Morgunblaðið - 19.01.1966, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 19. ianúar 1966

Washington, 12. jan.: Johnson, forseti, flytur þjóðinni nýársboðskap. Þar sagði hann m.a.,
að Bandaríkin muni leitast við að draga úr átökunum í Vietnam, og „svara á sama hátt, ef
aðrir dragi úr valdbeitingu.“ — USIS. —
FYRSTA þætti „friðarsóknar
Johnsons, Bandaríkjaforseta,
veturinn 1965-66“, en svo
kunna sagnfræðingar síðar
að nefna tilraunir forsetans
nú til að íkoma á friði í Viet
nam, er nú lokið.
J>aer óvenjulegu leiðir, sem
Johnson hefur farið til þess
að koima á framfæri tillögum
sínum, hafa í senn vakið tor-
tryggni og vonir, að því er
varðar stefnu Bandaríkja-
stjórnar í þessu máli. Meira
máili skiftir þó, að hlé befur
verið gert á loftárásum á N-
Vietnam, án þess að krafizt
hafi verið, að skæruliðar
kommúnista, Vietcong,
drægju á svipaðan hátt úr
sókn sinni. Þessi ráðstöfun
hefur ekiki farið fram hjá
ráðamönnumíN-Vietnam, sem
krefjasit þess nú, að loftárás-
um verði hætt fyrir fullt og
allt. Þá hafa þeir endurtekið
kröifu sína um, að fjögurra
liða áætlun, sem þeir hafa
lagt fram, verði lögð til grund
vallar hugsanlegum friðar-
samningum.
★
Bandarískir ráðamenn, og
ráðamenn í N-Vietnam, virð
ast nú vera sammála urn eftir
farandi atriði: Haldin verði
ráðstefna, sem reyni að fá
deiluaðila til að virða Genfar
samkomulagið frá 1954, og
taki fulltrúar Viet Cong þátt
í henni. fbúar S-Vietnam
fjalli sjálfir um innanrikis-
mín sín, enda verði efnt til
kosninga. Sameining S- og N-
Vietnam verði rædd af ráða-
mönnum beggja landshluta.
Samkomulag myndi leiða til
þess, að S-Vietnam yrði sjáltf-
stætt hilutlaust riki, án banda
rískra herstöðva og herliðs.
Brottflutningur liðsins yrði
tryggður af þeim rdkjum, sem
aðild eiga að Genfarsamkomu
laginu, þá.rn. Bandaríkjam-
um, Sovétríkjunum, Alþýðu-
lýðveldinu Kína, Bretlandi og
Frakklandi. Aiþjóðaeftirlits-
nefndin, sem Kanada, Pól-
land og Indland eiga aðild
að,. myndi sjá um að fram-
fylgja samikomulaginu.
Ofannefnt kemur allt fram
í áætlun þeirri, í 14 liðum,
sem Hubert Humphrey, vara-
forseti Banaríkjanna, lagði
fyrir ráðamenn í A-Asíu. Þessi
áætlun, sem sendimenn Banda
ríkjaáorseta, þeir Arthur J.
Goldberg og Averell Harri-
man, höfðu að leiðarljósi, ar
þó göLluð, að einu leyti.
Hún varpar ljósi á þriðja at
riðið í áætlun stjórnarinnar
í Hanoi, um friðarsamninga,
en það atriði er helati Þránd-
ur í götu þeirra. Þar er því
haldið fram, að áætlun Viet-
cong verði að ná fram að
ganga í S-Vietnam, eigi að
setjast að samningaborði. Orð
rétt segir svo: „Innanríkis-
vandamál S-Vietnam verða
ibúar landsins að leysa, í sam
ræmi við áætlun þjóðfrelsis-
hreyfingunnar (Vietcong), án
erlendrar íhlutunar.“
★
Kjarni deilunnar milli ráða
manna Bandarílkjanna og
stjórnarinnar í Hanoi er,
hvernig skipuleggja skuli
þingkosningarnar í S-Viet-
nam, er sarrjið hefur verið um
vopnahlé. Það verður þó að-
eins gert með samningum. Þá
þanf að ákveða, hvers konar
stjórn skuli vera við völd í
S-Vietnam, meðan kosninga-
baráttan stendur yfir.
