Morgunblaðið - 20.01.1965, Blaðsíða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Miðvikudagur 20. jan. 1965
Hvað er hægt að gera til að
efla íslenzk raunvísindi?
Dr. Sigurður Þórarinsson
jarðfræðingur svarar þannig:
í stuttu máli og með litlum
fyrirvara er ógerningur að
gera þessari spurningu viðun-
andi skil, en þess skal freist-
að að benda á nokkur praktísk
atriði, sem auðvelt ætti að
vera að framkvæma.
1) Samþykkja ætti á yfir-
standandi alþingi þau lög, sem
fyrir því liggja um Rann-
sóknaráð og Náttúrufræði-
stofnun íslands. Enda þótt
mér virðist lagabálkurinn um
Rannsöknaráð óþarflega flók-
in og erfiður í framkvæmd er
þó þarna um að ræða þýðing-
armikið spor í áttina til bætts
skipulags vísindarannsókna á
íslandi.
2) Skipa ætti nefnd vísinda-
manna, er væri Menntamála-
ráðuneytinu til aðstoðar um
það, hvernig við getum not-
fært okkur það sem bezt, að
ísland er nú orðið aðili að
UNESCO. Sú aðild er að mínu
áliti sjálfsögð, en hún er ærið
dýr og er því nauðsynlegt, að
við notfærum okkúr sem bezt
þá möguleika, sem í þessari
aðild felst íslenzkum vísind-
um til eflingar, því annars er
þeSsu aðiídarfé að nokkru á
glæ kastað.
3) Efla ber Vísindasjóð
stórlega. Sakir vaxandi dýr-
tíðar, ekki aðeins hérlendis
heldur einnig erlendis, heldur
sjóðurinn ekki í horfinu með
núverandi tekjum. Ég tel, að
Vísindasjóður hafi þegar sýnt,
að hann er nokkur lyftistöng
íslenzkum vísindum, en hann
meignar enn alltof lítils.
4) ’ Koma þarf sem allra
fyrst viðunandi lagi á bóka-
safnsmál ókkar, en í þeim
málum ríkir nú slíkt ófremd-
arástand, að engu tali tekur.
Gefa þarf út árlega skrá yfir
allar þær bækur og tímarit,
sem ríkisstofnanir kaupa og
koma upp háskólabókhlöðu,
eða sameina háskóla- og
landsbókahlöðu, sem varð-
veitt getur það af þessum rit-
um, sem stofnanir þurfa ekki
að hafa til lengdar í sínum
húsakynnum. Við þá bókhlöðu
þyrfti að starfa a.m.k. einn
bókavörður, sem skynbragð
bæri á raunvísindi.
5) Gæta verður þess, að
skynsamleg hlutföll verði milli
grundvallarrannsókna og hag-
nýtra rannsókna í landinu og
að aðstaðan til grundvallar-
rannsókna bæði um laun og
tæki séu ekki lakari en til hag
nýtra. Það borgar sig aldrei
að byggja pýramída á haus.
6) Stórauka þarf það kenn-
aralið sem hæft er til kennslu
í náttúrufræði og eðlisfræði í
gaignfræða- og menntaskóloim.
7) Koma þarf upp Náttúru-
fræðideild við Háskóla ís-
lands og búa að henni frá
fyrstu byrjun svo viðunandi
sé. Einn prófessor í hverri
greinanna: dýrafræði, grasa-
fræði, jarðfræði, landafræði
er lágmarkið frá fyrstu byrj-
un og auk þess þarf aðstoðar-
kennara í hverri grein og við-
unandi útbúnað tækja, bóka
og tímarita. Hér dugar hvorki
kák né sýndarmennska, ef
eitthvert gagn á að vera að
þessari deild.
Eðlilegt er og ódýrast að
þessi kennsludeild verði í
tengslum við Náttúrugripa-
safnið, enda þarf á næstunni
að koma úpp Náttúrugripa-
safnsbyggingu með kennslu-
stofum fyrir náttúrufræði-
deild og með sýningarsölum,
er samanlegt séu meir en
fimm sinnum stærra að flatar-
máli en sú kompa, sem nú er
verið að innrétta við Hlemm-
torg, og nefna á sýningarsal.
