Morgunblaðið - 23.12.1964, Page 6

6
MORGUNBLADIÐ
Miðvíkudagur 23. des. 1964
UM BÆKUR
Um ársins hring
Sigurbjörn Einarsson biskup:
XJM ÁRSINS HRING. Úr stól
— Frá altari — Yfir moldum.
277 bls. Setberg, Reykjavík
1964.
MEÐAL eigulegri bóka á mark-
aði jólakauptíðarinnar í ár er
tvímælalaust prédikanasafn eft-
ir Sigurbjörn Einarsson biskup,
sem ber heitið „Um ársins hring“
og hefur að geyma prédikanir og
minningarræður frá liðnum ára-
tug. Setberg gefur bókina út og
hefur vandað vel til hennar.
Pappír, prentun, prófarkalestur
og bókband er allt til hreinnar
fyrirmyndar. Þó er að sjálfsögðu
mest vert um sjálft inntak bók-
arinnar, boðskapinn sem hún
flytur, og þá ekki sízt hvernig
hann er fluttur, því boðskapur
sem ekki grípur athygli áheyr-
anda eða lesanda er til lítils fram
borinn.
Það fer naumast milli mála, að
Sigurbjörn Einarsson sé mesti og
snjallasti kennimaður þessa
lands, að öðrum ágætum klerkum
ólöstuðum. Ber margt til þess:
óvenjufagurt og myndríkt tungu-
tak, örugg og listræn tök á hver ju
umræðuefni, skáldlegt hugarflug
og næmt auga fyrir því mann-
lega í hverjum viðburði, víðtæk
menntun og mikil yfirsýn, sann-
færingarkraftur, skaphiti og trú-
arvissa. í bókinni koma allar þess
ar eigindir ljóslega fram. Blæ-
brigðin eru margvísleg. Sigur-
björn slær á marga og ólíka
strengi, og þeir hljóma flestir
snjallt og eftirminnilega.
Það er vandaverk og sennilega
óvinnandi að gera upp á milli
beztu kaflanna í þessari bók.
Þeir eru hver með sínum hætti
listasmíðar, sem unun er að
njóta, og mann undrar það eitt
hve margir góðu kaflarnir eru og
sundurleitir. Þegar biskupinn
prédikar er það fyrst og fremst
útlegging textans sem fyrir hon-
um vakir, og þar kemur hann
manni sannarlega oft á óvart.
Hann hefur fágætt lag á að gera
fjarlæg efni nákomin, flókin efni
einföld, torræð efni ljós, hvers-
dagsleg efni háleit og eftirminni-
leg.
Þegar hugleitt er, hve oft við
erum búin að hlusta á guðspjöll
hinna ýmsu drottinsdaga ársins
og útleggingar þeirra, sætir það
í rauninni allmikilii furðu, þegar
inntak þeirra glæðist fersku lífi,
fær nýja og nærgöngula merk-
ingu. Ég þekki engan íslenzkan
kennimann sem þessi list er jafn-
lagin og Sigurbirni Einarssyni,
enda er hann ótvírætt á heims-
mælikvarða sem prédikari, ef út
í þá sálma væri farið.
Eins og kunnugt er talaði
Kristur margt I dæmisögum og
gerði boðskap sinn með þeim
hætti aðgengilegri öllum þorra
manna, gerði hann næstum á-
þreifanlegan þeim sem til hans
heyrðu. Þessi prédikunaraðferð
er Sigurbirni Einarssyni einkar
töm. Hann kryddar mál sitt
gjarna ljósum dæmum úr dag-
lega lífinu eða bókmenntunum og
er sérkennilega fundvís á sögur
og atvik sem varpa skæru ljósi
á viðfangsefnið sem hann er að
fjalla um.
