Morgunblaðið - 27.11.1966, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 27. nóv. 1966
erkt verk um rómansk-
ar nútímahókmenntir
Bengt Holmqvist
SVÍINN Bengt Holmqvist, sem
þekktastur er fyrir skrif sín um
bsekur og bókmenntaleg efni í
dagblaði'ð Dagens Nyheter,
Stokkhólmi, hefur nú lokið við
samantekt fyrra bindis bók-
menntasögu, sem fjallar um tíma
bilið frá því kringum 1910 og
fram á síðari ár. Þetta bindi
(Den moderna litteraturen,
Bonniers förlag, 19f>6) tekur til
meðferðar franskar, ítalskar,
spænskar, portúgaiskar og lat-
nesk-amerískar bókmenntir.
Bráðlega, eða seinna á þessu ári,
er annað bindi væntanlegt og
mun það fjálla um enskumæl-
andi skáldskap, þýzkan og rúss-
neskan. Bonniers allmánna litt-
eraturhistoria, samanstendur af
sex bindum auk þess, sem fyrr
er nefnt, og fyrir fáeinum döig-
um mun eitt bindið enn: Bók-
menntir utan Evrópu, hafa kom
ið á markaðiinn, tekið saman af
hinum glögga bókmenntamanni
dr. Daniel Andreæ. Bókmennta-
saga Bonniers er líklega merk-
asta verk sinnar tegundar ^ á
Norðurlöndum, og þar sem ís-
lendingum er tamast að leita
fró'ðleiks um bókmenntir fram-
andi þjóða í norræn rit af skilj-
anlegum ástæðum, verður hér
vikið að verki Holmqvists, sem
mér finnst sjálfum mestum tíð-
indum sæta.
Áður en nánar verða ræddir
einstakir kaflar verksins þykir
mér tilhlýðilegt að segja frekari
deili á höfundinum Bengt Holm-
qvist. Hann er fæddur í Ábo
1924 á því viðburðaríka ári í bók
menntalífi Evrópu. Hann lauk
prófi í þjóðfélagsfræði í heima-
borg sinni, en fór snemma að
sinna bókmenntum eingöngu,
starfaði við ýmis blöð þangað til
hann var fastráðinn við Daigens
Nyheter. Hann hefur samið bók
um nútíma finnsk-sænskar bók-
menntir, rit um sænskan skáld-
skap frá árunum 1940—50, auk
fjölda greina um bókmenntaleg
mál og haft umsjón með útgáf-
um bóka eins og Satiricon og
Várldens básta novéller. Mest
hefur Holmqvist skrifað um
ljóðagerð, skillmerkilega sagt
frá því athyglisverðasta, sem
fram hefur komið í Svíþjóð og
annars staðar í Evróp-u, og gerði
sér til dæmis snemma grein fyr-
ir þýðingu skáldkonunnar Nelly
Saahs, sem nú hefur að verðugu
fengi'ð bókmenntaverðlaun Nob-
els samkvæmt áliti margra vit-
urra manna.
Aðalkostir bókmenntasögu
Holmqvists um nútímabók-
mennirnir er hversu frásögn
hans er lifandi, mat hans ferskt,
grundvailað og laust við kreddu-
tilihneigingar. Auðvélt er að
deila um það rúm, sem hann
eignar vissum höfundum fram
yfir aðra o.s.frv. en það skal
tekið fram að hvorki bókmennta
söguleg rit eða almenn skrif um
bókmenntir geta látið annað
uppi, svo vel fari, en persóruu-
legt mat höfunda sinna. Skiljan-
lega er þá ekki sama hver stjórn-
ar ritvélinni eða heldur á penn-
anum.