8) Einn dagur á ári hverju
ætti að vera vísindadagur,
helgaður vísindum, bæði í
blöðum og útvarpi. Á þeim
degi væri í ræðu og riti gerð
grein fyrir því, sem afrekað
hefur verið á árinu í vísind-
um, ræddar framtíðarhorfur
og óskir o.s.frv. Vel færi á því,
að á þessum degi yrðu verð-
laun veitt eða viðurkenning
fyrir eitthvert vísindaafrek,
sem unnið hefði verið á árinu
eða einhverja merka vísinda-
ritgerð sem út hefði komið.
Gæti t.d. Vísindafélagið, Vís-
indasjóður og Háskólinn stað-
ið saman að þessu.
Hér að ofan hefur verið
drepið á nokkur atriði, sem
mér komu í huig í fljótu
bragði. Aðalatriðið er þó, að
ráðamönnum landsins sé það
ljóst, að efling vísinda er
alveg nauðsynleg viðhaldi og
eflingu velmegunar í þessu
landi og á þetta ekki síður við
um grundvallarvísindi en þau,
sem hagnýt nefnast.
SLgurður Þórarinsson.
Stefán Aðalsteinsson, bú-
fjárfræðingur, svarar spurn-
ingunni þannig:
Ég vil miða svarið við þess-
ari spurningu við það eitt,
að Búnaðardeild Atvinnudeild
ar Háskólans hafi því hlut-
verki að gegna að vera mið-
stöð hagnýtra rannsókna í ís-
lenzkum landbúnaði, eins og
honum er háttað í dag.
Ég mun því miða svarið við
spurningunni við það, hvern-
ig sú stofnun þarf að vera
búin að mannafla, tækjum og
aðstöðu til að geta sinnt þessu
hlutverki á fullnægjandi hátt.
Til þess að rannsóknir á
sviði landbúnaðar beri hag-
nýtan árangur, þarf eftirfar-
andi fjórum skilyrðum að vera
fullnægt:
1. Vísindamaðurinn þarf að
kunna skil á vísindalegum
vinnuaðferðum.
2. Vísindamaðurinn þarf að
kunna full skil á eðli
þeirra vandamála í at-
vinnuveginum, sem honum
er ætlað að finna lausn á
með rannsóknum sínum.
3. Vísindamaðurinn þarf að
hafa aðstöðu til að safna
upplýsingum um vanda-
málið og vinna úr þeim
upplýsingum. Það gerir
hann með þrennu móti:
a) Með því að leggja út
tilraunir, en til þess
þarf land og búfé.
b) Mæð rannsóknum á
rannsóknarstofu, t.d. til
efnagreininga, smásjár-
athugana, rafeindáheila-
reiknivinnu o. fl.
c) Með því að kynna sér
allt, sem áður hefur ver
ið ritað um málið, þ.e.
með góðu bókasafni.
♦. Vísindamaðurinn þarf að
hafa aðstöðu til að endur-
prófa niðúrstöður rann-
sókna sinna og tilrauna við
mismunandi skilyrði til að
fá sem bezt yfirlit yfir það,
hve víðtækt gildi niður-
stöðurnar hafa.
Fyrstu tvö atriðin, sem hér
er minnzt á, vísindaþjálfun
vísindamannsins og þekking
hans á atvinnuveginum, ættu
að vera svo sjálfsagðir hlut-
ir, að ekki væri þörf á að
minnast á slíkt.
Þess ber þó að minnast, að
margar tilraunir og rannsókn-
ir þurfa endurskoðunar við á
10—20 ára fresti, vegna þess
hve tækni við tilraunastarf-
semi og þekkingu á vísinda-
legri vinnu fleygir ört fram.
Þess vegna þarf að sjá til
þess, að vísindaleg þjálfun
þeirra, sem að rannsóknun-
um vinna, sé sífellt að taka
endurbótum.
