Morgunblaðið - 20.01.1965, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 20. jan. 1965
MORGU NBLAÐIÐ
15
— Hvað er hægt
Framhald af bls. 10.
mestu samkvsemt lögum frá
1040. Á þessum tíma Ihafa orð
ið gífurlegar breytingar og
tækni og vísindum hefur
fleygt fram. Flestar þjóðir
hafa endurskipulagt vísinda-
starfsemi sína, og það þurf-
um við íslendingar áreiðan-
lega einnig að gera. Nú liggur
fyrir Alþingi frumvarp til
laga um rannsóknir í þágu at-
vinnu vegan na, og þótt um
margt í því frumvarpi megi
deila, er ég sannfærðux um,
að sú skipulagsibreytimg, sem
þar er gert rá'ð fyrir mundi
verða til stórra bóta. í því
sambandi tel ég nauðsynlegt,
að Rannsóknaráð ríkisins

verði ráðgjafastofnun en þó
óhrifamikil, sem hafi það
hlutverk að efla íslenzk raun
vísindi á öllum sviðum. í róð
inu þurfa að sitja fulltrúar
vísindamanna, atvinnuveg-
anna og rikisvaldsins, þannig
að þáð nói til sem allra flestra
sviða þjóðlífsins. Geta má
þess, að mjög margar þjóðir
hafa upp á síðkastið sett á
stofn svipuð rannsóknaróð. í
hinu nýja 34 manna rannsókna
ráði Svía er Erlander forsætis
ráðherra sjólfur formaður og
me'ð honum eru í róðinu 4
aðrir ráðherrar. Finnar hafa
5 rannsóknaráð, en eru iíú að
setja upp 1 í viðbót, eins kon-
ar yifirráð, og er gert*róð fyrir
að margir róðherrar séu þar í.
Danir hafa einnig slíkt ráð-
gefandi ráð, Frakkar og marg-
ir fleiri.
3. Taka verður upp samræmda
stefnu í raunvísindum.
Við íslendingar þurfum að
viðurkenna í verki þá stað-
reynd, að auka verður fjór-
magn til menntunar og vís-
inda meira en til flestra ann-
arra framikvæmda rikisins.
Þetta þurfum við að gera sam
kvæmt samraemdri stefnu í
raunvísindum, t.d. til fjögurra
eða fimm ára. í þessu sam-
bandi gaetum við tekið Norð-
menn okkur til fyrirmyndar.
Þar hefur rannsóknaráðið ný-
lega lagt fram fjögurra ára á-
ætlun um eflingu raunvísinda,
og mun sú áætlun vera rædd
í norska Stórþinginu í vetur
og eflaust samþykkt. í óætlun
þessari er gert rá'ð fyrir að
tvöfalda fjórmagn til vísinda
ó næstu fjórum árum.
4. Fjárveitingavaldið verður
að breyta um starfsaðferðir.
Við gerð fjórhagsáætlunar
eru vinnubrögðin nú þannig,*
að t.d., Atvinnudeild háskól-
ans gerir sína fjórhagsáætlun
fró ári til árs í samráði við
sitt ráðuneyti. Þessi áætlun
er sfðan send til fjórmálaróðu
neytisins, þar sem hún er feng
in í hendur einhverjum manni
sem ekki hefur minnsta vit á
raunvísindum, að því er ég
bezt veit, þótt hann geti verið
ágætur Jögfræðingur. Hann
lokar sig inni, tekur fjórlögin
frá árinu áður og bætir við
þau ákveðinni prósentu vegna
dýrtíðar, sem gengur jafnt
yfir alla. Stundum virðist
varla vera litið á hina nýju
fjórhagsáætlun stofnunarinn-
ar. Útilokað er, að því er virð
ist, áð fá fund með þessum
mönnum, jafnvel fyrir okkar
lóðuneyti. í ýmsum öðrum
iöndum veit ég, að fjórveit-
ingar til vísindastofnana eru
ræddar á mörgum fundum
með fjármólaróðuneyti við-
komandi lands áður en frum-
varp til fjárlaga er samið.