Til eru bókmenntasögur, þurr-
ar og 'heldur leiðinlegar skrudd-
ur, og leggur af þeim fúkkaiykt
langar leiðir. Holmqvist skrifar
aftur á móti sem njótandi bók-
mennta. Honum er mikið niðri
fyrir víða, en ekki um of, kann
að nota sér heimildir og tilvitn-
anir og gæða rykfallnar yfirlýs-
ingar sögulegu lífi
Svíar eiga eins og fleiri skandí-
navískar þjóðir marga góða bók-
menntamenn. Nefna mætti Art-
ur Lundkvist, sem hefur af mikl-
um krafti og óvfðjafnanlegum
lestraráhuga sagt frá bókmennt-
um annarra þjóða, gerst land-
könnuður framandi stranda
skáldskaparins, „uppgötvað"
fleiri höfunda en nokkur annar
norrænn gagnrýnandi. Þótt skrif
hans séu verðmætt framlag eru
þau samt oft lituð af róttækri
pólitískri sannfæringu hans.
Þess vegna er gleðilegt að hafa
samskipti við menn eins og
Holmqvist, sem eru bókmexmtir
efst í huga. Ég ætla ekki að telja
upp marga Svía, sem lagt hafa
af mörkum veigamikinn skerf til
bókmenntálegra rannsókna, að-
eins benda á hvað það er al-
gengt að Svíar, og nú í seinni tíð
einkum ungir rithöfundar, geri
sér far um að átta sig á bók-
menntum aldarinnar, og miðla
lesendum af kunnáttu sinni og
reynslu í þeim efnum.
Sáralítið hefur verið þýtt eft-
ir þá höfunda á íslenzku, sem
Holmqvist tekur fyrir. Slangur
er þó til í þýðingum. Gera má
ráð fyrir að margir íslendingar
þekki þessa höfunda á öðrum
málum, sumir á frummálinu.
Bók Holmqvists er ekki síst gott
rit fyrir þá, sem hafa í huiga að
afla sér verka þessara höfunda,
upplýsingar hans koma að ég
held flestum að gagni. jafnvel
þeim sem bezt eru að sér í róm-
önskum bókmenntum. Hann
hefur undraverða hæfileika til
að draga fram í dagsljósið áður
ókunnar eða þokukenndar upp-
lýsingar. Galli er það samt að
tilvitnanir eru margar á frum-
málunum og því mörgum gagn-
lausar.
Þessi bók eins og hinar fyrri
bókmenntasögur Bonniers for-
lagsins, er allvel myndskreytt,
ekki er nóg að margar myndir
fylgi af rithöfundunum sjálfum,
heldur eru fjöldi mynda frá því
■umhverfi, sem þeir hafa vaxið
upp í og mótast af. Myndlistinni
er einnig gerð skil, helstu stefn-
um eins og dadaismanum og
Fyrri hluti
súrrealismanum, sem vorr bók-
menntastefnur um leið. Hér er
fjöldinn aliur af teikningum og
málverkum. Samvinna skálda og
myndliisitarmanna var náin á
þessu tímabili, og er það enn.
Holmqvist hefur það yfirgrips
mikla þekkingu til áð bera
(stundum vekur það furðu hvað
hann virðist kunnugur fjarskld-
ustu höfundum og hugðarefnum
þeirra) að bók hans er ekki ein-
ungis bókmenntalegt matsevrk;
hann segir stjórnmálalega sögu
Saint-John Ferse
jafnframt því sem hann grand-
skoðar viss sérkenni skáldanna.
Það er raunar vafamál að hægt
sé að skrifa nútímabókmennta-
sögu án þess að hafa fundið til
í stormum samtímans og skilið
áhrif þeirra á bókmenntirnar:
þýðingu þeirra, eýðandi afl. Af
jafnri innlifun er rætt um hinn
uppvakna fasiistahöfund Céline
og kommúnistann Neruda, sem
þrátt fyrir ótrúleg afköst og mik-
il skáldleg afrek er sífellt huns-
aður af hinum átján í sænsku
akademíunnL
Bókmenntasaga er m. a. trú-
verðug fyrir það að láta ekki
skoðanir manna bitna á listrænu
framlagL láta aðeins hina bók-
menntalegu hUð ráða úrslitum.
Skáld eru ekki síður en aðrir
menn móttækileg fyrir þeim
stefnum 1 bióðmálum. (og
kannski fremur en aðrir) sem
hverju sinni eru mest áberandi.