Sú stjórn, sem tæki við, að
loknum kosningum, gæti ver-
ið hlutlaus — tækist ráða-
mönnum beggja landshluta
að semja um hana — eða sam
steypustjórn, með aðild hers-
ins í S-Vietnam, Vietcong,
Búddatrúarmanna, kaþólskra
manna og annarra stjórnmála
flokka. Beinir samningar
stjórnarinnar í Saigon og vald
hafanna í Hanoi yrðu að
bveða nánar á um þetta at-
riði.
Margir stjórnmálamenn og
fréttaritarar eru þeirrar Skoð
unar, að Bandaríkjastjórn
verði að fara líkt að og Kenne
dy forseti gerði, er Kúbudeil-
an nálgaðist hámark. Svara
verði framkomnum tillögum,
og skilyrðum stjórnarinnar i
N-Vietnam. Svarið verði að
vera jákvætt, að þwí er varð
ar þau atriði, sem Bandaríkja
stjórn telur sig geta fallizt á,
en öðrum atriðum verði að
láta ósvarað.
Hver eru þau atriði, sem
hægt er að fallast á? Með til-
vísan til fyrri skilyrða, sem
verið gætu grundvöllur nýrr-
ar friðarráðstefnu, hefur
stjórnin í Hanoi sagt, „að
lausn Vietnammálsins sé hugs
anleg“, ef Bandaríkin fallist
á áætlunina í (fjórum liðum),
og hæt'ti, án skilyrða, öllum
árásum á N-Vietnam. Áætlun
in, að sögn Hanoistjórnar'nn-
ar, er „samantekin yfirlýsing
um nauðsynleg skilyrði“, í
samræmi við Genfarsamkomu
lagið frá 1954.
Komi Johnson, forseti svari
sínu áleiðis til Hanoi, gæti
hann jafnframt boðizt til þess
að senda utanríkisráðherra
sinn, Dean Rusk, til Genf-
ar, eða einbvers annars
fundarstaðar. Þessu boði gæti
fylgt yfirlýsing um, að Banda-
ríkin myndu taka höndum
saman við önnur ríki, sem
vilja beita sér fyrir friðsam-
legri lausn deilumálsins.
Friðarsókn forsetariis nú
Friðarsókn Johnsons nú er
þáttur í langvarandi viðleitni
til að leiða til lykta styrjöld-
ina í Vietnam. Forsetinn hef-
ur margsinnis lýst því yfir, að
hann sé reiðubúinn að setjast
að samningaborði, verði ekki
sett fyrir því „óaðgengileg
skilyrði".
Hann hefur heldur ekki
dregið neina dul á, að hann
muni beita öllum ráðum til
þess að knýja mótherja sína
til samninga.
Margar tilraunir hafa verið
gerðar áður, þótt ekki hafi
verið frá öllum skýrt. Sumar
hafa verið dregnar fram í
dagsljósið, án þess að ætlunin
hafi verið að greina frá þeim.
Þannig tókst blaði einu í
Bandaríkjunum að komast að
þvi, að Fanfani, fyrrverandi
utanríkisráðherra Ítalíu, hefði
ritað bandaríska utanríkisráð-
herranum, Dean Rusk, og
skýrt honum frá óopinberum
samningaviðræðum, sem átt
hefðu sér stað.
Bretar hafa reynt að miðla
málum, svo og ráðamenn í
Ghana og Frakklandi. Kanada
menn hafa staðið fyrir samn-
ingatilraunum, og stjóm Fil-
ippseyja hefur boðizt til að
taka að sér málamiðlun. Ár-
angur hefur enn enginn orðið.
Friðarsóknin nú er sú harð-
asta, sem hafin hefur verið
enn. Bandaríkjaforseti stend-
ur sjálfur fyrir henni, og hún
ber þess öll merki. Þótt að
henni hafi verið unnið fyrir
luktum dyrum, og lítt eða
ekki sé skýrt frá einstökum
atriðum, þá hefur verið fyrir
því séð, að það fari ekki fram
hjá almenningi, að sókn stend-
ur yfir.
Svo mikil leynd hefur hvílt
yfir þeim viðræðum, sem
sendimenn Bandaríkjaforseta
hafa átt við ráðamenn víða
um heim, að Metternich hefði
talið sér sæmandi. Hér er um
greinilegt frávik frá fyrri
stefnu Bandaríkjanna í utan-
ríkismálum að ræða.
