Morgunblaðið - 10.08.1966, Blaðsíða 5

MiðvíkuðagOT 10. ágúst 1^6
MORCUNBLADIÐ
5
ÚR
ÖLLUM
ÁTTUM
„Þú mátt til með að eiga
viðtal við Gunnar Bjömstrand
— hann er svo skemmtileg-
ur“. Þeir sögðu þetta hver af
öðrum, samferðamenn mínir
og íslendingarnir, sem starf-
að hafa í Skúlagarði að und-
anförnu við töku kvikmynd-
arinnar „Signý og Hagbarð-
ur“. Og þó ég væri komin í
Skúlagarð í allt öðrum erinda
gerðum, vissi ég varla fyrr
en ég var farin að tala við
þennan kunna kvikmyndaleik
ara.
Hamingjan góða, um hvað
aetti ég að tala við hann,
höfðu verið fyrstu viðbrögð
mín — ég hef ekki minnsta
vit á kvikmyndum.
— Það gerir ekkert til,
sögðu þau, þú þarft áreiðan-
lega ekki margs að spyrja,
hann er svo lifandi maður.
Gunnar Björnstrand í hlutverki konungsins í kvikmyndinni
um Signý og Hagbarð.
Verða að þora að horfast
í augu við sjálfa sig...
— segir sænski kvikmynda-
leikarinn Gunnar Björnstrand
Og það reyndist rétt vera.
Gunnar Björnstrand er svo
lifandi maður, opinskár og
ræðinn, að fátítt má telja.
Eftir nokkurra mínútna við-
ræður gafst ég gersamlega
upp við að reyna að skrifa
eftir honum, jafnvel athuga-
semclir mér til minnis, hvað
þá meira og þar sem mér
svo gafst ekki tóm til að
skrifa viðtalið fyrr en mörg-
um dögum seinna, er hætt
við, að það, sem hér fer á
eftir, verði aðeins daufur
skuggi af samtalinu.
Tæpast mundi ég telja
Gunnar Björnstrand í hópi
þeirra manna, sem vekja ó-
skipta athygli við fyrstu sýn.
Hann er hvorki fríður né
ófríður, hvorki stór né lítill,
hann er maður grannvaxinn
og hefur engin áberandi sér-
kenni, nema ef vera skyldi
höfuðlagið og hárgreiðslan.
Andlitið er nokkuð langt,
kjálkar breiðir og svipurinn
stífur — þangað tii hann
fer að tala. Þá er eins og
kveikt sé á kerti eða öllu
heldur heilum arni. Það hlýn
ar í stofunni og eins og menn
hafa tilhneigingu til að orna
sér við arineld, safnast menn
um-hverfis Gunnar Björns-
strand, til rökræðna um öll
hugsanleg mál.
Gumnar Björnstrand er
sænskur kvikmyndaleikari,
56 ára að aldri. Hann nam
leiklist í fæðingarborg sinni
Stokkhólmi, fyrst tvö ár í
einka leikskóla en síðan þrjú
ár í leikskóla konunglega
leikhússins sænska. Að lokrm
námi starfaði hann í Finn-
landi nokkur ár, við sænska
leikhúsið í Vasa, en hélt síð-
an aftur til Svíþjóðar, þar
sem hann hefur að mestu
starfað síðan, bæði við leik-
hús og kvikmyndir.
Erlendis er Björnstrand
kunnastur fyrir leik sinn í
kvikmyndum Ingimars Berg-
mans. Hefur hann leikið í
þrettán myndum ha-ns, þar
af aðalhlutverk í átta mynd-
um, sem margar hverjar hafa
verið sýndar hér á landi, svo
sem Sjöunda innsiglið, Sem í
spegli, Næturgestirnir, Flísin
í auga kölska og ef til vill
fleiri . Bergman er hrífandi
leikstjóri, sagði Björnstrand,
mikill listamaður. Ég veit
ekki um neinn leikstjóra, sem
gæddur er svo alhliða hæfi-
leikum sem hann. Sú tækni
er ekki til í kvikmyndagerð,
sem hann ekki hefur á valdi
sínu.
— Já, það er satt, mörg-
um finnst Bergman fjalla full
mikið um kynferðismál í kvik
myndum sínum. Hann hefur
tekdð fyrir mörg viðfangsefni
að undanförnu er þau varða.
Við vitum, að fyrr á árum
hafði Bergman mikinn áhuga
á trúmálum og fjallaði um
guðstrúna í mörgum mynd-
um sínum. Ég held hann telji
sig búinn að gera þau mál
upp við sig, hann hefur unn-
ið sig frá þeim og snúið sér
þess í stað að manninum sjálf
um sem einstaklingi, mann-
inum gagnvart sjálfum sér og
þar er kynferðislífið og hvöt-
in í sínum margbreytilegu
myndum auðvitað ríkur þátt-
ur.
