Morgunblaðið - 13.10.1966, Qupperneq 17

Fimmtudagur 13. okt. 1966
QiaviaNnDVOw
17

★
Vestur-íslendingurinn Hjör-
varður H. Árnason, listfræð-
ingur og varaforseti við hið
kunna Guggenheimsafn í
New York, dvaldi nokkra
daga á íslandi í fyrri viku,
sem kunnugt er — kom til að
halda ræðu á Leifs Eiríksson-
ar daginn. Við notuðum tæki-
færið og fengum að spjalla
við Hjörvarð svolitla stund á
Hótel Sögu, þar sem hann bjó
ásamt konu sinni. Samtalið
hófst á íslenzku, sem Hjör-
Hjörvarður á svölunum við herbergi hans á Hótel Sögu.
Faðir hins fræga Alexanders Calders
gerði Leifsstyttuna
Spfallað við Hjörvarð
á Skólavörðuholti
Árnason
varður talar merkilega vel,
en er hann tók að útskýra og
tala hraðar, skipti hann yfir
á ensku.
Þegar við höfðum orð á því
að hann talaði vel íslenzku,
kvaðst hann satt að segja
vera ánægður með hve máhð
rifjaðist vel upp fyrir sér við
að koma hingað, því hann
hefði ekki talað íslenzku frá
því hann var barn, utan þess
tíma sem hann dvaldi á ís-
landi á stríðsárunum. En að
heiman fór hann til náms 17
ára gamall. — Ég er fæddur
í Winnipeg, sagði hann. —
Pabbi og mamma töluðu ís-
lenzku heima. Pabbi var
skáld og skrifaði í Winnipeg
blöðin. Mamma orti líka á
íslenzku. Ég var yngstur af 8
systkinum, svo ég hafði eirtna
minnst af íslenzkunni að
segja. Foreldrar mínir lásu
mikið, bæði eriskar og ís-
lenzkar bókmenntir. Svo
áhugi minn beindist fyrst að
bókmenntum. Reyndar stund-
aði ég bókmenntanám í há-
skóla og tók þar min próf,
áður en ég sneri mér að lista-
sögu.
Hjörvarður kveðst fyrst á
starfsferli sínum hafa lagt
stund á miðaldalist. Þá
kenndi hann við listadeild
Northwestern-háskóla. Frá
1938 til 1942 var hann svo
starfandi við Frick-safnið í
New York, sem á sínum tíma
var gjöf frá auðugum manni
og á sérstaklega góða rene-
sanse-list. Um það leyti sem
hann var sendur til íslands og
Evrópulandanna til að starfa
í upplýsingadeild hersins á
stríðsárunum, var áhugi hans
á moderne list að vakna. Og
eftir að hann kom aftur vest-
ur um haf eftir stríð, sneri
hann sér meira að nútímalist.
Þó sést á þeim fjölda greina
og bóka, sem hann hefur
skrifað eða eru um það bil að
koma út, að viðfangsefni
hans eru frá ýmsum tímabil-
um í listasöguni, einkum þó
frá 17.-20. öld, enda segir
hann að sér finnist gott að
hafa margt í takinu í einu og
þá nokkuð ólík viðfangsefni.
Ekki sé eins mikil hætta á að
maður verði einstrengisleg-
ur, ef ekki sé einblínt á eitt-
hvað eitt og maður sökkvi sér
alveg niður í það. Nú hefur
Hjörvarður nýlokið við að
skrifa tvær miklar bækur
um fræga nútíma listamenn,
og eru þær um það bil að
koma út í New York. Víð
spyrjum hann nánar um þær.
— Sú sem komin er á mark-
aðinn er um Alexander Cald-
er. Hún er prýdd fjölmörg-
um myndum af verkum hans,
svarar Hjörvarður. — Calder
er, eins og þið vitið, mynd-
höggvarinn sem kom fram
með „móbílin" eða hreyfi-
myndirnar og er almennt álit-
inn mesti núlifandi mynd-
höggvari Bandaríkjanna.
Reyndar er hann frægur um
allan heim. En bók mín er
fyrsta verkið í fullri lengd
um þennan listamann.
