Morgunblaðið - 08.09.1966, Qupperneq 14

14
MORCUNBLAÐIÐ
Wmmtuáagur 8. sept. 1966
M. E. Jessen frv. skólastjóri - Minning
1 F. 22. nóvember 1885.
D. I. se^tembet 1966.
M. E. JESSEN, fyrrv. skólastjóri
Vélskólans lézt 1. sept. sl. Jessen
var danskur að ætt og uppruna,
fæddur í Árósum 22. nóvember
1885.
Með Jessen skólastjóra er
"genginn einn af þeim mönnum
er settu svip á Reykjavíkurbæ
á öðrum tug þessarar aldar og
fram eftir.
Jessen kom til íslands árið
1911 og var hingað kallaður til
að kenna Islendingum, að íara
með vélar. Hann hóf hér starf
við Stýrimannaskólann og beitti
sér fyrir og undirbjó stofn ni
Vélstjóraskólans (eins og hann
þá var nefndur) og veitti hon-
um forstöðu í full 40 ár. ísland
varð hans annað föðurland, hér
lagði hann gröndvöll að fyrsta
vísi tæknimenntunar lands-
manna, hér vann hann sitt ævi-
starf.
Jessen ólst upp við frekar
kröpp kjör. Faðir hans var sjó-
maður og síðar starfsmaður hjá
*Burmeister & Wain í Kaup-
mannahöfn, en þangað flutcist
fjölskyldan árið 1891. Móðir
hans lézt þegar hann var 9 ára.
Börnin voru sex og var þeim
komið fyrir hjá ættingjum og
vinum. Marinus. en svo hét
skólastjórinn að fornafni, var
sendur til frændfólks síns á Jót-
landi og leið honum mjög vel
hjá þessu góða fólki, enda
minntist hann þess æ síðan með
vinsemd og virðingu. Jólahátíð-
in í Korskjær, en svo hét býlið.
sem frændfólkið bjó á, var
Jessen alla tíð minnisstæð.
Næsta ár giftist Gústaf faðir
Marinusar Jessens aftur, og
sameinaðist fjölskyldan þá á ný
í Kaupmannahöfn. Marinus
átti einn systkina sinna erfitt
með að sætta sig við að önnur
kona væri komin í sess móður
sinnar. Hann var yngstur og ef
til vill viðkvæmastur. Stjúpan
reyncfist þó Marinusi góð, þótt
henni mislíkaði stundum sumt
“*í fari litla drengsins, sérstak-
lega féll henni illa rannsakandi
augnaráð hans, en drengurinn
var alltaf að bera hana samar.
við móður sína.
Marinus var kominn í barna-
Skóla í Kaupmannahöfn áður en
móðir hans lézt. Honum gekk
skólagangan vel frá upphafi,
enda er svo að sjá að hann hafi
alla tíð unnið markvisst að því
að „komast áfram“ í lífinu.
Þessi einkenni Marinusar Jess-
ens, komu þegar fram á fyrstu
árum hans í lífsbaráttunni, þau
að gera eins vel og honum væn
frekast unnt.
Þegar hann fluttist til Jót-
lands, sótti hann barnaskúla þar
eitt ár. Sá skóli var vitanlega
ipkki eins mikill eða fullxominn
og bar'naskólinn í Kaupmanna-
höfn. Þegar hann ,því fluttist
aftur þangað voru á því vöflur
að hann fengi að setjast í sinn
fyrri bekk. Jessen þakkaði það
röggsemi stjúpu sinnar að svo
varð, og lét hann hana bæði í
þessu og mörgu öðru njóta sann-
mælis, þótt ekkert ástríki væ.i
þeirra á milli, eins og fyrr segir.
Ekki var Marinus orðinn
gamall þegar hann þurfti að
taka til höndum og vinna sér
inn. Hann átti sjálfur oftast
frumkvæði að því að útvega sér
tekjur, sem vikapiltur við margs
konar fyrirtæki og niargt fleira.
Vinnan var hörð, miskunn og
samúð lítil. Þetta var tíðar-
tíridinn þá. Það þurfti táp og
manndóm til að koma óskadi-
aður úr þeim hreinsunareldi.
