Morgunblaðið - 04.11.1966, Blaðsíða 15

Fðstutfagur 4. nðv. tMf
MORCUNBLAÐtB
Trú mín er sú, aö handán við tölur og
aura, séu verðmæti, sem ekki má gleyma
Viðtal við Halldór Jónsson, bónda á Leysingja
stöðum í Húnaþingi
EKKI eru ýkja margir áratug-
ir síðan, að það þótti nokkrurn
tíðindum sæta, ef sveitabóndi
norðan úr landi sást á Reykja-
víkurgötu. Var talið víst, að sá,
sem tækist slíka ferð á hendur,
hlyti að eiga brýnt erindi. Marg-
ir urðu því til að ganga á vit
þessa ferðalangs og leita hjá hon
um frétta frá þeim fjarlægu
byggðum, sem ýmsum, er þá
byggðu Suðurnes, voru mjög
framandi.
Ekki mun það til frétta talið
i dag, þótt norðlenzkur bóndi
heimsæki höfuðborgina, en ekki
er ég viss um, að öllum borgar-
búum sé fullkunn framvinda
hins daglega lífs í þeim héruð-
um, er svo fjarri liggja. Margir
telja eflaust, að þetta skipti þá
ekki svo miklu máli, en sé kruf
ið til mergjar, er það ljóst, að
fámennri þjóð er fátt nauðsyn-
legra en að hver þegn hafi sem
víðtækasta þekkingu á högum
og háttum fólksins, sem í land-
inu býr og hver einstaklingur
vaxi til skilnings á viðfangsefn-
um og þörfum næsta manns. Á
þann hátt verður samstaðan
meiri og baráttan fyrir bættum
og batnandi hag heilli og auð-
unnari.
Ég sit hér andspænis Halldóri
Jónssyni bónda á Leysingjaslöð
um í Húnaþingi. Hann er nú
gestur í borginni og þrátt fyrir
miklar annir, gefur hann sér
tíma til að spjalla við mig dá-
litla stund. Ég hef oft áður átt
því láni að fagna, að vera gest-
ur Halldórs og hans ágætu konu
heima á Leysingjastöðum og
haft af því bæði gagn og ánægju.
Nú langar mig til að spyrja
þig frétta heiman úr héraði,
Halldór.
Um tíðarfar á þessu liðna
sumri er það að segja, að seint
voraði, spretta var heldur léleg
og heyskapur því minni en í
meðalári. Þess ber þó að geta, að
í mínu héraði nýttust hey vel,
hraktist engin tugga svo mér sé
kunnugt um. Haustið hefur ver-
ið mjög stillt og rólegt, frekar
svalt og jörð er þegar tekin að
frjósa lítils háttar. Snjólaust er
þó með öllu og horfur á því
sviði því sæmilegar. Sauðfjár-
slátrun var mikil í haust hjá
okkur Austur-Húnvetningum. í
sláturhúsi Kaupfélags Húnvetn-
inga á Blönduósi náði sauðfjár-
slátrun rúmlega 44 þúsundum.
Gert er ráð fyrir að slátra á
fimmta hundrað nautgripum og
þúsund hrossum. Þetta er mikið
blóðbað og ættu af því að koma
miklar tekjur, en hvort þær
nægja til að standast þær greiðsl
ur, sem gera þarf skil, það er
önnur saga, en út i hana fer ég
ekki hér.
Þú sagðir áðan, Halldór, að
slátrað yrði þúsund hrossum.
Eru þetta folöld og gamalhross
eða er verið að ganga á stofninn?
Ég hygg að ekki sé um fækk-
un að ræða. Það er að vísu get-
gáta, en ég hygg að bessi þús-
und hross séu því nær eingör.gu
folöld eða það sem úr gengur
af eðlilegum ástæðum.
Nú hafa ýmsir Húnvetningar
horfið að því ráði að vera aðeins
með eina búgrein, annað hvort
sauðfé eða nautgripi. Hvernig
virðist þér þessi búskaparhátt-
ur hafa reynst hjá þeim bænd-
um, sem þetta hafa gjört?