— Það skemmtilega er, og
það vissi ég ekki fyrr en ég
var farinn að grafast fyrir
um allt sem honum viðkom,
að það var faðir hans, mynd-
höggvarinn A. Sterling Cald-
er, sem fenginn var til að gera
styttuna af ^Leifi Eiríkssyni,
þá sem gefiri var til íslands
árið 1930. Afi hans og nafni
var einnig kunnur mynd-
höggvari, gerði m.a. stóra
styttu af William Penn, sem
er í Philadelfíu. Ég hefi
þekkt Alexander Calder
lengi, stóð m.a. fyrir stórri
sýningu á verkum hans í
New York fyrir nokkrum ár-
um. Hún vakti mikla athygli
og var send áfram í sýningar-
för. Þá var það að ég byrjaði
á bókinni um Calder. En ég
hefi alltaf sérstaklega mik-
inn áhuga á höggmyndalist,
einkum þó 18. aldar mynd-
höggvurum.
— Hin bókin, sem er að
koma út, er einnig um mynd-
höggvara, Jacques Lipchitz,
eða réttara sagt um frum-
drög að verkum hans sl. 50
ár í bronsafsteypum. Lipc-
hitz hefi ég þekkt lengi. Hann
kom upphaflega frá Rúss-
landi, bjó síðan í Frakklandi,
en flutti til Ameríku á stríðs-
árunum og hefur búið þar
síðan. Hann hafði lagt stund
á hefðbundið listnám og var
þjálfaður í að gera alltaf
fyrst litlar uppkast-styttur í
leir, sem svo voru benndar —
svokallaðar „terra cotta“
myndir. Fyrir nokkrum árum
áttaði hann sig svo á því, að
hann átti í fórum sínum
hundruð af þessum litlu stytt-
um og lét steypa þær í brons.
Það sem mér þótti einkum at-
hyglisvert við þetta, var að
þarna eru fyrstu uppdrættir
hans að höggmyndunum, ef
svo má segja. Listamaðurinn
átti það til að gera slíka leir-
styttu, sem síðan var lögð til
hliðar. Löngu síðar tók hann
kannski til við þetta verkefni
aftur, og þá varð eitthvað allt
annað úr þvi. Með því að
skoða þessar frummyndir,
getur maður áttað sig betur á
lífsstarfi listamannsins en á
nokkurn annan hátt. í bok
Sitjandi brúður með klarinett,
stytta eftir Lipchitz.
minni eru aðeins um 200
myndir af þessum brons-
styttum en þar eru líka
nokkrar myndir af fullunn-
um verkum, þar sem mér
þótti ástæða til sem skýring.
— Jafnframt þessu er ég að
vinna að bók um 20. aldar
list, málverk, höggmyndir og
byggingalist, og er það verk
um það bil hálfnað. í bók-
inni verða um þúsund mynd-
ir, þar af 250 litmyndir,
Segja má að þetta verk hafi
verið lengi í deiglunni. Ég
hefi nú kennt 20. aldar list í
20 ár og við kennslu verður
maður að forma hugsanir
sínar; vita hvað maður er að
tala um. Það skerpir hugsun-
ina. Ég hefi lært meira af að
kenna en nokkru öðru. Undan
farin 2-3 ár, hefi ég svo bein-
línis unnið áð bókinni. Einn-
ig hefi ég verið að skrifa um
Robert Motherwell, banda-
rískan expression-modernista,
og verður það væntanlega
gefið út bráðlega.
— En næst hefi ég lofað
sjálfum mér að snúa mér fyr-
ir alvöru að verki, sem ég hefi
í 10 ár unnið að með öðrum
verkefnum. Það er 18. aldar
myndhöggvarann Jan-Ant-
oiqe Houdon. Mér þykir svo
gott að hafa andstæð við-
fangsefni í takinu í einu og
Houdon er alger andstæða
nútíma myndhöggvaranna.
Hann var franskur og fræg-
ur fyrir mannamyndir sínar.
Hann gerði styttur af Vol-
taire, Rousseau, Lafayette,
Mirabeau o. fl. Og hann var
fyrstur til að gera höggmynd-
ir af frægum Ameríkumönn-
um, en í þeirra hópi er stytt-
an af George Washington. Ég
fékk áhuga á Houdon fyrir 10
árum, þ.e. þegar ég dvaldi í
Frakklandi 1955-56. Og nú
ætla ég að snúa mér fyrir al-
vöru að þessu verki, þegar
nútíma myndhöggvararnir
tveir eru frá. Myndirnar í
bókina hefi ég tekið sjálfur.
Mér fannst myndirnar af
styttum Houdons, sem til
voru, ekki nógu góðar, og
þegar ég fór sjálfur að taka
af þeim myndir, sá ég að það
er góð aðferð til að „stúdera"
höggmyndir að taka myndir
af þeim. Þá skoðar maður svo
vel hvert smáatriði.