Stólræðurnar í bókinni eru 24
talsins, flestar fluttar á stórhá-
tíðum og öðrum helgidögum
kirkjuársins, en allmargar fluttar
af sérstökum tilefnum, á sumar-
daginn fyrsta, á landsþingi Slysa-
varnafélagsins, á sjómannadegi,
á samkomu í tjaldi, á fullveldis-
degi o. s. frv. Sigurbjörn Einars-
son hefur undravert lag á að
tengja hverja prédikun tilefninu,
sem hún er helguð, einatt með
þeim árangri að tilefnið sjálft
stækkar og fær nánast sögulega
þýðingu. Góð dæmi um þetta eru
stólræðurnar „Þegar tjaldið fýk-
ur“ (flutt á samkomu í tjaldi),
„Með köldu blóði“ (flutt á þingi
Barnaverndarfél. '59), „Tröllska
— mennska“ (flutt á fullveldis-
degi), „Vakna þú!“ (einnig flutt
á fullveldisdegi), „Upp, upp mín
sál“ (flutt við minningarguðs-
þjónustu í Hallgrímskirkju 1952),
og fleiri slíkar. Allar eru þessar
hugvekjur snilldarverk, sem
greypast í hug lesandans og kalla
hann til sín aftur.
Sigurbirni Einarssyni lætur vel
að mæla á upphöfnu, skáldlegu
máli í leiftrandi líkingum og lit-
ríkum svipmyndum, en ekki er
hann síðri þegar honum hitnar
í hamsi og orð hans fá hárbeittar
eggjar sem tæta sundur blekk-
ingahjúpinn, hræsnina, hégóm-
ann og sjálfsánægjuna, sem flest
okkar una svó vel við. f slíkum
prédikunum minnir hann stöku
sinnum á meistara Jón Vídaiín
að því er tekur til snjalls tungu-
taks, sem er innblásið af eldlegri
vandlætingu og einlægri trúar-
vissu. Mér eru í þessu sambandi
einVnrn minnisstæðar ræðurnar
^ Hættulegur keppinautur
Kunningjakona mín, sem
fór niður í miðbæ til að verzla
á dögunum, sagði mér, að hún
hefði komið þar að sem menn
voru að tæma einn af þessum
nýju og fallegu ruslakössum,
sem hjálpa bæjarbúum að halda
götunum hreinum. Þeir stóðu
ráðþrota við kassann og voru
að velta innihaldinu fyrir sér.
Og hvað haldið þið, að þeir hafi
verið með í höndunum? — Jú,
einhver hafði greinilega komizt
að þeirri niðurstöðu, að jafn-
fallegir og vel myndskreyttir
kassar gætu ekki verið ætlaðir
undir rusl og annan úrgang. —
Síðan hefur þessi ágæti maður
eða kona stungið jólapóstinum
til vina og kunningja í kassann
— og vafalaust fyrir 17. desem-
ber.
Þarna hefur póstþjónustan
fengið hættulegan keppinaut.
Sigurbjörn Einarsson
„Með köldu blóði“, „Vakna þú!“
og „Hvaða flokk viltu fylla?“
(flutt við vígslu Kópavogskirkju
1962).
Altarisræðurnar í bókinni eru
sex talsins og bera yfirskriftina
„Rastir í daganna rás“. Tvær
þeirra eru fluttar við biskups-
vígslur, ein við vígslu Skálholts-
kirkju, ein á tveggja alda afmæli
Hóladómkirkju, ein við Alþingis-
setningu og sú síðasta við vígslu
Kópavogskirkju. f sumum þess-
um ræðum kemur hvað skýrast
fram sá eiginleiki sem mér hefur
alla tíð fundizt einna mest til
um hjá Sigurbirni Einarssyni:
hin næma og sívökula tilfinning
hans fyrir íslenzkri sögu og hefð,
skyn hans á samhengi sögunnar
og það hlutverk sem kristin
kirkja hefur gegnt í íslenzku
þjóðlífi í meir en þúsund ár.
Hann virðist vera svo samofinn
þessari hefð, að maður fær stund
um þá kynlegu tilfinningu, að
hann hafi verið handgenginn
ýmsum svipmestu forverum sín-
um á biskupsstóli, verið í per-
sónulegum tengslum við þá og
lifað samtíð þeirra. Og samt eru
fáir íslendingar meiri samtíma-
menn en hann. Um það vitna
Annars gefur þetta tilefni til
þess að koma því á framfæri við
póststjórnina, að ekki sakaði að
hafa ögn fleiri póstkassa á göt-
um og gatnamótum höfuðstað-
arins.