Ekki hættir Louis Aragon komm
úniskum hiljómplötuleik þrátt
fyrir hin viðfelldnu ástaljóð um
eiginkonu sina Elsu, sem hann
er alltaf að yrkja um.
Holmqvist segir frá því aS
Poul Eluard hafi seinustu ár
ævinnar iðrast sárlega pólitísk
Maup sín, og dáið gamall og
þreyttur fyrir aldur fram. Þótt
Eluard sé eitthvert Ijó'ðrænasta
og innblásnasta skáld þessarar
aldar, og sá maður, sem not-
færði sér súrrealismann einna
besit, verður þvi ekki gleymt að
hann lofsamaði kommúnismana
og starfaði fyrir hann. Eins og
fleiri skáld orti hann Jósef
Stailín lofkvæði. Við sem njót-
um ljóða Eluards eftir að hann
er allur, getum ekki með sann-
girni ásakað hann fyrir að hafa
haft pólitíska sannfæringu. Við
munum hann sem ástaljóða-
skáld og frelsisskáld í baráttu
gegn þeirri ofbeldishneigð sem
býr í hverjum manni: skraut-
klæddri heimsku.
Hvort það hefiur verið ógæfa
súrrealismans eða ekki a'ð hinn
ákafi talsmaður hans Louis Ara-
gon fór á þing til Moskvu og
kom „frelsaður" heim, skal ósagt
látið. Aragon tók að lofa sósíal-
realismann og settist niður við
að semja löng verk um hetju-
dáðir franskra kommúniista. Enn
í dag er hann umdeildur mað-
ur. Það er erfitt að láta ekki
heillast af einlægustu ljóðum
Aragons, andistæðingar hans
lesa bækur hans með virðingu.
Aragon sannar þess vegna það
sem hann telur kannski minnst
um vert, að það er skáldskap-
urinn sem máli skiptir, ekkl
skóðunin.
Holmqvist dregur réttilega
fram þýðingu André Bretons,
súrrealismans, þeirra skálda, sem
stóðu að útgáfu tknarits súr-
realista og beint og óbeint mót-
uðust af honum. Tzara, einhver
merkilegasti persónuleiki þeirra
aillra fær langa umsögn. Ég gæti
einnig nefnt Desnos, Soupault;
Péret og Dali, sem Holmqvist
telur til bókmenntamanna, og
ekki má gleyma óvenjulegum
manni Antonin Artaud, sem allt-
af er til umræðu. Artaud gaf
einmitt 'þessa yfirlýsingu: „Það
sem greinir mig frá súrrealist-
unum er að þeir elska lífið jafn
mikið og ég fyrirlít það“.
Artaud hefur með þessum orð-
um sínum, eins og svo ofit áður,
gefið veigamikla innsýn í mark-
mið súrrealista. Þeir voru Mfs-
fagnaðarmenn þrátt fyrir allt,
verk þeirra voru tilbeiðslu-
kennd og rik af lofsöngyum um
frjáilsar ástir og takmarkalaust
frelsi til að hugsa á annan hátt
en á’ður bafði tíðkasL
Henri Michaux, furðufugl ljóð-
listarinnar, sem í verkum sínum
lýsir af innsæi, sem minnir á
Kafka, fánýti og ótta, tilgangs-
leysi alls, ekki síst orðsins og
skáldskai>arins: ómótstæðilega
■
LFORDI
FORDIL
ORDILF
RDILFO
DILFOR
I
ILFORD
— alltaf bezta lausnin. —
Einkaumboð fyrir
ILFORD-ljósmyndavörur.
HAUKAR HF.
Garðastræti 6. — Sími 16485.
Bifreiðaeigendur
Hjá okkur fáið þið áklæði í allar tegundir bíla.
Úrvals efni. Einnig klæðum við hurðarspjöld.
Fyrirliggjandi í Volkswagen, Moskvitch og Bronco.
OTtR
Hringbraut 121. — Sími 10659.