— Þetta er nú heilmikil
upptalning, sagði Hjörvarð-
ur eins og afsakandi. En það
kemur svona út hjá mér, að
öllum þessum verkefnum,
sem ég hefi lengi unnið að,
verður lokið á svipuðum
tíma. Ég hefi að vísu alltaf
skrifað greinar og bækur,
stofnanir kringum slíkar lista
verkagjafir, og rekur Guggen
heimstofnunin safnið. Hjör-
varður kom inn í stjórnina
sem sérfræðingur á sviði
lista, enda hafði hann áður
verið prófessor við listahá-
skóla, starfað við söfn og
verið framkvæmdastjóri lista-
safns. En það er nokkur ný-
lunda í Bandaríkjunum, að
fá slíkan sérfræðing í fram-
kvæmdastjórn listastofnunar.
Auk þess er Hjörvarður vara-
forseti varðandi framkvæmda
stjórn á listrænum málefnum
innan Guggenheimstofnunar-
innar.
— Safnið er allnýtt, byggt
1959, sagði hann. Það þótti
bylting í gerð safnhúsa. Og
mikið var um það deilt. En
nú er það nánast orðið eins
og minnismerki, sem alhr
telja sig þurfa að koma og
sjá. Og þeim sem koma. þar
geðjast yfirleitt að þessu safn
húsi. Þetta er geysistór geim-
ur. Maður tekur lyftu upp og
gengur svo niður hallandi
braut með veggjunum. Þar
eru alls staðar myndir. Við
veggina eru hólf, sem kölluð
eru kapellur, þannig að mað-
ur skoðar aðeins fáar myndir
í einu. En ef litið er yfir sal-
inn, þá fæst gott útsýni til
listaverkanna á veggjunum á
móti. Mér fellur þetta safn
ákaflega vel. En ég er búin
að starfa þar í 6 ár og má
kannski segja að ég sé hlut-
drægur. Þó held ég að flestir
felli sig við það.
Listaverkagjöf Salomons
Guggenheims samanstóð af
nútímaverkum, frá tímum
kúbistanna og fram til
abstraktmálara nútímans. En
við höfum fært út kvíarnar.
Nýlega fékk Guggenheim-
safnið 75 myndir úr eigu auð-
kýfings að nafni Justin
Tannhauser, mest impression-
ista og eftir-impressionista
myndir. Þarna eru málverk
eftir Manet, Monet Cezanne,
Gauguin, Van Gough, Tou-
louse-Lautrec, Degas, Picasso
og Modigliani. Þessi gjöf var
alveg einstök. Hún fyllti út
í safnið okkar og er eins og
bakgrunnur þess sem fyrir
var. Svo nú ná safnmyndirnar
yfir tímabilið frá 1860 fram
til okkar daga. Mest er af
listaverkum frá því eftir 1910.
— Kaupið þið ekki sjálfir
myndir í safnið?
— Það er nú vandamálið.
Myndir eftir þessa frægu höf-
unda eru svo óheyrilega dýr-
ar, að söfn verða nú orðfð að
treysta á listaverkagjafir. Við
höfum verið keyptir út af
markaðinum. Þannig er þetta
með flest söfn nú orðið,
Metropolitansafnið í New
Eitt af hinum frægu mobilum Alexanders Calders, en hann
var höfundur slíkra hreyfimynda.
síðan ég byrjaði að skrifa um
miðaldalist árið 1931, en mér
verður svo miklu meira úr
verki seinni árin, eftir að ég
kom að Guggenheimstofnun-
inni og fór að geta skipulagt
tíma minn sjálfur.
Við báðum nú Hjörvarð að
fræða okkur um hið merka
safn, sem hann vinnur við og
störf hans þar. Hann kvað
Guggenheimsafnið byggt upp
af einkasafni með nútíma-
verkum, gjöf Salomons R.
Guggenheim. í Bandaríkjun-
um eru jafnan myndaðar
York, National Gallery í Lon-
don. og Louvre í París. Öll
þessi stórsöfn hafa of litla
peninga til að taka þátt í kapp
hlaupinu um slíkar myndir.
En við reynum að kaupa af
yngri listamönnum. Við efn-
um til sýninga, bæði stórra
sýninga og svo minni sýninga
með yngri listamönnum. Og
reynum svo að velja úr verk
eftir því sem okkur lízt á. Við
veðjum semsagt á þá. Og
hváð gjafir snertir, þá verð-
um við að beita dómgreind
okkar og velja vel það sem
Framh. á bls. 19.