•jc Óskalög sjúklinga
Kona ein hringdi í fyrradag
og sagðist yfirleitt ekki hafa
nema gott eitt að segja um út-
varpið. En hún sá ástæðu til að
kvarta yfir því, að jólaauglýs-
ingar útvarpsins kæmu niður á
óskalagaþætti sjúklinga, en það
gerðist á laugardaginn. Sagði
hún, að þátturinn hefði ekki
haft nema níu mínútur til um-
ráða, þegar auglýsingalestrin-
um lauk.
Þessi kona sagðist þekkja
töluvert til lífsins á sjúkrahús-
unum hér — og margir sjúkl-
ingar hefðu ekki tök á að senda
kunningjum sínum jólakveðjur
ýmsar hugvekjur hans, ekki að-
eins um íslenzk samtíðarefni,
heldúr einnig og ekki síður um
þá atburði sem sett hafa sterkast
svipmót á þessa öld úti í heimi.
Hann er í senn íslenzkastur og
alþjóðlegastur kennimanna kirkj
unnar, ef ég er ekki með öllu
glámskyggn.
Síðustu fjórar ræðurnar eru
eftirmæli eftir látna afreksmenn,
þrjá íslenzka, einn bandarískan.
Minningarræðan um Kennedy
forseta er flestum íslendingum í
svo fersku minni, að óþarft mun
að rifja hana upp, en þar sagðist
biskupi að mínum dómi svo vel,
að hver góður fslendingur hlaut
að vera stoltur af slíkum kirkju-
höfðingja. Ég hef hvergi annars
staðar rekizt á lýsingu sem segi
með jafn gagnorðum hætti það
sem flestum mun hafa fundizt
um hinn látna forseta eins og
eftirfarandi orð biskups: „Og ég
hygg, að ég tali hér fyrir margra
munn, þegar ég segi, að einnig
vér, hinir mörgu, sem höfðum
aldrei litið Kennedy forseta aug-
um og vorum víðsfjarri hans vett
vangi í öllu tilliti, bárum til hans
eitthvert það þel, sem er ekki
ópersónulegt og ekki einber virð-
ing fyrir yfirburðum, aðdáun á
glæsileik, hæfileikum og manna-
forráðum, heldur nálgast hitt,
sem vér lýsum, þegar vér segj-
um, að oss þyki vænt um ein-
hvern. Það var eitthvað svo satt
við manninn, ekta, drengilega
opið og tært, viðbrögðin mann-
leg, vitsmunirnir hvorki stærð-
fræðilegur svali né dúðuð klók-
indi, hann hafði þá náðargáfu
fyrirliðans að vera sannfærandi,
ekki út af fyrir sig um skoðanir
sínar, heldur um sjálfan sig“
(bls. 267—68).
Líkræðan um Stein Steinarr
er einnig að mínu viti meðal þess
nærfærnasta sem ságt hefur ver-
ið um þann stórbrotna og tor-
skilda mann, um líf hans og list,
hlutverk hans og örlög á þyrni-
braut lífsins: „Og á þessari
kveðjustundu hér er það ekki
fyrst og fremst skáldið Steinn
Steinarr, sem vér hugsum til,
hann eigum vér áfram allir jafnt,
svo framtíð sem nútíð. Vér hugs-
um um manninn sem er horfinn.
Skáldið, sem í ljóðinu óf líf anda
síns inn í líf bessarar bíóðar,
í pósti. Þess vegna væri það
aldrei jafnvel þegið og fyrir
jólin — að geta komið kveðju
á framfæri til allra vina og
kunningja — með einu bréfi.
Og aldrei biðu sjúklingarnir
eftir óskalagaþættinum með
jafnmikilli óþreyju og einmitt
fyrir hátíðarnar.
Sú, sem hringdi, sagðist ekki
ætla að gagnrýna auglýsinga-
flutninginn. En hún spurði hví
útvarpið gerði ekki það sama
og dagblöðin, þegar mikið væri
um auglýsingar: Lengdi dag-
skrána á sama hátt og útgef-
endur stækkuðu blöðin.