Þetta verðua* að breytast
strax.
5. Starfsaðstaða.
Ég tel mjög aðkallandi að
safna raunvísindastarfsem-
inni sem mest saman í eitt
rannsóknarhverfi, þar sem
nota má sameiginlega a’ðstöðu
og tæki, eins og t.d. hefur
verið gert í Noregi, Finnlandi
og víðar og skapa þar sem full
komnasta starfsaðstöðu. í þess
um tilgangi fengu Rann-
sóknarróð ríkisins og Raf-
orkumólastjóri 48 hektara
lands á Keldnaholti frá
Reykjavíkurbæ. Rannsókna-
ráð ríkisins gerði fyrir all-
mörgum árum ítarlega óætl-
un um uppbyggingu þess
hverfis og sendi rikisstjóm-
inni og Efnahagsstofnuninni,
' Iþegar framkvæmdaóætlunin
var gerð. Áætlunin fékkst
rædd við norsku hagfrœðing-
ana, en íslenzkir aðilar hafa
ekki verið til um.ræðu. Alþingi
og ríkisstjórnin íóru þó all-
myndarlega af stað ári'ð 1963,
þegar eignum Áburðarsölu
ríkisins var veitt til bygging-
ar yfir jarðvegsrannsóknir og
aðrar ransóknarstofnanir land
búnaðarins á Keldnaholti,
sem nú er að verða fokheld.
Hins vegar vill svo einkenni-
lega til í ár, að ekki hefur
tekizt, þrótt fyrir mjög ítar-
legar tilraunir, að fá eyri fró
fjórveitingavaldinu til þess
að halda byggingunni áfram,
og blasir nú við, að hún standi
þarna aúð og undir skemmd-
um í ár a.m.k. Á þessu sviði
verður einnig að taka upp ný
vinnubrögð.
Nefna mætti margt fleira,
eins og t.d. tækni og upplýs-
ingaþjónustu fyrir tækni og
vísindi, sem er mjög aðkall-
andi, en etoki hefur fengizt
fjórmagn í.
Auðveldlega mætti skrifa
svo langa grein um eflingu
íslenzkra raunvísinda, að jafn
vél Morigunblaðið* dygði ekki
-tii. Hins vegar eru öll þessi
skriif til einskis, ef ekkert
verður úr framikvæmdum.
Jafnvel ágætir leiðarar, sem
nú birtast orðið vikulega í
dagblöðunum um eflingu raun
vísinda, eru til lítils ef þeir
sem þessu geta ráðið hefjast
ekki jafnframt þegar handa
um verulega eflingu raunvís-
inda í landinu. Þetta er mikið
alvörumál og ein meginundir-
staða efnahagslegs sjálfstæðis
þjóðarinnar.
Steingrímur Hermannsson
aukinna fjárframlaga, og ber
að þakka það að verðleikum.
En hér verður ekki numið
staðar. Hér á eftir vil ég nefna
fóein atriði ' sem beint eða
óbeint svara spurninigunum að
framan.
Fjárframlög, rannsókna-
stofnanir og annar ytri aðbún-
aður til vísindastarfs kem>ur
ekki að haldi nema völ sé á
nægum velmenntuðum mann-
afla til þess að vinna störfin.
Þess vegna tel ég að eitt brýn-
asta viðfangsefnið sé að
tryggja það að góðir hæfileik-
ar glatist ekki, heldur sé
þeim þegar á unga aldri
beint inn á námsbrautir þar
sem líklegast er að þeir njóti
sín. Meðfæddar gáfur og
hæfileikar ungmenna eru eiii-
hver dýrmætasta eign þjóðar-
irinar og þeim má ekki sóa.