Við nútímamenn, eigum erfitt
með að hugsa okkur þetta eins
og það var. Þegar Marinus var
um 10 ára var hann í skólanum
fram til klukkan eitt og fór
þaðan beint i verksmiðjuna.
Þegar síðustu kennslustundinni
lauk, beið systir hans eftir hon-
um úti á ganginum og fékk hon-
um pakka, sem í voru nokkrar
brauðsneiðar. Hann afhenti
henni skólatöskurnar og hélt síð
an af stað í verksmiðjuna.
gleypti í sig brauðsneiðarnar a
leiðinni. I verksmiðjunni vann
hann síðan til kl. 6 á sumrin, en
til 7 að vetrinum. Þegar svo var
heim komið og matazt var eftir
að læra lexíurnar sínar. Þetta
var gert og hvergi slakað á.
Já, og það á þann hátt að Marin-
us var jafnan með fremstu nem-
endum í sínum bekk. Svona var
æska þessa mæta manns, starf
og strit, hvergi slakað á, en hann
lét ekki ganga á sig. Hann var
ekki gamall þegar hann neitaði
að fara til vinnu. þar sem rang-
indi og ójöfnuði skyldi beitt. í
apríl 1900 var Marinus Jessen
fermdur í Vor Frelsers kirke.
Honum var engin veizla búin að
athöfninni lokínni, en hann var
glaður og ánægður, hann var
kominn í tölu fullorðsins fólks:
Nokkru eftir fermingu komst
Marinus að, sem nemi hjá Bur-
meister & Wain Ástæðan til
þess að hann var svo heppinn,
var sú, að faðir hans var, eins
og fyrr gétur, starfsmaður hjá
þessu öndvegis fyrirtæki.
Skemmst er frá að segja, að
Marinus lauk námi með mik-
illi prýði. 1. ágúst 1905 var Jess-
en afhent sveinsbréf, en ekki
hafði hann hugmynd um hvaða
smíðisgripur hafði verið sveins-
stykkið hans. Það- var föst
venja hjá Burm. & Wain, að
sveinar væru ekki látnir vita
hvenær þeir smíðuðu sveins-
stykki. Það var ekki fyrr en
nokkrum dögum síðar, að verk-
stjórinn sýndi honum hlutinn,
sem var sveinstykkið hans.
Rúmu hálfu ári áður en Jess-
en hafði lokið iðnnáminu var
hann kominn í kvölddeild vél-
stjóraskólans í Kaupmanna-
höfn. Vinnan í verksmiðjunni
hófst klukkan sex og lauk
klukkan fimm, en skólinn starf-
aði frá kl. 7—10 og stundum
11 og þá var eftir að undirbúa
sig til næsta dags. Það var með
þetta eins og annað, sem Jessen
tók sér fyrir, hann sýndi ótrú-
lega mikinn dugnað og lauk
vélstjóraprófi hinu minna í jan
úar 1906, með mjög hárri eink-
unn. I júlí sama ár var hann
kominn, sem 3. vélstjóri á 2200
smálesta skip. 1908 hóf Jessen
feril sinn í danska sjóhernum,
eins og lög stóðu til. Var hon-
um vitanlega skipað í vélarúm
flotans. Þegar herþjónustunni
var lokið réðist hann á ný hjá
sama félagi og áður og þá, sem
annar vélstjóri. Árið 1910 fór
hann svo í land til að ljúka
námi við Köber.havns Maskin-
skole og taka hjð meira vél-
stjórapVóf. Þegar Jessen var
kominn nálægt prófi, kvaddi
skólastjórinn hann dag nokkurn
á sinn fund.
Svo var mál með vexti, að
skólastjórinn hafði fengið til-
mæli um að útvega mann til að
kenna meðferð véla við Stýjri-
mannaskólann í Reykjavík og
hafði hann augastað á Jessen til
starfsins. Þetta kom Jessen el-
gjörlega á óvart, hann hafði
engin kynni haft af íslandi og
vitanlega aldrei látið sér detta
í hug að hann myndi lenöa
þangað. Eftir vangaveltur og
fyrir fortölur skólastjórans varð
þó úr að hann þekktist boðið og
hélt til sinna nýju heimkynna
haustið 1911.