Atvinnuvegurinn sjálfur
tekur líka stakkaskiptum með
hverjum áratug, svo hraðar
eru breytingarnar. Ný við-
horf myndast, ný vandamál
skapast og nýir möguleikar
bjóða breyttum framleiðslu-
háttum heim. Þess vegna þarf
vísindamaðurinn sífellt að
vera í sambandi við atvinnu-
veginn, ef hann á ekki að
verða of gamaldags í viðhorf-
um sínum.
Þriðja meginundirstaða hag
nýtra landbúnaðarrannsókna
er aðstaða til upplýsingasöfn-
unar.
Við getum ekki sett okkur
nema tvö aðalmarkmið, þeg-
ar um hagnýtar rannsóknir á
sviði íslenzks landbúnaðar er
að ræða.
Fyrra markmiðið er að
stefna að því með ránnsókn-
um að lækka framleiðslu-
kostnað á mjólk og öðrum
afurðum af nautgripum.

Hitt markmiðið, sem við
verðum að setja okkur og sem
hefur miklu meira þjóðhags-
legt gildi, er að finna og taka
í iTotkun tækni og þekkingu,
sem gerir okkur kleift að
framleiða sauðfjárafurðir á
svo hagkvæman hátt, að við
stöndumst fyllilega sam-
keppni við helztu sauðfjár-
ræktarlönd heims á því sviði.
Til þess að gera málið ekki
of flókið, mun ég aðeins ræða
hér um síðara verkefnið, þ.e.
hvernig hægt er að gera sauð-
fjárræktina sem arðgæfasta.
Það sem um það verkefni
verður dregið fram, mun að
miklu leyti eiga við um rann-
sóknir í sambandi við naut-
griparækt líka.
Rannsókn á hagkvæmri
sauðfjárrækt er hægt að
skipta niður í mörg stig, og
verða hin helztu þessi:
J arðvegsrannsóknir.
Rannsóknir á jurtum til
beitar og slægna, korntilraun-
ir og veðurfarsrannsóknir í
því sambandi.
Áburðartilraunir og rann-
sóknir á áhrifum áburðar á
jarðveg og sprettu.
Rannsóknir á beit á ræktað
land og úthaga.
Heyverkunartilraunir og
fóðurrannsóknir.
- Rannsóknir á véltækni,
girðingum og fjárhúsabygg-
ingum.
Rannsóknir á jarðvinnslu
og frágangi túna til að forð-
ast kal.
Rannsóknir á erfðaeiginleik
um fjárins og afurðum þess,
t.d. rannsókn á litarfjölbreytn
inni og hvernig hægt er að
nýta hana, hvernig neytend-
ur vilja helzt hafa dilkakjöt-
ið, hvernig á að breyta ull-
inni og afurðasemi fjárins
með kynbótum o.s.frv.
Ef dæma skal um aðstöðuna,
eins og hún er í dag, til að
sinna þessu verkefni, þá má
segja, að á næsta leiti hilli
undir lausn á þörfinni fyrir
rannsóknastofur og bókasafn
fyrir landbúnaðarrannsóknir
Búnaðardeildar, þar sem er
byggingin á Keldnaholtinu í
Mosfellssveit.
Landþörf Búnaðardeildar-
innar hefur hins vegar ekki
verið leyst ennþá, því að enn
eftir nærri 30 ára tilveru hef-
ur sú stofnun ekkert jarðnæði
fengið til umráða til frambúð-
ar.
Verkefnin verða hins veg-
ar ekki leyst nema með
miklu landi og fjölda búfjár
á því landi. Það mun ekki
fjarri lagi að ætla, að á aðal-
búi rannsóknarmiðstöðvarinn-
ar þyrftu að vera 2000 fjár
og 200 kýr og annað eins á úti-
búum dreifðum um landið.