Vel mætti flytja óskalaga-
þáttinn til í dagskránni, en
frekar ætti að lengja hann en
stytta.
Áfengið
Enn hafa komið óskir um
að þess væri farið á leit við fyr-
hann var einnig til sem barn
móður sinnar, vinur vina sinna.
Hann var einnig til sem sá
Steinn, sem vér mættum til og
frá á förnum vegum og hneyksl-
uðumst á honum og dáðum hann,
smáðum hann og elskuðum hann,
veikbyggður maður að sjá og
hrösull í spori, en flestum hug-
aðri, flestum geiglausari, alltaf
hreinskiptinn, alltaf sjálfum sér
samkvæmur, alltaf „ekta“ “ (bls.
257).
Við sem þekktum séra Friðrik
Friðriksson munum víst flestir
samdóma um, að þessi lýsing
biskupsins á honum sé frábær:
„Að vera í senn jafn gagntekinn
af lífsköllun og hann var og þó
svo hátt hafinn yfir allt persónu-
legt, verður þeim einum auðið,
sem komast næst því að deyja
sjálfum sér og lifa Kristi, og það
var leydnarmál séra Friðriks*4
(bls. 263).
Um Davíð Stefánsson fórust
biskupi m.a. svo orð í Akureyr-
arkirkju á liðnum vetri: „Hann
þurfti ekki að berjast til ríkis,
hann var borinn til þess og auð-
kenndur erfingi um leið og hann
birtist, þjóðin gaf honum hjarta
sitt á sömu stundu og hann snerti
það með sprota sínum......Hann
var barnungur, þegar hann tók
flugið. Hann hefði átt sinn sesa
vísan sem tímamótaskáld og fals-
laus listamaður, þótt hann hefði
engu aukið við hæð sína síðan'*
(bls. 272—73).
Þessi dæmi ættu að nægja til
að leiða í ljós, hve sýnt Sigur-
birni Einarssyni er um að draga
í fáum dráttum upp auðkenni-
legar myndir af mönnum, sem
honum hafa verið hugleiknir.
Það er ein af mörgum náðargáf-
um sem hann hefur orðið að-
njótandi, og ber þessi fagra bók
því mælskt vitni, að í honum á
íslenzk kirkja sinn stórbrotnasta
og málsnjallasta son.
Það sem ég hef út á bókina að
setja er einungis það, að textar
guðspjallanna skuli ekki vera
prentaðir með stólræðunum, sem
fluttar voru á helgum dögum
kirkjuársins, og að ræður sem
vísa til tímabundinna atburða,
eins og Alþingissetningarræðan,
skuli ekki vera dagsettar. í öðru
tilliti er bókin kjörgripur.
irtæki, að þau sendu starfs-
mönnum sínum og viðskipta-
vinum ekki áfengi með jóla-
kveðjunni. Til þess að koma 1
veg fyrir allan misskilning, þá
eru það hvorki starfsmenn fyr-
irtækja eða aðrir, sem von eiga
á slíkum jólaglaðningi, sem
beðið hafa fyrir þessa orðsend-
ingu.
En gamanlaust. Ef það er
eitthvað, sem áreiðanlega svipt-
ir börnin jólagleðinni, þá er
það áfengisneyzla foreldra yfir
hátíðarnar. Margra vikna til-
hlökkun og undirbúningur get-
ur breytzt í grát, ef ekki er
hægt að stilla sig um að taka
tappann úr flöskunni rétt yfir
jólin.
Þorláksmessa
í dag er Þorláksmessa, einn
mesti annadagur ársins. Von-
andi tekur fólk ekki það nærri
sér við innkaup, þvotta, bakst-
ur og saumaskap — að hátíð-
inni verði að verja eingöngu til
þess að hvílast eftir átökin.
BO S C H
rafkerfi
er í þessum bifreiðum:
BENZ SAAB
DAF TAUNUS
NSU VOLVO
OPEL VW
Við höfum varahlutina.
BRÆÐURNIR
ORMSSON HF.
Vesturgötu 3. — Sími 11467.
Sigurður A. Magnússon.