Taiið barst fyrr en v
að íslandsdvölinni og .
myndatökunni fyrir austan.
Við sátum úti við gluggann í
fátæklegri herbergiskytru
Björnstrands í Skúlagarði og
horfðum út í gráa rigninguna.
Framundan var landið eins
og eyðimörk og rann saman
við þungbúin skýin 1 enda-
lausa auðn.
— Ömurlegt land eða hvað?
spurði ég.
— Nei, alls ekki, svaraði
hann af sannfæringu, — það
er hrífandi. Þessar tvær vi’k-
ur hér hafa verið mér afskap-
lega dýrmætur tími, jafnvel
þótt veðrið hafi verið hryss-
ingslegt og tafið okkur við
kvikmyndatökuna. Við erum
þegar orðin fimm daga á eftir
áætlun.
— Ég get auðvitað ekki
sagt að ég skilji íslendinga
eftir þessa dvöl — það eru
aðeins ferðamenn sem „skilja“
þjóðir eftir nokkurra daga
dvöl í landi þeirra. En vistin
hér, nánast uppi í óbyggðum
með þessu fólki, sem hér hef-
ur unnið — ungu fólki úr
ýmsum stéttum — hefur, að
ég held gefið mér innsýn í
vissa þætti islenzks mann-
eðlis. Það sem hefur hrifið
mig mest er hve fólkið hefur
sterk einstaklingseinkenni,
hvað það er frjálst og óbundr
ið — og óformlegt í fram-
komu. Hér eru allir jafnrétt-
háir og allir koma eins fram
við alla.
— Það er furðulegt að koma
til íslands, sem maður hugs-
ar sér einangrað úti í Atlants-
hafi og hitta fyrir fjölda af
ungu fólki, sem fylgist vel
með því sem er að gerast úti
í heimi. Ég sezt hér niður á
kvöldin að loknu löngu og
oft erfiðu dagsverki og tala
við þetta unga fólk — og
kemst að raun um, að það
veit allt mögulegt og skilur,
fylgist vel með án þess að
gleypa stefnu og skoðanir
hráar, eins og svo víða verð-
ur vart.
— Fólkið á bæjunum hér í
nágrenninu ber sömu merki
í fari sínu — merki einhvers
konar frumstæðs frelsis. Mað-
ur finnur svo sterkt til þess
hér, að einstaklingurinn skipt-
ir máli í þessu landi.
— Ef til vill er þetta frum-
stæða frelsi okkar of sterkt
afl. Því fylgir, að margra áliti
visst agaleysi og er stundum
haft við orð, að við íslend-
ingar séum svo agalausir og
ótamdir, að við getum til
dæmis tæpast haldið uppi
Sinfóníuhljómsveit.
' — Um þetta get ég að sjálf-
sögðu ekkert sagt, þar sem
ég þekki lítið sem ekkert ykk-
ar list. Það er auðvitað hugsan
legt, að full mikið frelsi, leiði
til þess að ekki náist nema
miðlungs árangur í listum.
Því það er ljóst, að til þess
að ná góðum litrænum ár-
angri verður maður að beita
sjálfan sig miskunnarlausum
aga — má aldrei slaka á þeim
kröfum, sem maður gerir til
sjálfs sín, má aldrei segja við
sjálfan sig „svona — nú er
þetta orðið fullgott hjá mér“.
Maður verður alltaf að spyrja
sjálfan sig — „hvernig hefði
ég getað gert betur“. En ég
met mikils þessa sterku frelsis
kennd, sem ég finn hér, —
sennilega vegna þess, að ég
hef sjálfur sterka frelsis-
hneigð og dregst mjög að öllu
og öllum, sem mér finnst lif-
andi.
— Hefur yður aldrei fund-
izt erfitt að beita sjálfan yð-
ur aga?
— Ég veit ekki hvað segja
skal um það. Sannleikurinn
er sá, að ég er meira og minna
alinn upp við það sem sjálf-
sagðan hlut. Faðir minn var
óperusöngvari og af hans
starfi sá ég fljótt hvað til
þurfti, ef nokkur von átti að
vera til þess að ná því tak-
marki, sem metnaðurinn setti
manni.
— Og hvert mark setti hann
yður?
— Að afla peninga. —
Björrvstrand svaraði þessari
spumingu snöggt og umbúða-
laust. — Afla svo mikilla
peninga, að ég gæti veitt
börnunum mínum það, sem
ég gat ekki sjálfur fengið í
æsku. Faðir minn var eklti
efnaður, enda ekkert sérlega
góður óperusöngvari.
