Morgunblaðið - 27.01.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐID
Fimmtudagur 27. janúar 1966
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur 75 ára
Saga félagsins 1891
til ársins 1955
í D A G er eitt af elztu fagfélögum á íslandi — Verzlunarmanna-
félag Reykjavíkur — 75 ára. Félagið var stofnað í Reykjavík 27.
janúar 1891 og voru stofnendur 33 kaupsýslu- og verzlunarmenn.
V. R. hefur frá upphafi komið mikið við sögu Reykjavíkur. —
Fyrstu áratugina voru ýmsir þekktir kaupsýslumenn í forystunni,
en eftir því, sem líða tekur að miðbiki þessarar aldar, verða laun-
þegarnir í félaginu atkvæðameiri og lyktar þeirri þróun með því, að
á aðalfundi í febrúar 1955 er samþykkt að gera V.R. að hreinu
launþegafélagi. Innan raða V.R. eru nú 3651 félagsmaður og kona.
Starfar þetta fólk á rúmlega 600 vinnustöðum í Reykjavík og ná-
grenni. Er þessi mikli fjöldi í daglegri snertingu við borgarana í
störfum sínum í verzlunum, lyfjaverzlunum, kvikmyndahúsum, á
skrifstofum heildverzlana, skipafélaga, flugfélaga og tryggingafélaga
svo að nokkuð sé nefnt.
í tilefni þessa merkisafmælis Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur birtir Morgunblaðið hér nokkra kafla úr sögu V.R. og viðtöl
við Guðmund H. Garðarsson, núverandi formann félagsins, einn
fyrrverandi formann, Egil Guttormsson, stórkaupmann, og enn-
fremur er viðtal við Niljohnius Ólafsson, verzlunarmann.
V. R. 1891—1955
Stofnun V. R.
Árið 1891 eru íbúar Reykja-
víkur um 2—3 þúsund. Á þessum
árum var félagslíf bæjarins mjög
fábrotið. í gegnum menntamenn
og verzlunarmenn höfðu íbúarn-
ir þó komizt í nokkra snertingu
við viðskipta- og menningarlíf
annarra þjóða og menn farnir að
gera sér nokkra grein fyrir því,
að án sameiginlegs átaks I hin-
um helztu og almennu málum,
mætti ekki búast við miklum
árangri. Því er það, að 12. jan.
1891, komu nokkrir verzlunar-
menn saman í kaffihúsinu „Herm
es“, sem Þorlákur Ó. Johnson lét
starfrækja í Lækjargötu 4, til
þess að athuga möguleikana á
því að koma á fót félagi, er sér-
staklega hefði það að markmiði
að efla samheldni og einingu
verzlunarstéttarinnar hér á landi.
Var þar kosin nefnd til undir-
búnings málinu, og voru í henni
kaupmennirnir Th. Thorsteins-
son, Detlev Thomsen, Matthías
Johannesen, Þorlákur Ó. John-
son og Jóhannes Hansen, verzl-
unarstjóri. Engin gögn eru til
fyrir því, hver hafi átt upptökin
að þessu, líkur miklar má leiða
að því, hver maðurinn hafi ver-
ið, og óhætt að fullyrða að það
hafi verið fyrir forgöngu Þorláks
Ó. Johnson, að Verzlunarmanna-
Th. Thorsteinsson,
fyrsti formaður VR
félag Reykjavíkur var stofnað.
Þorlákur Ó. Johnson var einn
merkasti maður, sem íslenzk
verzlunarsttét hefur átt. Hann
hóf fyrst störf hér sem verzlun-
arþjónn, gerðist síðar umsvifa-
mikill kaupmaður og lét sig
miklu varða menntamál verzl-
unarstéttarinnar. Sem dæmi um
framsýni hans og skilning á hög-
um verzlunarmanna þá kom
hann með á fundi 17. apríl 1891
Starf V.R. fyrr
Rabbað við IMieljohnius Ólafs-
son og Egil Guttormsson
I TIL.EFNI af 75 ára afmæli
Verzlunarmannafélags Reykja
víkur, höfðu fréttamenn blaðs
ins tal af tveimur öldnum
meðlimum þess, Nieljohníus
Ólafssyni og Agli Guttorms-
syni.
Einn af elztu núilifandi fé-
lagsmönnum V.R., er Egill
Guttormsson heildsali. Egill
var í stjórn félagsins frá 192il
og formaður þess í ein fjögur
ár. Þrátt fyrir það, að V.R.
varð eingöngu launþegafélag
1955, er Egilil enn meðlimur
félagsins, enda þá orðinn
heiðursfélagi þess.
Við hittum Egil að máli í
skrifstofu hans að Vonar-
stræti 4, en sú húseign er í
eigu V.R. og leigir Egill eina
hæð hússins.
— Hvar voruð þið félags-
menn fyrst til húsa, Egill, áð-
ur en þið keyptuð húseignina
hér við Vonarstræti?