Sérhæfing er kjörorð tímanna
í dag, en á þetta er komin of-
stutt reynsla hér hjá okkur, til
þess að af því sé hægt að draga
neinar áyggjandi ályktanir. Það
er auðsætt, að það er iéttari
búskapur að hafa eina tegund
heldur en margar og lítt viðráð-
anlegur á annan hátt fyrir ein-
yrkja. Hins vegar verður grunn-
urinn breiðari undir fjölþættum
búskap og þá auðveldara að færa
til milli búgreina bregðist ein
frekar annarri. Mjólkurverðinu
hafa menn kviðið, sökum
álagðra gjalda á síðasta vori, en
ef til vill er nú að koma í ljós,
að það er tæplega eins hættulegt
og menn bjuggust við, þar sem
innvigtunargjaldið er greitt að
nokkru aftur. Hins vegar er mik
il óvissa í þessum málum og sést
ekki hvernig þau ráðast fyrr en
á næsta ári, jafnvel nokkuð
áliðnu. Bændur munu eiga að
fá þetta svokallaða grundvallar
verð fyrir sauðfjárafurðir, en
um sölu á nautgripakjöti munu
ekki vera bjartar horfur.
Hvort bændur fækka búpen-
ingi í haust verður ennþá ekki
sagt um. Forðagæzlumenn hafa
ekki metið heybirgðir og fóður
þörf í héraðinu.
Það falla mörg vötn til sjávar
í Húna’"»tnssýslu. Hvað er að
frétta af veiðiskapnum í sumar?
Já, mörg vötn og góð falla þar
til sjávar og undanfarin ár hafa
árnar verið okkur gjöfular. Þær
hafa verið leigðar út og þannig
komið drjúgur skildingur inn í
héraðið. En í sumar hefur hér
skipt sköpum, flestar árnar hafa
brugðizt.
Ekki er þó vatnsleysi um að
kenna í sumar?
Tæplega held ég það sé, en
ýmsum getum má að þessu leiða.
f því efni er þó enn sem komið
er engin vissa til. Bera mætti
mál á, að um oíveiði væri að
ræða undanfarin ár, sýnist mér
þó ólíklegt að svo sé. Þá mætti
einnig geta þess til, að ungviði
hefði farist í ruðningi, en ekki
virðast mér miklar líkur fyrir
því a.m.k. síðastliðinn vetur sök
um þess að þá voru stöðug
frost og jafnviðri. Sumir vilja
kenna þetta laxveiðum Dana
við Grænland og víst er það, að
netaför sjást á töluvert miklu
af þeim fiski, sem hér veiðist.
Þess er vert að geta, að Víði-
dalsá hefur staðið miklu fremst
af húnvetnsku ánum í sumar og
Blanda gengur næst henni, en
Laxá á Ásum og Miðfjarðará,
sem verið hafa einna laxaauð-
ugustu árnar og meðal beirra
beztu á landinu, hafa verið mjög
lélegar í ár.
Mundi ekki aukið klak geta
bætt hér nokkuðum, jafnvel þó
Grænlandsveiðarnar yllu minnk
andi laxagengd?
Ég er dálítið boginn að svara
þessu. Fræðimaður er ég ekki
og því betra að snúa sér til veiði
málastjóra varðandi upplýsing-
ar um þau mál, en sem leikmað-
ur vildi ég segja það, að við
höfum tæplega ráð á að koma
upp dýrum mannvirkjum vegna
klaksins, og dýrum rekstri, til
þess að ala upp fiskstofn handa
Dönum, eða öðrum veiðiþjóðum,
reynist tilgátan með Grænlands
veiðarnar rétt.
Það er okkur Húnvetningum
mikið alvörumál hversu fer um
árnar. Það er ekki einungis það
fé sem fyrir þær fæst frá land-
eigendum. Heldur engu síður
hitt, að gegnum þessi samskipti
skapast kunningsskapur og þar
af leiðandi áframhaldandi sam-
vinna milli okkar sveitamann-
anna og kaupstaðarbúanna og
sumir þeir góðu menn, sem við
árnar hafa dvalið, eru meðal
beztu vina okkar.
En nú eru árnar orðnar svo
dýrar, Halldór, að það er ekki
hægt fyrir hinn venjulega mann,
að veita sér þan munað að væta
þar öngul.
Já, Þorsteinn. Ég þekki nú
skoðanir þínar á þessu máli. En
fleira er orðið dýrt í dag. Allar
skemmtanir, ekki síður venju-
legir dansleikir, en yndisstund
við veiðiá, kosta talsvert fé.
Dæmi munu til þess, að teknar
hafa verið kr. 175.00 í aðgangs-
eyri fyrir einstakling á venju-
legu sveitaballi. Fleira fylgir þar
í kjölfarið. Þurrbrjósta geta
menn ekki verið, hvaða vökvun
sem þeir kjósa sér nú. Þessu til
viðbótar kemur svo ferðakostn-
aður með bifreiðum, oftast að
næturlagi. Vel kann svo að fara,
Halldór Jónsson
Leysingjastöðum
að ekki megi á milli sjá, hvort
gengur nær pyngjunni, að reyna
að draga lax á land eða fara á
dansleik og hlusta á „öskur-
hljómlist“. Verður það að fara
eftir persónulegu mati hvers og
eins hvernig hann hagar vali
sínu.