Mér er ekki grunlaust um að
núverandi landsprófs fyrir-
komulag, og einstrengingsleg
tilhögun menntaskólakerfis
okkar hafi orðið of mörgum
efnismanni að fótakefli.
Þýðingu Háskólans fyrir alla
þróun vísindastarfsemi í land-
inu er óþarft að ræða; hann
hlýtur að verða þar megin
burðarás sem sífellt þarf að
efla.
Brýn nauðsyn er á að skipu-
lögð verði stutt námsskeið á
ýmsum sérsviðum fyrir starf-
andi menn í tækni og raun-
vísindum. Þessum mönnum er
það knýjandi nauðsyn að
auka og end-umýja þekk-
ingu sína svo ört sem starfs-
Igreinar þeirra þróast nú á
tímum, Þetta mætti leysa í
góðri samvinnu milli Hóskól-
ans og félaga hinna ýmsu
starfsgreina, svo sem Yerk-
fræðingafélagsins, Lækna-
félaganna o.s.frv. Skylt þessu
eru kynningar- og námsferðir
til annarra landa, samskipti
við starfsbræður annarsstað-
ar er tækni- og vísindamönn-
um bein nauðsyn. Aðstaða
Íslendinga er verri en t.d.
meiginlandsmanna í þessu
efni, sökum mikils kostnaðar
við að ferðast héðan til ann-
arra landa.
Mér skilst að Nýja-Sjáland
sem er í svipaðri aðstöðu og
ísland í þessu efni, sendi
vísindamenn í þjónustu ríkis-
ins með vissu árabili í slí'kar
nómsferðir til þess að tryggja
að þeir einangrist etoki sér og
landi sínu til tjóns.
Atvinnuvegirnir eiga að
notfæra sér þó þekkingu sem
til er í landinu betur en nú er
gert og fá tækni- og vísinda-
mönnum ýmis verkefni til
úrlausnar sem nú eru leyst á
annan hótt. Tökum sem dæmi
síldveiði, — flutninga- og
vinnsluvandamálið eins oig
það horfir við í dag. Væri
ekki eðlilegt að þetta stóra
þjóðhagslega vandamál, væri
tekið til allsherjar könnunar
á landsvísu með samvinnu
fiskifræðinga, verkfræðinga,
hagfræðinga, útgerðarinnar og
iðnaðarins og e.t.v. fleiri, og
freistað að finna þó úrlausn
sem hagkvæmust væri fyrir
þjóðarheildina, án tillits til
togstreitu milli landshluta eða
sérhagsmuna? Málið er í eðli
sínu svo flókið, að trúlega
gæti rafeindareiknir Háskól-
ans komið að góðu gagni við
leit hinnar hagkvæmústu
lausnar.
Vísindin eru í eðli sínu al-
þjóðleg, þess vegna er erfitt
að segja að þetta eða hitt séu
íslenzk vísindi, a.m.k. ef rætt
er um rauvísindi. Það er svo
annað mál að sérstakar að-
stæður geta valdið því að í
einu landi sé lögð sérstök al-
úð við einstakar greinar, og
getur það þá komizt í fremstu
röð á þeim sviðum. Sem dæmi
má nefna fiskirannsóknir
okkar, fiskveiðitækni og fisk-
iðnað og jarðhitarannsóknir,
en í sumum þessum greinum
hafa íslendingar lagt fram álit
legan skerf til þekkingarinn-
ar, og í þeim öllum stöndum
við tæknilega á háu stigi. Á
slíkum sviðum hlýtur það að
vera metnaðarmól okkar sem
þjóðar að reyna að varðveita
stöðuna framvegis. Þarf þá
starfsemi okkar etoki að ein-
skorðast við eigin landssteina.