Þetta er forsaga þessa látna
heiðursmanns. Hann hafði með
ótrúlegum dugnaði og þraut-
segju unnið sig upp úr kröpp-
um kjörum til vandasamra trún-
aðarstarfa og óhætt er að segja,
að hann brást ekki hér, frekar
en fyrri daginn. Aðstæður voru
hér mjög erfiðar og frumstæð-
ar, maðurinn mállaus _ og gjör-
samlega ókunnur. Áður en
Jessen fór frá heimalandi sínu
hafði hann tryggt sér vísa at-
vinnu að ári liðnu ef honum
sýndist svo, enda réði hann sig
einungis til eins árs í upphafi.
En brátt fór svo að hið nýja
verkefni náði þeim tökum á
honum, að honum kom ekki til
hugar að hætta við, fyrr en full-
reynt væri. Jessen hafði ekki
kennt áður, en þegar hann hófst
handa kom brátt í ljós að hann
var gæddur sjaldgæfum kenn-
arahæfileikum. Þeir, sem þann-
ig er varið hafa jafnan yndi af
kennslustörfum, enda hlakkaði
hann til haustsins 1912, en bá
skyldi hafin regluleg vélfræði-
deild. Fyrsti veturinn var óform
legur og kennslan ætluð jafnt
skipstjórnar- sem vélamónnum.
Jessen varð snemma ljóst, að
nauðsyn bæri til að stofnaður
yrði sérstakur vélstjóraskóli og
voru lögin undirbúin af nefnd,
sem hann átti sæti í. Þau voru
samþykkt og hlutu staðfestingu
3. nóv. 1915, en þótt þau gengu
ekki í gildi fyrr en um næstu
áramót, hóf Vélstjóraskólinn fer-
il sinn haustið 1915 samkvæmt
þeim.
Það er óhætt að fullyrði, að
Jessen var mjög farsæll í sínu
skólastarfi. Nemeftdur hans fóru
brátt að bera skólanum fagurt
vitni með dugnaði sínum og
kunnáttusamlegri vélstjórn.
Öllum kunnugum ber saman um
að íslenzkir vélstjórar standi
erlendum stéttarbræðrum sín-
um hvergi að baki, nema síður
sé og er það fyrst og fremst verk
Jessens skólastjóra, enda dáðu
fyrri nemendur . jafnan sinn
gamla skólastjóra.
Þegar Jéssen kom til íslands
1911 var hér enginn kunnáttu-
maður á vélar og var því afar
eðlilegt að ef setja skyldi niður
vél eða ráða fram úr einhverju
vélum viðvíkjandi var leitað til
hans. Kom þá sér vel að Jessen
var jafnkunnandi í verkum, sem
fræðum. Þá kom sér líka vel
greiðvikni hans og ósérhlífni.
Jessen tók með tímanum að sér
eftirlit með vélum togara, um-
boðsmenrisku fyrir Lloyds Reg-
ister of British and Foreigns
Shipping, o.fl. Þessu sagði hann
þó öllu lausu þegar skólastarfið
óx og varð umfangsmeira en áð-
ur var, enda var þá orðið um
fleiri að velja.
Nú er hann horfinn sjónum
okkur fyrir fullt og allt, þessi
fjörmikli hæfileikamaður. Við,
sem störfuðum með honum og
þekktum hann, munum ávallt
minnast hans með hlýhug og
þakklæti.
í maí 1914 giftist Jessen eftir-
lifandi konu sinni Xeníu f.
Hansen, sem var honum mikil
stoð og stytta í margháttuðu
starfi. Þau eignuðust 2 börn,
son sem lézt á bezta aldri í
Kaupmannahöfn á styrjaldarár-
unum. Hann var þar við fram-
haldsnám í skurðlækningum,
mikill efnismaður og var að hon-
um mikil eftirsjá. Dóttir þeirra
er einnig glæsileg og vel gefin.
Hún er gift í Englandi.
Ég er þess fullviss að allir
vélstjórar hugsa í dag til síns
gamla skólastjóra og senda frú
Jessen sínar innilegustu samúð-
arkveðju. Jessen reisti sér
óbrotgjarnan minnisvarða með
stárfi sínu.