Gunnar Björnstrand
— Og hvað er það fyrst og
fremst, sem yður langar að
geta veitt börnunum.
— Menntun og möguleika
til þess að kynnast heiminum,
— fólki — svo að þau verði
frjáls og læri að skilja menn-
ina, öðlist umburðarlyndi og
skilning á gildi einstaklings-
ins. Þau hafa frá blautu barns
beini alizt upp við frjálslynd-
an hugsunarhátt, held ég mér
sé óhætt að segja. Þau hafa
frá unga aldri tekið þátt í um-
ræðum um allt mögulegt og
meðal annars vanizt þeim
hugsunarhætti, að þjóðerni og
hörundslitur skeri ekki úr
um manngildi.
— Að sumu leyti er afar
erfitt fyrir börn að eiga
fræga foreldra — og getur í
vissum tilfellum leitt til hat-
urs barnanna á þeim. Ég held
og vona, að ég komist hjá því.
Samband mitt og barna minna
er, að ég held, afar frjálst og
óbundið. Þau eiga t.d. alit
eins til að kalla mig Gúnnar
og pabba. En ég held þau geti
alltaf komið til mín og ta’.að
við mig um hvað eina. Ég
vona og trúi, að þau þroskist
í rétta átt.
— Þér sögðust hafa viljað
afla peninga — varla hefur
það þó verið eina markmið-
ið? ‘
— Nei, það er rétt, þá hefði
ég auðvitað valið aðra og auð
veldari leið til þess. Kannski
væri réttara að taka svo til
orða, að ég hefði viljað verða
svo góður leikari, að ég gæti
sjálfur sagt „já“ og „nei“,
gæti ejálfur ráðið ferðinni og
sett fram mínar kröfur. Sann-
leikúrinn er sá, að þetta eru
tvær hliðar á sama máli — hið
eiginlega markmið er að vinna
sigur á sjálfum sér, sínum eig-
in takmörkunum og veikleik-
um. Af hvaða hvötum það er
gert skiptir ekki öllu máli. Bar
átta niín fyrir viðurkenningu
á leikbrautinni hefur oft verið
erfið og hún hefur krafizt af
mér miskunnarleysis við sjálf-
an mig og tillitsleysis við mína
nánustu. Ég mundi ekki segja,
að ég hefði verið „ofan á“ í
lífinu nema síðustu tíu árin
— af um þrjátíu og fimm ár-
um, sem ég hef fengizt við
þetta. En nú ræð ég sjálfur
ferðinni.
— Og hvarflaði aldrei að
yður að gefast upp?
— Nei, svaraði Björnstrand
ákveðið, þagnaði svo andar-
tak, hugsaði sig betur um og
sagði rólega — og þó — það
er ekki satt. Einu sinni lædd-
ist að mér sterkur efi um að
þetta væri til nokkurs. Það
var eftir að ég kom frá. Finn-
landi. Þar hafði mér gengið
vel, ég hafði fengið viðurkenn
ingu og leikið stór hlutverk.
En þegar ég kom aftur heim
til Stokkhólms vissi það eng-
inn og ég varð að byrja að
nýju með smáhlutverkum. En
svo fór aftur að rofa til og
síðan hef ég aldrei efazt um,
að ég hafi tekið rétta stefnu.
— Það, sem mestu máli
skiptir fyrir leikara er að
vinna, vinna, aga sjálfan sig,
gefast aldrei upp, — skoða
sjálfan sig ofan í kjölinn og
gera sér ljóst, að öll hlut-
verk eiga sér hljómgrunn í
honum sjálfum. Maðurinn er
samsafn ótal eiginleika —
allra hugsanlegra mannlegra
eiginleika — og þegar hann
fær í hendur hlutverk, verð-
ur hann að draga fram í
sjálfum sér þá eiginleika,
sem hlutverkinu hæfa. Hann
má ekki veigra sér við að
horfast í augu við sjálfan
sig. Maðurinn er ekki einn
og óumbreytanlegur, — hann
er margir menn, safn manna
á öllum aldri, búnum öllum
eiginleikum, aðeins í mismun
andi ríkum mæli. Ella væri
hann ekki lifandi, heldur
dauður hlutur.
— Og það er ekki aðeins
leikarinn, sem verður að hafa
þessa afstöðu heldur líka
áhorfendur. Það er því
miður oftast svo, að
áhorfendur horfa á leikrit
og hugsa sem svo „að hugsa
sér, að svona fólk skuli vera
til“. Þeir gera sér ekki grein
fyrir því, að þeir eru að horfa
á sjálfan sig, sína eiginleika
— en þá fyrst fá menn fullan
skilning á því, sem þeir sjá og
heyra, þegar þeir þora að
horfast í augu við sjálfan sig
á leiksviðinu.
Mbj.