Fram til þessa hafa frétta-
menn átt þess kost að fylgjast
með öllum milliríkjaviðræð-
um, sem Bandaríkin hafa tek-
ið þátt í. Þetta var leyft með
tilliti til „réttar almen-nings
til að fylgjast með því, sem
fram fer“. Ýmsar kvartanir
hafa komið fram, einkum frá
blaðamönnum, vegna þeirrar
leyndar, sem hvílir yfir þeim
viðræðum, sem fram hafa far-
ið undanfarið. Þó hefur verið
mun minna um andmæli, en
gera hefði mátt ráð fyrir.
Staðreyndin virðist vera sú,
að almenningur telur núver-
andi ástand í Vietnam mjög
alvarlegt. Styrjöldin þar á
hvergi fylgi að fagna, ef frá
er talinn þröngur hópur öfga-
sinna. Bnginn skyldi þó leggja
skilning ráðamanna í Hanoi
og Peking til grundvallar túlk
unar þess, hve fáir styðja hern
aðaraðgerðirnar. Bandariskur
almenningur mun ekki rísa
upp, og krefjast þess, að
bandarískt herlið verði kallað
heim frá Vietnam. Hinsvegar
er ekki krafizt nú, frekar en
í Kóreustyrjöldinni, fullkom
ins lokasigurs.
Það, sem kemur einkenni-
legast fyrir sjónir, og er ef
til vill hættulegt, er, hve mik-
ils ósamræmis virðist gæta í
afstöðu bandarískra ráða-
manna. Forsetinn óskar eftir
samningaviðræðum „án skil-
yrða“. Utanríkisráðherrann
virðist leggja til, að banda-
rískur her verði í Vietnam
um ófyrirsjáanlegan tíma, en
jafnframt verði að því unnið
að koma á lýðræðislegri
stjórn í Saigon. í raun og
veru er þó verið að berjast
gegn yfirráðastefnu Alþýðu-
lýðveldisins Kína. Það á ekki
að leyfa, að fleiri sjálfstæð
ríki í Asíu falli í hendur kín-
verskra kommúnista. Þetta
atriði er þýðingarmest. Þó
hefur Bandaríkjastjórn, með
því að lýsa yfir stuðningi við
Genfarsamkomulagið frá 1954,
lýst yfir samþykki við frjáls-
ar kosningar, og sameiningu
N- og S-Vietnam.
Jafnmiikil óvissa rí’iir í her-
búðum óvinanna, en hún er
þó auðskýrðari. Þeir hafa
gefið sér meira svigrúm til
samninga. Enginn veit í raun
og veru, hvort það er algert
skilyrði fyrir samningum, að
bandarískur her verði
fyrst kallaður heim frá S-
Vietnam. Það er heldur ekki
Ijóst, hvers konar stjórn i
Saigon, eða bráðabirgðastjórn,
róðamenn í Hanoi geta sætt
sig við. Mestu máli skiftir þó,
að enginn skilur, hvers vegna
Hanoistjórnin neitar að ganga
til samninga, þegar augljóst
er, að hún myndi hagnast á
því, fyrst og fremst.
Verði Genfarsamkomulagið
látið ráða, og ráðamenn N- og
S-Vietnam semja sín á milli,
þá verður að hafa í huga, að
her stjórnarinnar í Hanoi er
öflugri, þrír fjórðu hlutar S-
Vietnam eru þegar í hans
höndum og stjórnin í N-Viet-
nam er miklu fastari í sessi
en stjórnin í Saigon.
Friðarsókn Bandaríkjanna
nú er því tilraun, jafnvel ör-
væntingarfull tilraun, byggð
á löglegum eiginhagsmunum
Bandaríkjanna. Hlé það, sem
gert hefur verið á loftárás-
um á N-Vietnam er hluti þess-
arar tilraunar. Ætlunin með
því er að kanna undirtektir
stjórnarinnar í Hanoi, án
þess þó, að hún þurfi að
skuldbinda sig, á einn eða
annan hátt, t. d. með því að
draga úr sókn sinni.
Örlagaríkast kann þó að
verða, að fyrir dyrum getur
staðið harðari og skelfilegri
styrjöld, ef friðarsóknin verð-
ur án árangurs.
Afstaðan í Hanoi
Báðamenn í Han-oi lýstu því
yfir, er friðarsókn Bandaríkj-
anna hófst, að hún væri „fais“
ófyrirleitinna hermangara, er
hefðu það eitt í hyggju að
kúga „lýðræðisöflin" í Viet-
nam. Þessi yfirlýsing jafn-
gildir því, að sagt væri: „frið-
mSH