Við hjónin sendum frú Jessen
innilegar kveðjur og vottum
henni og dóttur hennar samúð
okkar*
Gunnar Bjarnason.
t
MARINUS Eskild Jessen, eins
og hann hét fullu nafni, var
fæddur í Arósum í Danmörku
22. nóvember 1885. Foreldrar
hans voru þau Gustav Jessen
prestsonur frá Samsey og kona
hans Magdol^na fædd Lauritzen.
Var drengurinn þriðja barn
þeirra hjóiia af sex börnum alls,
er þau átt.u saman. Árið 1891
fly.tzt fjólskyldan til Kaup-
mannahafnar. Þar mótaðist líf
hans allt í æsku í hörðum skóla
borgarlífsins. við bóklestur,
smíðanám og siglingar. Hinu
minna véist;óraprófi lauk hann
í janúar 1906 við Vélstjóra-
skóla Kaupmannahafnar og hinu
meira prófi við sama skóla árið
1910, með hæztu einkunn Hafði
hann þá siglt sem vélstjóri á
ýmsum skipum og m. a. á kon-
ungssnekk; inni „Danebrog“.
Þótti það ekki lítill frami ung-
um mönnum.
Þegar ákveðið var irieð lög-
um, að stotria sérstaka velfræði-
deild við Stýrimannaskólann,
þar sem hin unga vélstjórastétt
gæti átt kost á h< klegu vélfræði-
námi leitaði þáverandi ráðherra
Kristján Tonsson til skólastjóra
Vélstjóraskólans í Kaupmanna-
höfn, með beiðni um, að hann
veldi einhvern af nemendum
þess skóla, til þess að taka að
sér vélfræðikennslu á íslandi.
M. E. Jessc-n varð fyrir valinu.
Það var þioðinni og okkur, sem
fengum að njóta kennslu Jess-
ens mikið happ, að einmitt hann
skyldi verða valinn.
Þann 20. september 1911 stend
ur Jessen á þilfai inu á eimskip-
inu „Ceres“, sem stefnir út og
norður Eyrarsund. Hann er þá
tæplega 28 ara að aldri. Sjáland
er enn í fullum sumarskrúða,
loftið þrungið blómailm, blær-
inn er volgur og sjórinn eins og
spegill. Brátt hverfa himinháir
turnar á höllum höfuðborgar-
•innar . og síðan landið sjálft.
Allar minningamar um bernsku,
þroska og manndóm er að baki,
framundan óskrifuð blöð á
óþekktri grund meðal erlendrar
þjóðar. Þang'að hafði hann ráðið
sig til að k?nna þunga fræði-
grein á máli. sein hann sjálfur
gat hvorki talað Tié skrifað. Var
það ekki allt. voniaust? Viku síð-
ar stendur hann í sömu sporum
og sér hvíta tirida íslands rísa
úr öldum hnfsins í glaða sól-
skini. Hrikaleg en köld sýn.
Þegar akkerum ei kastað á
Reykjavíkurlkitn, er þar engin
bryggja, aðeins lítil bátsskel,
sem nota skal tij að ná þurrum
fótum á landi. Skólastofan, sem
ætluð er til að lcenna í er lítið
kríli undir bak: uppi á lofti með
litlum glugga á gafli, sem að-
eins er unnt að*opna að litlu
leyti. Kennsluáhöld öll eru i
samræmi við husakynnin. Það
varð okkur til happs, að hinn
ungi kennari lét sér ekki allt
fyrir brjésti brenna, og setti
embættisskylduna ofar kröfum
um þægindin. Hann hafði vanist
því, að mæt.n erfiðleikunum með
karlmennsku og kikna ekki
undir þeirri byrði, sem á hann
hafði verið lögð Hann gekk því
ótrauður til starfa og vann sigur
í hverri atlögu.
Ég settist í Vélfræðideildina
haustið 1913, ásamt 8 öðrum nem
endum. Ég haíði aldrei komið
fyr á skóiabekk, og svo var um
okkur fleiri nemendur hans.
Hann kenndi þennan vetur,
stærðfræði, eðiisfræði og vél-
fræði. Aldrei gleymi ég því, hví-
líkur snillingur hann var, aS
troða þessum þungu lærdóms
greinum inn í okkur. sem ekkert
þekktum til náms eða námsbóka.