Þá langar mig til að spyrja
um annað. Hvernig er með veiði
vötnin inn á heiðunum. Þekkir
þú til þeirra? Er ekki hægt að
gera þar leikvettvang þeirra,
sem ekki telja sig hafa ráð á
straumvatninu?
Ég bý nokkuð langt frá heið-
unum, en átti þar þó mörg spor
á yngri árum og naut þeirra
stunda í ríkum mæli, sem ég
átti þar leið um, enda þótt oft
andaði köldu og ekki væri áfalla
laust.
Þa var farið um heiðarnar á
hestum, en nú er færleikurinn
f jórhjólaður, ekki ferfættur.
Sennilega líður innan tíðar að
því, að í fjallleitaferðum verða
matarfélög, þar sem matseldina
annast blómlegar heimasætur og
sjálfsagt verður „barinn" að
fylgja svo hægt sé að fá kokk-
teil fyrir matinn.
En veiðin í vötnunum?
Já, það var veiðin, sem við
vorum að tala um. Ég hljóp víst
dálítið út undan mér. Þetta hef-
ur stundum hent mig um dag'-
ana.
Já, en það var nú líka hug-
myndin, Halldór, að koma sem
víðast við.
í sumum þessum vötnum er
mikil og góð veiði, misjöfn að
sjálfsögðu. En með opnun heið-
arveganna fyrir ökutæki. niá bú
ast við því, að beir, sem eru af-
skiptir um veiði í ánum, fari
þarna um og jafnvel, án leyfis,
hlutaðeigandi yfirvalda stundi
veiðiskap í vötnum. Slíkt hefur
skeð á afrétti okkar Húnvetn-
inga t.d. Auðkúluheiðinni. Kom
ið hefur til orða, að við yrðum
að mynda veiðifélag um vötnin
á heiðinni, aðliggjandi sveiiir,
sem eignarheimild hafa á afrétta
löndunum. Að sjálfsögðu mundi
það kosta vöktun á vötnunum
og ef sæmilega gengi að rækta
vötnin upp, jafnvel skipta um
tegund í þeim sumum, þar sem
silungurinn er ekki nógu vænn
eða álitlegur til frameldis.
Svo við hlaupum nú ur einu
í annað. Ég veit að þú ert bóka
maður Halldór, það hef ég séð
á þínu heimili. Þú átt óvenju
mikið af góðum bókum bæði
innlendum og erlendum.
En nú hef ég heyrt marga
bændur halda því fram, að bús-
annirnar væru svo miklar, að
tómstundir til að sinna bóka-
lestri eða öðrum hugðarefnum
væru hreint engar. Hvað segir
þú um þetta? Til hvers safnar
þú bókum, ef enginn tími vinnst
til að njóta þeirra?
Svarið er ákaflega auðvelt. Ég
hef verið fremur latur maður og
unnið takmarkað. Þetta hefur
gefið mér töluverðan tíma og
því sem bætt er við þann tíma,
sem stolið er frá vinnunni, læt
ég hiklaust ganga út á svefntím-
ann. Hvernig þetta er hjá öðrum
skal ég ekkert um segja. Menn
taka störfin svo ólíkt og þatt
eru þeim misjafnlega huglæg
Ýmsir leggja allan sinn metnað
í að vinna sínu búi sem mest
gagn, aðrir hafa áhuga fyrir
fleiru en búskapnum einum
saman og ég er þeirrar skoðun-
ar, að bændamenning og sveita-
menning eigi ekki mjög langt eft
ir, eins og við höfum skilið hana,
ef þeir menn hverfa algjórlega
úr sögunni, sem lesa og grúska.
Telur þú þá, að sá bóndi, sem
ekki les eða eyðir sínum tínia
þannig, muni búa betur?
Um það vil ég ekki dæma, þó
er sennilegt, að sá sem gefur
sig allan að búskapnum, leitar
sér einhliða fræðslu að því er
hann snertir og leiðir ekki hug-
ann að öðru, hafi skilyrði til
betri árangurs en hinn, sem
aflar sér alhliða þekkingar, því
að sjálfsögðu dreifir það kröft-
unum að vera að fást við fleiri
hugðarefni, þótt til menningar
horfi.
Er ekki ævistarf hvers og eins
fyrst og fremst leit eftir lífs-
hamingju?
Að sjálfsögðu er það svo, að
ævi hve.rs einstaklings er leit að
lífshamingju. Hún finnst í mis-
jöfnum myndum og'menn geri
sér misjafnar hugmyndir um
það í hverju hamingjan er fólg-
in. Eins hamingja er það að
vinna allar stundir, annars er
þð að lesa og grúska o.s.frv.