— Við höfðum aðsetur til
ýmissa félagsstarfa í Eim-
skipafélagshúsinu. Þar höfð-
um við meðal annars okkar
eigið bókasafn og héldum
fundi einu sinni í.viku, ýmist
til spilakvölda eða til um-
ræðufunda um öil möguleg
málefni. Það var oft glatt á
hjalla þessi kvöld. Minnist ég
þar sérstaklega umræðnanna,
er gátu orðið býsna heitar,
einkum þegar bindindismál
eða önnur aékallandi stórmál
voru til umræðu. Einnig feng-
um við oft eldri menn eða
ferðalanga, sem frá einhverju
fróðlegu höfðu a segja, til
þess að koma á fundina.
— Kjaramál hafa að sjálf-
sögðu verið ofarlega á baugi
í þessu félagi sem öðrum?
— Jú, vitanlega. Félagið
var á þeim tíma rekið sem
stéttarfélag vinnuveitenda og
launþega, en umræður um
kjaramál fóru ætíð friðsam-
lega fram. Til dæmis var þá
mikið rætt um styttingu
vinnutíma verzlunarmanna og
var ýmsum bótuim komið á
bæði í kjaramálum og stytt-

Vonarstræti 4.
áskorun til kaupmanna, þeirra
sem voru í félaginu, að þeir
gengjust fyrir því, að búðum
væri lokað kl. 8, því ekki væri
það gott fyrir verzlunarmann að
standa í búðum frá kl. 6 á morgn
ana fram til kl. 9 og 10 á kvöld-
in, en vera svo við íþróttir fram
yfir miðnætti.
Nefnd sú, er kosin var 12. jan.,
var fljótlega búin að ljúka sér
af og kallaði hún saman fund í
veitingastað Þorláks 27. janúar
1891 til þess að ganga frá lögum
félagsins og væntanlegri stofnun.
Var lagt þar fram frumvarp til
laga, sem var í öllu verulegu
samþykkt óbreytt og þar með
var félagið komið á stofn. Sam-
kvæmt hinum fyrstu lögum var
tilgangur félagsins sem hér seg-
ir:
„Tilgangur félagsins er að út-
vega samkomustað fyrir verzl-
unarstéttina, til þess að leitast
við að efla samheldni og nánari
viðkynningu meðal verzlunar-
manna innbyrðis með iðulegum
samkomum. Jafnframt er það til
gangur félagsins að gæta hags-
muna félagsmanna, einkanlega
með því að útvega dugandi og
verðugum verzlunarmönnum
stöðu hjá góðum húsbændum."
Stofnendur félagsins voru 33
að tölu, og er fróðlegt að greina
nokkuð frá afstöðu stofnenda til
verzlunarstarfa, þar eð það er
til nokkurs skilningsauka á því,
hvað óljóst mönnum hefur verið
þá, hversu félögum þyrfti að
vera háttað í félagi, sem a.m.k.
var ætlað í og með að vera hags-
munafélag stéttarinnar. 21 mað-
ur voru verzlunarþjónar — búð-
armenn og bókhaldarar, 4 voru
kallaðir kaupmenn, en það nafn
báru þó ekki nema þrír þeirra
á árum
ingu vinnubímans.
— Hvað getur þú sagt mér
um sameiginleg skemmtana-
höld félagsmanna á þessum
árum?
— Félagið keypti húseign-
ina við Vonarstræti árið 1938
og þá gátum við haldið dans-
leiki fyrir félagsmenn. Menn
mættu þá í kjól og hvítt og
dömurnar í síðkjólum og ríkti
einatt mjög skemmtilegur
blær yfir þessum samkomum.
Þegar ég kom hingað fyrst til
Reykjavíkur 1907, ungur
stráklingur úr Eyjafirði, hélt
Verzlunanmannafélagið alltaf
jólatrésskemmtanir fyrir börn
félagsmanna og auk þess fyrir
fátæk börn í bænum. Á stríðs
árunum fengum við ekki hús-
næði úti í bæ fyrir þessar
jólatrésskemmtanir og urðum
að halda þær á efstu hæðinni
í Vonarstræti 4 og tók það
okkur heila viku, þar sem
húsrými var svo takmarkað.
Ég vil sérstaklega geta hins
vel þegna frídags verzlunar-
manna, sem þá var haldinn
2. ágúst ár hvert. Þá safnaðist
fólk saman í miðbænum strax
kl. 8 um morguninn, og vílaði
ekki fyrir sér að fara fót-
gangandi með hornblæstri til
með réttu, því Detlev Thomsen
var þá ekki nema starfsmaður
við verzlun föður síns. Þá voru
einn ritstjóri og einn bóksali, en
ritstjórinn rak þó líka bóka-
verzlun, og eru því báðir með
kaupmönnum teljandi, þá voru
3 verzlunarstjórar, 1 veitinga-
maður, 1 kennari og póstritari.
Rétt flokkað voru því 22 verzl-
unarmenn, 5 kaupmenn, 3 verzl-
unarstjórar, 1 veitinagmaður, 1
kennari og 1 póstritari stofnend-
ur félagsins.
Starfsemln fyrstu áratugina
Fyrsti formaður félagsins var
kjörinn Th. Thorsteinsson, en
hann var þá að byrja verzlun
og var síðar mikill athafnamað-
ur á því sviði og útgerðar. Við
árslok 1891 voru í félaginu 42
meðlimir.
Á ýmsu gekk fyrstu áratugina.
Starfsemin var einkum fólgin í
fyrirlestrastarfsemi, skemmtana-
haldi, íþróttum o.þ.h. Þá var fé-
lagið virkur þátttakandi í undir-
búningi þjóðhátíðar 2. ágúst, sem
efnt var til árlega.
Eitt merkasta málið, sem fé-
lagið var viðriðið fyrstu áratug-
ina, var þátttaka þess að stofnun
Kópavogs eða upp að Ártúni.
í Kópavogi var keppt í hjól-
reiðum og kappsundi yfir
Kópavoginn. Voru þessi há-
tíðahöld aldrei bundin við fé-
lagsmenn eina, fremur en nú,
heldur tóku þátt í þeim hverj-
ir sem vildu og þeir voru æði
margir. Dagurinn endaði síð-
an með dansi og glaumi og
flugeldaskotum.
— Hvernig finnst þér félags
lífið innan V.R. nú, miðað við
þessi ár?
— Mér finnsi það raunar
of lítið miðað við það sem
sem áður gerðist. Tíðarandinn
er þar að auki breyttur, við
höfðum í þá daga úr liílu að
spila og vorum himinlifandi
yfir þeim hlutum, sem yngra
fólki þætti lítið til koma nú.
— Þú minnist á það áðan,
að lausn viðkvæanra hags-
munamála hefði ætíð fengizt
á friðsamlegan hátt. Minnist
þú einhvers sérstaks máls,
sem olli straumhvörfum í
hagsmunabaráttu félagsins?
— Já, það var á árinu 1919,
Verzlunarskólans. Átti það, á-
samt kaupmannafélaginu, sem
stofnað hafði verið í kringum
aldamótin, mikilvægan þátt i
því, að Verzlunarskóli íslands tók
til starfa, árið 1905, og hefur
Verzlunarmannafélag Reykjavík
ur átt einn mann í skólanefnd
Verzlunarskólans frá upphafi.
Þá tók félagið líka til umræðu
ýms mál, sem voru á döfinni,
t.d. stofnun hlutafélagsbanka,
ýmis frumvörp, er lágu fyrir Al-
þingi, lög, er að verzlun lutu,
o. s. frv.
Tímabilið 1920—1940
Dauft var yfir starfseminni
áratuginn 1910—20, en árið 1920
má telja með merkari árum i
félagssögunni, en þá gengu inn
£ félagið í einum hóp um 70
manns, flestir ungir verzlunar-
menn. Þessir menn létu mjög
að sér kveða innan félagsins og
utan á næstu áratugum, og lyftu
félaginu til vegs og virðingar.
Meðal þessara manna voru þeir
Erlendur Ó. Pétursson, Hjörtur
Hansson, Egill Guttormsson,
Guðmundur Kr. Guðmundsson,
Ólafur Gíslason, Leifur Þorleifs-
son og Brynjólfur Þorsteinsson,
svo að nokkrir séu nefndir. —.
Næstu tvo áratugina, 1920—
1940, gegndu þeir Erlendur Ó.
Pétursson, Guðmundur Kr. Guð-
mundsson, Brynjólfur Þorsteins-
son og Egill Guttormsson for-
mennsku í V.R.
Á þessu tímabili urðu miklar
breytingar í starfsemi félagsins.
Félagsmönnum fjölgaði verulega
og unnið var að málefnum, sem
hafa orðið félaginu og verzlunar-
stéttinni til mikilla heilla. Meðal
þeirra má nefna að á 31 árs af-
mæli félagsins árið 1922, var
stofnaður húsbyggingasjóður, en
hann varð grundvöllur þeirrar
sem straumhvörf urðu í þess-
um málum, sem reynzt hafa
félagsskapnum heillavænleg. |
Þá reis ágreiningur í Verzlun- |
armannafélaginu Merkúr uim 1
pólitískt mál. Mörgum með-
limanna varð þá Ijóst, að vel
færi á* því, að kaupmenn og
starfsfólk þeirra ynnu saman
í einu félagi, þótt síðar hefðu
þessi félög skilizt að eins og
fraim hefur komið. Allt að 100
manns gengu þá úr Merkúr
í V.R. og var vel fagnað. Árin
næstu þar á undan hafði starf-
semi V.R. verið með daufasta
móti. En þá kom nýtt líf í fé-
lagsskapinn, starfsemin óx,
fundum fjölgaði, áhugi og 1
saanheldni varð meiri.
NIEILJOHiNÍUS Ólafsson sölu i
maður er einn af elztu fé- |
lagsmönnum VR og er jafn- J
aldri þess. Hann hefur unnið \
Framhald á bls. .1.9 i
Egill Guttormsson, Níeljohníus Ólafsson, sölumaður,
stórkaupmaður og fyrrverandi einn af eiztu félögum VR
formaður VR