Ef ekki verður hægt að fá
land undir rannsóknirnar í
nánd við Keldnaholtið, verða
starfsmennirnir að vinna við
ófullnægjandi athafnamögu-
leika og starfsemin gegnir
ekki því hlutverki, sem henni
er ætlað.
Hér hefur fyrst og fremst
verið litið á ransóknaaðstöðu
á aðalbúi rannsóknamiðstöðv-
arinnar.
í 4. atriðinu í upptalning-
unni í byrjun greinarinnar er
hins vegar bent á nauðsyn
þess, að hægt sé að fylgja

niðurstöðum ransóknanna frá
miðstöðinni eftir með nánari
prófunum við önnur skilyrði.
Eins og sakir standa, er
hægt að semja um slíkar
endurprófanir við tilrauna-
stöðvarnar í jarðrækt, bænda-
skólabúin og við einstaka
bændur. Búfjárerfðarannsókn
ir Búnaðardeildar hafa t.d.
eins og stendur náð samkomu
lagi við tilraunastöðvarnar á
Reykhólum og Skriðuklaustri
og bændaskólana á Hólum og
Hvanneyri um samvinnu um
ýmsar sauðfjárrannsóknir, og
sýnir það, að endurprófun á
tilraunaniðurstöðunum er til-
tölulega auðveld viðfangs.
Hins vegar er hætt við því,
að það verði of fáar niður-
stöður til að endurprófa, með-
an miðstöð rannsóknanna hef-
ur ekki landumráð.
Hagnýtar landbúnaðarrann-
sóknir verða ekki á annan
hátt betur efldar í dag heldur
en með því að afla þeim jarð-
næðis og búfjár til að sinna
þeim verkefnum sem hér hafa
verið gerð að umtalsefni.
Stefán Adalsteinsson.
Steingrímur Hermannsson,
framkvæmdastjóri Rann-
sóknarráðs ríkisins segir:
Morguntolaðið spyr: „Hvað
er hægt að gera til þess að
efla íslenzk raunvísindi?“.
Spurningin er tímabær, sér-
staklega ef hún getur stuðlað
áð einhverjum framförum á
iþessu sviði. Það er sannfæring
mín, að við íslendimgar höf-
um dregizt aftur úr öðrum
menninganþjóðum á undan-
iförnum árum á sviði raun-
vísinda oig menntunar, og það
er vissulega mjög alvarlegt.
Spurningunni verða ekki
gerð ítarleg skil í stuttu máli,
og mun ég hér á eftir aðeins
drepa á fáein atriði, sem ég
tel miest a'ðkallandi til efling-
a>r raunvísinda.
1. Fjöldi og menntun raun-
vísindamanna.
Ármann Snævarr, rektor,
skýrði frá því í ræðu sinni 1.
desember, að aðeins tíu af
hundraði af 19 áira aldu rshópi
isiendinga sætu í menntaskól
um, en þetta hlutfall væri 17
—18 af hundraði hjá hinum
Norðurlöndunum. Þetta er
mjög alvarlegt. Það tekur æði
mörg ár að ná upp þeim
mismun á fjölda menntaðra
manna, sem af þessu hlýtur
að lefða. Fjöldi tæknifræðinga
verkfræðinga og vísinda-
manna er einnig tiltölulega
minni hér en í flestum Vestur
-Evrópuliöndunum. Til dœmis
eru aðeins starfandi um það
bil 1 tæknifræðingur hér á
landi fyrir hverja 6 í Svíþjóð.
Eitthvert brýnasta verkefn-
ið til eflingar íslenzkra raun-
vísinda tel ég því stóraukna
menntun tækni- og raunvís-
indamanna. í því skyni þarf
að endurskoða menntakerfið
allt frá rótum og stórefla Hé-
skóla íslands og Tækniskólann
Þeirra bíða þairna mjög mik-
ilvæg verkefni. Þetta þolir
enga bið. Þáð tekur fjölda-
mörg ár að mennta hvern vis-
indamann.
2. Skipulag raunvLsinda.
Skipulag rannsókna í þágu
atvinnuveganna er niú að
Framhald á bls. 15.