónustu okkar um styrkleik ó-
vinarins og fyrirætlanir hans. Ég
vil gjarna taka það fram, að ég
mun styðja þig opinberlega gegn
um þykkt og þunnt, ef þú tekur
slíka ákvörðun viðvíkjandi Laos
eða Kúbu, og ég skal hvetja aðra
repúblikana til hins sama. Ég
veit, að sumir stjórnmálamenn
munu segja, að þú kynnir að
eiga á hættu pólitískan ósigur
1964, ef ókyrrðin á Kúbu eða
Austurlöndum hafa í för með sér
sendingar vopnaðra Bandaríkja-
manna. En ég vil að þú vitir, að
ég fyrir mitt leyti mun aldrei
nota það gegn þér stjórnmála-
lega, ef slíkt verður nauðsyn-
legt.“
Með tilliti til þess, sem gerðist
þremur árum seinna, var svar
hans spámannlegt, enda þótt ég
haldi ekki, að hann hafi ætlað
því að vera það. „Eins og allt
gengur nú og með öllum þeim
vandamálum, sem við eigum við
að etja, og ef ég fer að öllu rétt,
þá veit ég ekki, hvort ég verð
hér að fjórum árum liðnum.“
Mér var ekki alveg Ijóst þá,
hyað hann átti við með þessu.
Ég bjóst við, að Kennedy forseti
sæi það fyrir, að hann yrði að
tala áhættusama, hernaðarlega
ákvörðun. Og með ófarirnar í
Svínaflóa ferskar í huganum hafi
hann séð það fyrir, að annar
slíkur ósigur gæti orðið honum
pólitískt að falli 1964. Engu að
síður sagði hann með festu: „Þú
getur verið viss um, að pólitísk-
ar afleiðingar skulu engin áhrif
hafa á þá ákvörðun, sem ég tek
í þessu vandamáli.“
Þegar hér var komið, höfðum
við talað saman í næstum klukku
stund. Hann fór með mig út um
hliðardyr að einum bíl Hvíta
hússins, sem hann hafði skipað
að senda eftir mér, og beið nú á
akbrautinni á suðui#lettinum. En
á leiðinni að bílnum gerði hann
aðra spámannlega athugasemd:
»Ég vona, að þú gefir þér tíma
til að skrifa bók. Það er raun-
verulega ágætis tiltæki, jafnvel
þótt ekki seljist af henni nema
fáein eintök. Það er eitthvað við
það að vera rithöfundur, sem
aítur byggt upp álit stjórnmála-
manns. Líttu t.d. á hvað „Sam-
vizka íhaldsmanns“ hefur gert
fyrir Barry Goldwater!"
Við kvöddumst með handa-
bandi og hann sneri sér við og
gekk áleiðis til skrifstofu sinn-
ar. Þegar hann gekk frá mér,
niðurlútur og með hendurnar á
kafi í vösunum, virtist hann bein-
línis bera allar áhyggjur heims-
ins á herðum sér. Þegar ég horfði
á þennan þreytta, álúta mann,
sem venjulega. var svo hnarreist-
ur og fjörlegur, hverfa inn í hina
hræðilegu einveru Hvíta hússins,
lagðist það þungt á mig, hve
niðurdreginn og vonsvikinn hann
hlaut að vera. Ég veit, að menn
halda, að stjórnmálamenn geti
ekki haft mannlegar tilfinning-
ar — og sízt þegar andstæðingar
þeirra eiga í hlut. En ég verð
nú samt að segja, að á þessari
myrkustu stundu stjórnmálafer-
ils vinar míns, Jacks Kennedys,
þá vorkenndi ég honum, mann-
inum, sem hafði komizt á þing
um leið og ég, fjártán árum áð-
ur. —
Lærdómurinn af Svínaflóa
Dóttir Theodores Roosevelts,
Alice Longworth, sagði mér einu
sinni:
„Pabbi trúði aldrei á gamla
máltækið um að gráta aldrei yíir
mjólk, sem hellist niður (þ.e.
sakast um orðinn hlut). Hann
sagði alltaf: „Auðvitað grætur
maður yfir mjólkinni, sem hell-
ist niður — maður grenjar og
æðir fram og aftur, til þess að
vera viss um að hella henni ekki
niður aftur.“
Af því að Kúba er sígilt dæmi
um það, hvernig ekki á að haga
sér í utanrikismálum, þegar við
kommúnista er að eiga, þá er
nauðsynlegt að sjá, hvar okkur
skjátlaðist áður, til þess að geta
ákveðið, hvaða stefnu við eigum
að taka framvegis.
Tvo aðallærdóma er hægt að
draga af Svínaflóamálinu:
í fyrsta lagi, þegar ákvarðað
hefur verið að leggja virðuleik
Bandaríkjanna í hættu, verða
menn að vera reiðubúnir að
leggja fram tilsvarandi mikið af
herafla Bandaríkjanna. Ég var í
82 ára afmæli James Byrnes,
fyrrverandi ráðherra, skömmu
eftir ófarirnar í Svínaflóa og
hann sagði: „Við Bandaríkja-
menn megum ekki byrja á neinu,
sem við erum ekki reiðubúnir að
ljúka við“.
í öðru lagi verður utanríkis-
stefna Bandaríkjarina jafnan að
vera í sámræmi við öryggisþörf
þeirra, en ekki fara eftir ein-
hverju þokukenndu „heimsáliti",
Bandaríkin ættu jafnan að taka
fullt tillits til álits vina sinna
meðal annarra þjóða. En sem
voldugasta þjóð heims, er það
skylda okkar að vera í farar-
broddi fyrir, en elta ekki, her-
afla þann, sem hefur það hlut-
verk að verja frelsið.
í Kreml hlýtur Krúsjeff að hafa
fylgzt með áhuga með klaufaleg-
um og heimskulegum tilraunum
Bandaríkjanna til að frelsa Kúbu.
Hann dró sínar eigin ályktanir
af þvi, sem hann sá, og hafði nú
næga ástæðu til að efast um ein-
beittni okkar til að verja okkar
eigin hagsmuni. Það var eins og
hann sagði seinna við Robert
Frost: „Bandaríkjamenn eru of
frjálslyndir til að berjast."