Morgunblaðið - 19.02.1967, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR ÍMT.
13
Sýning, sem vert
er að sjá
í augum sextán ára unglings,
er einungis þekkti í>órarin B.
Þorláksson tilsýndar, virtist
hann á síðustu aldursárum sín-
um vera orðinn gamall maður.
I>að vekur því nokkra undrun að
átta sig nú á því, að hann skuli
ekki hafa verið nema 57 ára, þeg
«r hann andaðist. Hér kemur
raunar tvennt til. Annars vegar
erfiðleiki ungmenna á því að
skynja rétt aldur sér verulega
eldri manna og hins vegar, að
menn eltust áður mun verr og
fyrr en nú, a.m.k. í ytra útliti.
Þórarinn var maður hlédraegur
eg bar ekki mikið á honum í
borgarlífinu. Helzt sást hann á
göngu milli heimilis sins sunn-
arlega á Laufásvegi og bóka-
búðarinnar, sem hann rak í
Bankastræti í húsi bróðurson-
ar síns, Jóns Þorlákssonar.
Um Þórarin var ætíð rætt af
virðingu og fór ekki á milli
mála, að hann var talinn mikil-
hæfur maður. Hvort menn hafa
gert sér grein fyrir, að hann
mætti með réttu telja upphafs-
mann íslenzkrar málaralistar er
annað mál. Eftir sýninguna á
málverkum hans, sem opnuð
var á hundrað ára afmælisdegi
hans, virðist leikmanni erfitt að
líta öðru vísi á. Afköst hans
hafa verið meiri, málverkin feg-
urri og tilbreytingaríkari en
flestir höfðu látið sér skiljast.
Ótrúlegt er, að heilbrigður
smekkur neiti því nokkru sinni,
að list Þórarins hafi varanlegt
gildi. Umgerðin um afmælis-
gjöfina til Hannesar Hafsteins á
árinu 1915 sýnir hinsvegar hvern
ig smekkurinn breytist. