Morgunblaðið - 27.01.1966, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 27. janúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
19
Stjórn VR 1966—67. Sitjandi frá vinstri: Björn Þórhallsson gjaldkeri, GuSmundur H. Garðars-
son, formaður, Magnús L. Sveinsson, varaformaður og Hannes Þ. Sigurðsson ,ritari. Standandi
frá vinstri: Richard Sigurbaldunson, Helgi E. Guðbrandsson, Grétar Haraldsson, Óttar Óttars-
son, Bjarni Felixsson og Halldór Friðriksson.
— V.R. 75 ára
Framh. af bls. 10.
eignamyndunar, sem félagið nú
býr að í húseign sinni Vonar-
stræti 4. Sigurður Árnason hjá
Togaraafgreiðslunni kom mjög
við sögu húsbyggingarsjóðs, og
var frumkvöðull þess að tillagan
var lögð fram á félagsfundi um
að slíkur sjóður yrði stofnaður.
Var hann, ásamt Jóni Þorláks-
syni, síðar forsætisráðherra, og
Sighvati Bjarnasyni, banka-
stjóra, í nefnd þeirri, sem kosin
var til að semja skipulagsskrá
fyrir sjóðinn. Sigurður vann jafn
an' ötullega að málum húsbygg-
ingasjóðs. Komið var upp bóka-
safni og í reglugerð um lokun
sölubúða var komið því ákvæði,
að 2. ágúst skyldi vera frídagur
verzlunarmanna. Öll þessi ár
gekkst félagið fyrir miklum há-
tíðahöldum á þeim degi. Þá fóru
fram miklar umræður um verzl-
unarlöggjöfina og frumvarp til
iaga um verzlunarnám og at-
vinnuréttindi verzlunarmanna og
hafði félagið í frammi ýmsar
ráðagerðir í þeim efnum. Þá kom
ifélagið því í framkvæmd að
stofnað var samband verzlunar-
mannafélaga fslands. Það var
Jón A. Egilsson, forstjóri, sem
fyrstur vakti máls á því 30. októ-
ber 1925. Um sumarið 1928 var
svo Sambandið stofnað og hafði
■tjórn V.R. og félagið hvorki
sparað fé né fyrirhöfn til að
koma þessu í framkvæmd. Á
■ambandsþingum, sem haldin
voru árlega til 1935, voru rædd
og teknar ákvarðanir um öll þau
mál, er stéttina í heild varðaði
miklu, svo sem verzlunarlöggjöf-
ina, verzlunarnám og atvinnu-
réttindi verzlunarþjóna, verzl-
unarbanka og margt fleira. Logn
aðist þetta samband síðan útaf,
m.a. vegna þátttökuleysis fulltrúa
frá verzlunarmannafélögum utan
Reykjavíkur.
Árið 1929 eru launamál verzl-
únarmanna til sérstakrar um-
ræðu í félaginu.
Á þessu tímabili verða miklar
aðgerðir í sambandi við lokun-
artíma sölubúða, en á félagsfundi
í janúar 1937 var af hálfu þá-
verandi formanns, Egils Gutt-
ormssonar, núverandi sjtórnar-
formanns Verzlunarbanka ís-
lands, vakið máls á, að gera
þyrfti umbætur á lokunartíma
■ölubúða. Þetta mál hafði við og
við skotið upp kollinum allt frá
því, að Þorlákur Ó. Johnson
kaupmaður vakti máls á því á
félagsfundi 16. apríl 1891, eða á
fyrsta ári félagsins. Þorlákur
var, eins og kunnugt er, um
margt á undan sínum tíma.
Árið 1937 var síðan kosin
nefnd manna til að gera tillög-
ur um lagfæringar á lokunar-
tímanum. Hún náði samkomu-
lagi um breytingar. — Aðal-
atriði hinna nýju reglna, sem
staðfestar voru af atvinnumála-
ráðherra, 21. maí 1937, var að
loka skuli alltaf kl. 6 e.h., nema
á föstudögum kl. 8 e.h. og yfir
sumartímann skuli lokað kl. 1
e.h. alla laugardaga.
Þær breytingar, sem gerðar
voru, höfðu í för með sér, að
vinnutími verzlunarmanna stytt-
ist um 262 á ári. Var þetta því
mikill ^ árangur á sínum
tíma. í lok ársins 1940 voru 630
manns í félaginu og hafði fé-
lögum fjölgað um rúmlega 400
á umræddu 20 ára tímabili.
í árslok 1938 var Friðþjófur Ó.
Johnson kosinn formaður félags-
ins, og lætur hann mjög til sín
taka tvö mál, annars vegar að
hafin verði útgáfa á sérstöku
blaði og kom fyrsta tölublaðið
•f „Frjálsri verzlun" út í janúar
1939, og hins vegar húsakaup fé-
iagsins í Vonarstræti 4, sem gerð
voru árið 1939. Var það merkis-
áfangi í sögu V.R.
Fyrsti kjarasamningurinn
Eftir 1940 verða veigamiklar
breytingar á stefnu og starfsemi
félagsins. Stafa þær m.a. af
breyttum þjóðfélagsaðstæðum og
svo því, að fjöldi félagsmanna
eykst mjög á næstu árum, og er
talið að í félaginu séu árið 1950,
1474 fullgildir félagsmenn. Voru
það bæði launþegar og vinnu-
veitendur. Á tímabilinu 1940—
50 láta launþegarnir í félaginu
meira og meira að sér kveða,
sem bezt sést á því, að haustið
1945 eru stofnaðar innan vé-
banda þess 3 launþegadeildir, er
hafa skyldu með höndum mál-
efni launþega, einkum kjaramál.
Deildir þessar voru: Skrifstofu-
mannadeild V.R., sem var stofn-
uð 23. október 1945, og voru
stofnendur hennar 69 að tölu.
Formaður var kjörinn Baldur
Pálmason. Afgreiðslumannadeild
V.R., sem var stofnuð 24. okt.
sama ár, með 96 félagsmönnum
á fundi. Formaður var kjörinn
Björgúlfur Sigurðsson. Sölu-
mannadeild V.R. var sett á stofn
21. okt. sama ár, og voru stofn-
endur 15 talsins, formaður var
kjörinn Carl H. Sveins.
Stofnun þessara deilda var of-
ureðlilegt spor, sem hlaut að
verða tekið fyrr eða síðar í fé-
lagi sem V.R. var þá, þar sem
verzlunareigendur og launþegar
áttu jafnan aðgang. Hins vegar
leiddi reynslan í ljós, að það
hafði verið misráðið að skipta
félaginu þannig upp, enda fóru
allar helztu umræður um kjara-
málin fram á sameiginlegum
fundi allra launþega í félaginu.
Á árunum 1941 til 1950 verð-
ur sá sögulegi atburður, að und-
irritaður var samningur um lág
markskaup og kjör meðlima V.R.,
hinn 18. janúar 1946 og gilti samn
ingurinn frá 1. janúar það sama
ár. Þar var í fyrsta sinni ákveð-
inn fastur grundvallar kaupskali,
sem lágmark, og þá var einnig
í ftrrsta skipti viðurkenndur
samningsréttur V.R.
Þetta verður ávallt talinn einn
hinna helztu merkisdaga í sögu
V.R.
í fyrstu .samninganefnd V.R.
voru: Adolf Björnsson, for-
maður, Gyða Halldórsdóttir,
Björgúlfur Sigurðsson, Carl
Hemming Sveins og Baldur
Pálmason.
Þá var stofnað á þessum árum
Byggingasamvinnufélag V. R.,
voru stofnfélagar 102 að tölu.
Félagsheimili V.R. var starfrækt
af miklum krafti og „Frjáls
verzlun" gefin út reglulega.
Á aðalfundi félagsins 1941 var
stofnaður Styrktarsjóður Verzl-
unarmannafélags Reykjavíkur.
Aðalhvatamaður sjóðstofnunar-
innar var Egill Guttormsson.
V. R. hreint launþegafélag
árið 1955
Árið 1946 er Guðjón Einars-
son kjörinn formaður félagsins,
og var hann það óslitið til árs-
ins 1957. Á þessu tímabili, sem
mun vera eitt það erfiðasta í
sögu þess, verður hin sögulega
breyting, að V.R. verður hreint
launþegafélag árið 1955, en áður
höfðu farið fram miklar og harð-
ar umræður um, hvernig skipu-
lag félagsins ætti að vera. Þá
náðist sá merki áfangi í samn-
ingum 1955, að stofnaður var Líf-
eyrissjóður verzlunarmanna, en
í fyrstu stjórn hans áttu sæti
fyrir hönd verzlunarmanna þeir
Guðjón Einarsson og Gunnlaug-
ur J. Briem. Starfsmaður hans
var ráðinn Ingvar N. Pálsson,
sem hafði setið lengi í stjórn
V. R.
Verzlunarmannafélagið hefur
um áratugi rekið skrifstofu, sem
veitir félagsmönnum þjónustu og
annast daglegan .rekstur félags-
ins.
Félagið var og er enn virkur
þátttakandi í félags- og atvinnu-
lífi Reykjavíkur. Hér áður fyrr
voru það» einkum kaupsýslu-
menn, sem settu svip sinn á starf
semi þess og stefnu, en um og
eftir 1945 eru það launþegarnir,
sem raunverulega taka forystuna
og eru í fararbroddi fyrir þeim
þúsundum, sem starfað hafa við
verzlunar- og skrifstofusötrf í
hinni ört vaxandi borg, sem er
miðstöð viðskiptalífs þjóðarinn-
ar. Hið aldna félag á sér merka
sögu og enn er við störf
fólk, sem hóf sitt lífsstarf í
verzlunum og á skrifstofum hér
í borg upp úr aldamótunum og
á sér svipaðan aldur og félag-
ið, en megin kjarni Verzlun-
armannafélags Reykjavíkur í
dag er yngri kynslóðin, fólk, sem
vex úr grasi um og eftir 1940.
— Starf V.R.
Framhald af bls. 10.
hjá Kol og Salt um nær hálfr-
ar aldar skeið. Blaðamaður
Mbl. heimsótti Nieljohníus og
rabbaði við hann stutta
stund. '
— Hvað hefurðu verið lengi
í Verzlunarmannafél. Reykja-
víkur, Nieljohníus?
— Satt að segja man ég
ekki nákvæmlega hvenær ég
gekk í það en það eru allt
að því fimmtíu ár.
— Og hvernig var félagið
þá?
— Þetta var afskaplega
skemmtilegt félag. Það gekkst
þá fyrir böllum og alls kyns
skemmtunum fyrir félaga
sína og fór í skemmtiferðalög.
Þá mátti heita að í Reykjavík
væru aðeins þrjú svona
skemmtifélög, og það voru
VR, Skautafélagið og Iðnaðar-
mannafélagið.
— Hvar fóru þessirskemmti
fundir ykkar þá fram?
— í kaupþingsalnum svo-
nefnda, sem er á efstu hæð
Eimskipafélagshússins. Já, það
var oft glatt á hjalla þar, og
fyrir utan böllin og skemmti-
fundina sem þarna voru hald-
in, þá var líka bókasafn þarna
til afnota fyrir félagsmenn
VR. Nú, og þá héldum við líka
jólatrésfagnaði þarna, og að-
almennirnir á þeim, voru þeir
Hjörtur Hansson og Árni heit-
inn Einarsson.
— E n v o r u kjaramálin
aldrei á dagskrá hjá ykkur á
þessum árum?
— Nei, ég man ekki eftir
neinu slíku, enda var þetta
þá fyrst og fremst skemmti-
félagsskapur, þar sem bæði
kaupmenn og verzlunarmenn
voru samankomnir til þess að
skemmta sér.
— Hverjir voru þá helztu
menn í félaginu?
— Það voru þeir Erlendur
Ó. Pétursson, Hjörtur Hans-
son, Árni Einarsson, Sigurður
Árnason og Egill Guttorms-
son, sem kom nokkru síðar í
félagið.
— En hvað viltu segja um
félagið nú eftir að það er
orðið hreint launþegafélag?
— Þetta er auðvitað geysi-
legur munur, sem orðinn er
á félaginu frá því að ég gekk
í það fyrir um hálfri öld og
eins og það er núna. En ég
er þó alls ekki óánægður með
þá breytingu, því mér virðast
þessir ungu menn, sem skipa
stjórn félagsins nú, vera hinir
mætustu menn, sem hafa gert
mjög mikið fyrir verzlunar-
mannastéttina, segir Nieljohn-
íus að lokum.
- Hull
Framhald af bls. 2
inn muni örugglega sigra í
næstu kosningum, en fái hann
(þ. e. Gott) töluvert fylgi, geti
það knúið hann til þess að
taka upp aðra stefnu í utan-
ríkismálum. Gott er talinn
eiga vísan stuðning vinstri
sinnaðra stúdenta, kommún-
ista og alls konar mótmæla-
göngufólks, en lítið er af svo-
leiðis fólki í Hulil. Hættan
f y r i r Verkamannaflokkinn
liggur í því, að hann nái at-
kvæðum óánægðs Verka-
mannaflokksfólks, sem er á
móti stefnu stjómarinnar í
gas- og raforkumálum, en
lætur sig engu skipta eða er
sammála stefnu hennar í
Víetnammálinu. Á einum
funda sinna sagði Gott, að
það væri ekki tilviljun, að
frambjóðandi Verkamanna-
flokksins héti sama nafni og
varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, því að báðir vildu
berjast í Víetnam. Þá var
kallað á móti: Til fjandans
með Víetnam, en við viljum
fá gas! Undir þetta tók þing-
heimur með hrópum og lófa-
taki. McNamara hefur svarað
árásum Gotts á fremur loðinn
hátt. Hann kvaðst vera á móti
sjálfri styrjöldinni í Víetnam,
en fylgjandi stefnu Wilsons.
Gott svarar því, að auðvitað
séu allir í sjálfu sér á móti
stríðinu, og krefst skýrari
svara McNamara vill hvorki
styggja þann yfirgnæfandi
hluta Verkamannaflokksfólks
í Hull, sem telur stefnu
Wilsons í Víetnammálinu
rétta, né fæla frá sér vinstri
sinnað fólk, sem aðhyllist
skoðanir Gotts.
• Kelvin Woodburne er
frambjóðandi Heimsstjórnar-
manna svokallaðra, sem vilja
koma á sameiginlegri stjórn
fyrir öll ríki veraldar. Wood-
burne telur, að Bretar eigi eft-
ir að gegna miklu hlutverki
í mannkynssögunni, beiti þeir
sér fyrir slíkri stjórn.
• Russell E. Eckley er ó-
háður. Hann boðar fornfáleg-
ar kenningar og vill aftur-
hvarf að fyrri alda siðum og
stjórnarfari. Hann er talinn
geta dregið eitthvert fylgi frá
íhaldsflokknum, en þykir of
sérkennilegur og einstrengis-
legur í skoðunum og hátterni
til þess að laða að sér verulegt
fylgi.
— 0 —
1 gær töldu hlutlausir skoð-
anakönnuðir, að frambjóðandi
thaldsflokksins, Toby Jessel,
mundi fá flest atkvæði. Þó
var sá varnagli sleginn, að
kjörfylgi hinna þriggja „ó-
háðu“ og Frjálslyndra væri
óvíst með öliu, og einkum
gæti Gott dregið til sín at-
kvæði alls konar óánægðs
fólks, bæði frá íhaldsflokkn-
um og Verkamannaflokknum.
Russell E. Eckley lýsti því
yfir á kosningafundi í gær,
að hann væri fulltrúi „her-
sveita guðs á jörðu“. Er því
talið, að hann muni fá kjör-
fylgi alls konar sértrúar-
flokka, sem þrífast vel í Hull,
eins og öðrum sjómannabæj-
um á Englandi og víðar. Hann
hefur verið í framboði í
aukakosningum fimm sinnum
áður og fengið frá 18i9 upp í
1.146 atkvæði. Þó að hann
fengi ekki nema 186 atkvæði
núna, gæti það riðið bagga-
muninn um það, hvort
Wilson ákveður nýjar kosn-
ingar eða ekki, ef það nægir
til að fella McNamara.
— 0 —
Hull, eða KingstOn upon
Hull, éins og borgin heitir
réttu nafni, er í „East Riding
of Yorkshire" eða Austur-
þriðjungi Jórvíkurskíris. Borg
in er talin stofnuð árið 1299,
þótt verzlunarstaður, sem
ábótarnir í Meaux skammt
fyrir norðaustan Parísarborg
settu þar á stofn undir nafn-
inu Wyke upon HuM, hafi
blómstrað þar síðan á árinu
1160. íbúar Hull-borgar eru
nú um 315 þúsund. Þrenns
konar „hagsmunahópar" hafa
löngum ráðið mestu í borg-
inni, fiskimenn (sjómenn),,
smákaupmenn og verkamenn.
Á síðari árum hafa alls konar
millistéttir komið til sögunn-
ar. Sjómennimir sem ekki
veiða fisk til sölu í borginni,
hafa löngum fylgt íhalds-
flokknum að málum, en þó
verið beggja blands og stund-
um kosið Verkamannaflokk-
inn, ef þeim finnst hann hafa
upp á betri stefnuskrá að
bjóða. 1 þetta skipti er talið,
að sjómenn kjósi íhaldsflokk-
inn, og svo rammt, að um
70% utankjörstaðaatkvæða
(mestmegnis frá sjómönnum
og ungum stúlkum, sem
vinna í Lundúnum) lendi hjá
thaldsflokknum. Smákaup-
mennirnir kjósa flestir thalds-
flokkinn, en um verkamenn
vill enginn spá neinu. Hinar
nýju millistéttir geta hæglega
ráðið úrslitum.
Yfirleitt er það einkenni
þessara kosninga. að enginn
ábyrgur aðili vill spá neinu
ákveðið. Veðmálin segja alltaf
sína sögu, og flestir veðja á
sigur íhaldsflokksins.