Morgunblaðið - 14.10.1966, Qupperneq 10

10
M09GUNBI AOIO
Fosfiirfagirr t4. okt. 1966
É^, WÆé
í DAG, hinn 14. október fyr
ir réttum 9 öldum, stóð ein-
hver örlargaríkasta orrusta
sem háð hefur verið í Vest-
ur-Evrópu, orrusta, sem um
aldir áttir eftir að breyta
allri skipan og framþróun á
Bretlandseyjum og sú fram
þróun átti eftir að teygja
arma sína um allan heim.
Til þessarar orrustu má
rekja ótal áhrif um alla
Norðurálfu á sviði menning
ar, þjóðskipunar og valda.
Þessi orrusta var upphafið
að sameini'ngu Englands
undir eina stjórn og síðan
Bretlands. Loks er svo þess
að geta, að margt í íslenzkri
menningu, sögum og listum
er tengt þessum afdrifaríka
atburði, og þannig verður
orrustan ótrúlega nálægt
okkur íslendingum.
Hér er um að ræða orrúst-
tina við Hastings á Suður-Eng
landi milli þeirra Haraldar
Guðinasonar (Godvinssonar) og
Vilhjálms bastarðar Rúðu-
jarls. Mjög líklegt má telja að
mesti stríðskonungur Noregs,
Haraldur Sigurðsson harðráði
hafi orðið þess valdandi að
Vilhjálmur Normannahertogi
sigraði í þessari orrustu og
lagði þar með grundvöllinn að
veldi Breta.
Með nokkurra daga millibili
háðu þessir þrír mestu her-
foringjar Vestur-Evrópu tvær
örlagaríkar orrustur haustið
1066 og raunar fleiri, ef tald-
ar eru orrustur þær, er Har-
aldur harðráði háði við jarl-
herja ok hafa þar enskan höfð-
ingja yfir sér. „Mæla menn
þat“, segir hann, „at þeir inir
ensku sé ekki alltrúir". Jarl
svarar: „Hvárt er þat með sann
endum, er ek hefi heyrt menn
segja í Englandi, at Magnús
konungr, frændi þinn, sendi
menn til Eaðvarðar konungs,
ok var þat í orðsending, at
Magnús konungr átti England,
slikt sem Danmörk, arftekit eft-
ir Hörðaknút, svá sem svardag-
ar þeirra höfðu til staðit?“ Kon
ungr segir: „Hví hafði hann þat
þá eigi, ef hann átti þat?“ Jarl
segir: „Hví hefir þú eigi Dan-
mörk, svá sem Magnús kon-
ungr hafði fyrir þér?“ Konung-
ur segir: „Ekki þurfu Danir að
hælask við oss Norðmenn;
marga díla döfum við brennt
þeim frændum þínum“. f>á mælti
jarl: „Viltu eigi mér segja, þá
mun ek þér segja. Því eignað-
isk Magnús konungr Danmörk,
at þarlandshöfðingjar veittu
honum, en því fekktu eigi, at
allt landsfólk stóð í móti þér;
því barðisk Magnús konungr
eigi til Englands, at allr lands-
lýðr vildi hafa Eatvarð at kon-
ungi. Viltu eignask England, þá
má ek svá gera, at meiri hlutr
höfðingja í Englandi munu
vera vinir þínir og liðsinnis-
menn. Skortir mik eigi meira
^ss

Haraldur konungur Guðinason með fálka á hendi. Myndin er
úr hinu fræga Bayeux-teppi.
töku en Vilhjálmur. Normanna-
hertogi var hinsvegar mjög
voldugur orðinn og sat í friði,
mægða- og vinatengslum við
sína nágranna. Hann hafði einn
ig stuðning katólsku kirkjunn-
ar, sem á þessum árum hafði
ekki eins mikið vald yfir hinum
veraldlegu höfðingjum, eins og
siðar varð. Katólska kirkjan
mun heldur ekki hafa verið
ánægð með hin kirkjulegu mál
á Englandi og því ekki verið
því mótfallin að Vilhjálmur
fengi þar vörld. Normannahér-
togi hafði mikinn aga á sín-
um kirkjuhöfðingjum og með
því gat hann jafnframt haldið
aðlinum í skefjum, en greif-
arnir í hertogadæminu voru 20
talsins. Einmitt það, að Vil-
hjálmur bastarður, sonur sút-
aradótturinnar og fæddur utan
hjónabands, gat náð völdum í
hertogadæminu, þótt faðir hans
félli frá meðan hann var að-
eins 8 ára að aldri, sýnir hve
lítið mark var tekið á hinu
kirkjulega valdi á þessum ár-
um og hve siðalög kirkjunnar
voru sniðgengin.
Laraldur harðrá'ði Sigurðs-
son, Noregskonungur, taldi
einnig til erfða á hinni brezku
krúnu. Tósti jarl (Tostig), bróð
ir Haraldar Guðinasonar, hafði
Kort þetta af Normandy og Engiandi sýnir nokkra helstu
staðina, sem koma fyrir í frásögunni um orrustuna við Hast-
ings og atburðina kringum hana.