Möguleikar til að taka að
okkur rannsóknir og leiðbein-
ingarstörf fyrir t.d. þróunar-
þjóðirnar kunna að opnast
eða eru þegar fyrir hendi, og
útflutningur þétokingar getur
vérið atvinnuvegar og hann
ekki óarðbær. Að auki mundi
slíto starfsemi vera íslenzkri
menningu til vegsauka. Þá
megum við gæta þess vel að
afsala ekki öðrum möguleik-
um sem við gætum notfært
okkur sjólfir.
Á hverju ári flytjum við
inn fiskileitartæki fyrir
milljónir króna. Framfarir
sem orðið hafa í smíði þessara
tækja 'byggjast m.a. á reynslu
sem fengizt hefur fyrir braut-
ryðjendastarf íslenzkra
manna við notkun þessara
tækja, og kostað hefur mikið
fé. Þessa reynslu höfum við
umhugsunarlaust látið frá
okkur fara. Mér þytoir ektoi
ólíklegt að íslenzki markaður-
inn fyrir fiskileitartæki sé
nægilega stór einn sér til þess
að vera. grundvöllur fyrir vísi
að iðnaði á sviði rafeinda-
tækni hér á landi. Mér þytoir
lítolegt að við ráðum nú þegar
yfir nægilegri þekkingu á
sviðum eðlsfræði og rafeinda-
tækni til þess að geta fetað
ototour áfram á þessu sviði
tækninnar, sem nú þróast
hraðar en flest annað og
byggir að verulegu leyti á
hugkvæmni og þekkingu.
Þessar sundurlausu hugleið-
ingar eru ef til vill ektoi beint
svar við spurningunum sem
fram voru lagðar, en þær
vekja menn e.t.v. til nokkurr-
ar umhugsunar, og leiða að
svarinu, því bezta ráðið til að
efla íslenzk raunvísindi er að
nota þau í daglegu starfi þjóð-
arinnar.
Sveinn Einarsson.
Sveinn Einarsson, verkfræð-
inigur, svarar þannig:
Spurningar:
1. Hvað er hægt að gera til
þess að efla íslenzk raunvís-
indi,
a) hagnýt vísindi,
b) undirstöðuvísindi.
2, Hvað teljast íslenzto vís-
indi?
Svar:
Skylt er *að viðurkenna að
á undanförnum árum hefur
orðið grundvallarbreyting á
afstöðu stjórnarvalda og ann-
arra til íslenzkrar vísinda-
starfsemi, og má segja að hún'
njóti nú stórum meiri skiln-
ings en áður var og stór- Leikfélag Kópavogs hefur undanfarið sýnt leikritið Fínt fófk.
í kvöld er níunda sýning á þessu rinsœla leikriti. — Á myndinni
-eru þter Nina Sreinsdótir og Oktavu Stefánsdóttir.
Bezfu leik-
arar 1964
Bancrott, Thulin,
Attsnborough
c g Poiter
London, 18. jan. Al*.
FÉLAG kvikmyndagagnrýnendrn
í London hefur kjörið beztu
kvikmyndaleikara ársins 1964.
Urðu fyrir valinu bandaríska
leikkonan, Anne Bancroft —
fyrir leik sinn í myndinni „The
Pumpkineater", sem jafnframt
var kjörin bezta brezka kvik-
mynd ársins — og sænska leik-
konan, Ingrid Thulin, fyrir leik
sinn í mynd Ingmars Bergmans,
„Þögnin“; brezki leikarinn Ric-
hard Attenborough, fyrir leik i
kvikmyndinni „Seance ori a Wet
Afternoon" og bandaríski leikar-
inn, Sidney Poiter, fyrir frammi
stöðuna í „Ijlies of The Field“. -
Moskvu, 18. jan. —AP.
• Dagana 8. og 9. febr. u.k.
tnun frú Indira Gandhi, upp-
lýsingamáJaráðherra opna sýn
ingar í New York og Moskvu,
er fjalla um l«f og störf föður
hennar, Jawaharlal Nehru,
fyrruin forsæUsráðherm
landu.