Sumar greinarnar svo sem vél-
fræðina, kenndi hann okkur a
máli, sem við kunnum ekkert
orð í, aðrar á rr.áli, sem hann
kunni ekkert í, við gátum ekki
annað en lært, sl.íkir voru kenn-
arahæfileikar hans, slíkur brenn
andi áhuginn. að láta okkur
skilja kiarnan og brenna harin
óafmáanlega inn i huga okkar.
Ég settist í Vélstjóraskólann
tveimur árum síðar til fram-
haldsnáms. Var það fyrsta árið,
sem skóli sá starfaði og Jessen
þá skólastjori Hafði hann þá
náð meiri tökum á íslenzku máli
en áður, þj að m;kið vantaði á,
að hann kynni enn þá tungu.
Þann vetur kenndi hann okkur
aðeins vél'ræði. Um öll þau
flóknu völundarhiis þeysti hann
með okkur, og gerði námið að
ævintýrafrásögnum, svo að við
gleymdum öllj, nema lausnun-
um á hinum torveldu ráðgátum.
Til kenr.slu í öðrum náms-
greinum hafði Jessen ráðið þetta
skólaár hina hæíustu kennara,
prófessorana Harald Nielsson og
Sigurð Sivertsen, stærðfræðing-
inn Sigurbjörn A. Gíslason, og
ferðamannatúlkinn Stefán Stef-
ánsson. Skóhnn, sem honum var
trúað fyrir, skýidi aðeins bjóða
uppá það bezta í aridlegum fræð-
um, hvað sem húsakostinum liði,
en hann hafði þá verið bættur
stórlega frá fyrri vetrum. En
Jessen lét sér ekki nægja að
kerina nemendunum skyldunáms
greinarnar í skólanum. Sam-
hliða skólastjórninni hafði hann
á hendi umsjón véla og skipa
fyrir togaraeigendur og eftirlit
með ásigkomulngi skipa fyrir
„Lloyds Registei' of Shipping“.
Hann var þarafleiðandi í dag-
legu sambnndi við nemendur
sína, og leiðbeindí þeim á marg-
an hátt, löngu eftir að þeir yfir-
gáfu skólann. rtann gafst aldrei
upp á því að hvetja þá til dáða,
og ekkert gladdi har.n meira, en
að vita þá verðn skólanum til
sóma og landinú til gagns.
Öll skóíastjórnar ár sín stýrði
hann skólanum aí fádæma sam-
vizkusemi, hófsemi í kröfum tii
ríkisstjórnar en takmarkalaus-
um kröfum til sjálfs sín og sinna
verka. Var honura það mikið
gleðiefni, þcgar skólinn komst í
hin glæsilegu húsakynni og hag-
ur hans batnaði með allan út-
búnað af tækjum. Og eigi var
gleði hans minni. þe^ar bætt var
við skólann rafmagnsdeild, svo
að nemendur gætu fengið
kennslu einilig í þeim fræðum.
Hinn 23. maí 1914 gengur
Jessen að eiga unnustu sína
Xeniu L. Hansen, stjúpdóttur
N. B. Nielsen verzlunarstjóra her
í bæ. Eigriuðust þau tvö börn.
Kay Jesser., sem lauk hér lækn-
isnámi, en fór til Kaupmanna-
hafnar rétt fyrir styrjöldina
síðari til framhaldsnáms, en and
aðist þar á stríðsárunum. Missti
Island þar einka efnilegan vís-
indamann og lækni, var það
þeim hjónum mikill harmur að
sjá af homtm í blóma lífsins.
Dóttirin E!sa giftist brezkum
verzlunarma’ini Mr. A. Watson.
Búa þau i Kent á Englandi.
Frú Jessen bio manni sínum
fagurt og friðsadt heimili, og
studdi hann í hvivetna í störf-
um hans öllum. Þar hvíldist
hann örbreyttur eftir langan
vinndag, þar safnaði hann nyj-
um kröftum til úfaka næsta dag.
Síðustu stundirnar sat hún við
sjúkrabeð hans og létti honum
gönguna yfir á hið eilífa óræða
stig. Með fíngerðum kærleiks-
ríkum fingrum sínum lokaði hún
brám hans í síðasta skipti, þegar
hann hafði verið leystur frá ára-
löngum þrautum.
í fjörut.’u og fimm ár rétti
Jessen skólastjóri nemendum
I sínum á hverju vori ljósið, sem
Framhald á bls. 20