Haraldur Guðinason handtekinn af Gay greifa af Ponthieu.
gömlum engilsaxneskum iög-
um. Hafði Játvarður konungur
góði stutt að þessari kosningu
laust fyrir andlát sitt. Enda
bendir allt til að Haraldur hafi
verið vel fallinn til konungs
sökum hæfileika sinna, víð-
förli, vizku og réttdæmi.
ir
Vilhjálmur bastarður, Nor-
mannahertogi, taldi sig eiga til-
kall til krúnunnar sökum frænd
semi sinnar við Játvarð kon-
ung. Móðir Játvarðar, Emma,
sem nefnd var „Perla Nor-
mandy" sökum fegurðar sinn-
ar, var systir Ríkar'ðar II Rúðu-
jarls, föður Róberts hertoga,
föður Vilhjálms bastarðar. Vil-
hjálmur hélt því fram, að Ját-
varður hefði arfleitt sig af rík-
inu eftir sinn dag, og auk þess
hafði hann fengið Harald til að
sverja sér trúnað og stuðning
til konungstöku á Englandi. Að
sönnu gat Haraldur þetta ekki,
því hann hafði ekkert vald til
þess og í annan stað var það
jarlaþingsins að kjósa konung,
en ekki á valdi Játvarðs að arf-
leiða neinn a'ð ríkinu, enda
nærtækari ættingjar til valda-
verið í metorðum og herforingi
Játvarðar góða. Hann var elzt-
ur þeirra sona Godvins og taldi
sig ekki síður til konungs fall-
inn en Harald bróður sinn. Af
þessu varð misklíð milli þeirra
bræðra og hélt hánn á fund
nágrannakonunga til að leita
stuðnings þeirra og bjóða þeim
stuðning sinn til valdatöku á
Englandi. Hann fær engan
stuðning hjá Sveini Danakon-
ungi og heidur því til Noregs
og brýnir Harald.konung þar til
hann lætur til lei'ðast, eftir því
sem Snorri segir í Heims-
kringlu. Kafli sá er um þetta
fjallar í Heimskringlu skýrir
um leið erfðatilkall Haraldar
harðráða. Þar segir svo:
„Tósti jarl snýr þá ferðinni
ok kom hann fram í Noreg ok
fór á fund Haralds konungs;
hann var í Víkinni. En er þeir
finnask, berr jarl upp fyrir kon
ung örendi sín, segir honum
allt um ferð sína, síðan er hann
fór af Englandi, biðr konung fá
sér styrk at sækja ríki sitt í
Englandi. Konungr segir svá,
at Norðmerín munu þess ekki
fýsa at fara til Englands ok
við Harald, bróður minn, en
konungsnafn eitt. Þat vitu allir
menn, at engi hermaðr hefir
slíkt fæzk á Norðurlöndum sem
þú, ok þat þyki mér undarligt,
er þú barðisk fimmtán vetr til
Danmerkr, en þú vill eigi hafa
England, er nú liggr laust fyrir
þér“. Haraldr konungr hugsaði
vandlega, hvat jarl mælti, ok
skilði, at hann segir mart satt,
ok í annan stað gerðisk hann
fús til at fá ríkit".
Þannig eru í stórum dráttum
tildrögin til hinnar miklu orr-
ustu við Hastings.
England hafði um aldir veri'ð
ofurselt þjóðflutningum og
stöðugum innrásum víkinga. í
upphafi er England skagi vest-
ur úr Evrópu og þá setjast hinir
svonefndu Iberar þar að. Er
landið skilst frá meginlandinu
taka bændur að setjast þar að,
komnir sunnan yfir sundið, en
golfstraumurinn vermir það og
gerir að góðu akuryrkjulandi
og skógar vaxa og gefa góðan
við til bygginga. Með þjóðflutn-
ingunum komu Keltar frá meg-
inlandinu um árið 600 fyrir
QRIDCrE
EN&tAHD
ana í norðanverðu Englandi,
eftir hann tók þar land, og áð-
ur en meginorrusta hans og
Haraldar Guðinasonar stóð við
Stanfordbryggj ur.
★
Allir töldu þessir herforingj
ar sig eiga tilkall til ensku
krúnunnar. Haraldur Guðina-
son, eða Godvinsson, var mág-
ur Játvarðs góða Englandskon
ungs, þ. e. konungur átti syst-
ur hans, Edith, en.sjálfur var
konungur barnlaus. Haraldur
var af einný sterkustu ætt á
Englandi og tók hann jarlsdóm
í Wessex eftir föður sinn God-
vin jarl. Bræður Haraldar kom-
ust einnig til virðingar bæði
sem jarlar og háttsettir menn
við hirð konungs. Að sönnu var
um skeið fátt með konungi og
Godvin og sonum hans, og þeir
allir dæmdir í útlegð. En þeim
fe'ðgum tókst að sækja rétt sinn
aftur með valdi og sættum við
konung. Haraldur var réttkjör-
inn til konungs á Englandi af
hinu svonefnda „Witenagemot"
(ráði hinna vísu) en svo voru
jarlaþing konungs nefnd eftir