Hvert menn snua sér í þessu
efni geri ég enga athugasemd
við, menn þurfa aðeins að vera
í samræmi við sjálfan sig, það
held ég að gefi beztu útkomuna.
En ýmsir bændur telja, að bú
skapurinn útheimti hvíldarlaust
strit, sem þeir inna af höndum
nauðugir, en ekki vegna þess,
að með því séu þeir að veita sér
aukna lífsfyllingu. Hvað er um
það að segja?
Jú, víst er það, að sumsstað-
ar getur búskapurinn nálgast
strit, enda þótt véltækni nútím-
ans hafi breytt til mikilla bóta
starfsháttum manna og stáldjöfl
arnir vinni erfuðstu verkin. En
á vissum árstíðum, svo sem vor
og haust hjá sauðfjárbændum,
munu fæstir geta unnt sér mik-
illar hvíldar. Og því er óhætt
að slá föstu, að hvergi má, siá
mikið slöku við ef vel á að fara.
Ég er einn þeirra manna, sem
aldrei hef barmað mér yfir bú-
skap, enda talinn mfiúll á loft.i
af þeim, sem bezt þykjast til
þekkj a.
Mér leiðist að aðrir hæli
mér, en er ánægður með og þykir
engu lakara að vegsama mig
sjálfur. Mér finnst flest bústöi'f
nú leikur móts við það sem áður
var. Hitt er svo annað mál, að
þetta segir ekki allt um fjár-
haginn, en út í það ætla ég ekki
að fara. Aðeins segja það, að ég
er nokkuð ánægður fyrir sjálfs
mín hönd, enda við sveitabænd-
ur þekktir að því að gera ekki
mjög háar kröfur.
Hvað vilt þú segja um þjóð-
trú og þjóðsagnir, Halldór? Þú
hefur lesið margt um þau efni
og átt þar góðan bókakost.
Það er nú meira en lestur.
Ég er hálfgert aldamótabarn og
þá voru á hvers manns vörum
þjóðsögur og ævintýri. Fyrsta
kærastan, sem ég eignaðist var
roskin vinnustúlka á heimili for-
eldra minna. Þá voru þar svo-
kallaðar rökkurstundir, ég
sakna þeirra alltaf síðan. Þetia
var á veturna, tímabilið milli
þess sem dagbirtan hvarf og þar
til ljós var kveikt, en þá eymdi
eftir af fyrri tíma armóð að
ljósmeti var heldur sparað. Sum-
ir fengu sér blund, aðrir tóku
til og sögðu sögur. Þessi gamla
kærasta mín var mjög sögufróð
og hafði góða frásagnahæfileika.
Nú, lengi býr að fyrstu gerð, og
þó ég sé allra manna óskyggn-
astur á slíka hluti, þá vil ég
engan veginn neita því að eitt-
hvað dulrænt geti verið til. Það
er svo margt sem maður veit
ekki. Þetta hefur allajafnan loð-
að við mig síðan og með aldrin-
um breytzt í það að hafa áhuga
fyrir sögulegum fróðleik.
Mér varð dálítið illt við um
daginn, krakkar komu heim og
sögðu að st#inn niður við Hópið
væri að velta. Þennan stein hef
ég kallað Huldustein og stund-
um gortað af því að í honum
byggi vinkona mín, sem ég öðru
hverju hefði samband við. Sann-
leiks gildi þess skulum við láta
liggja milli hluta, en ég er ekki
viss um að það sé hollt fyrir
okkur að gera allar vættir land-
rækar. Forfeður okkar bönnuðu
að siglt væri að landi með gap-
andi höfðum og gínandi trjón-
um. Vafalaust trú, en er hún
nokkuð óholl? Því ekki að virða
þær vættir, sem verið gætu
manni til hollustu, og bezt gæti
ég trúað því, að velgengni mína,
næst konu minni, megi ég þakka
því, að ég hef reynt að misbjóða
ekki þessari trú. Mennirnir láta
stórt af þekkingu sinni, en hún
er sem sandkorn á sjávarströnd
við það, er verða mun.
Telur þú ekki, að trúin sé
mönnum styrkur í lífsbarátt-
unni? Trú er styrkur, því má slá
föstu. Almennt séð hefur reynsla
tímanna sýnt það.
Hvernig hugsar þú svo til kom-
andi daga, miðað við þá tíma,
sem þú hefur lifað?
Varla finnst mér nú sann-
gjarnt, að ætlast til þess af ein-
földum bóndamanni, að hatin
Framhald á bls. 19.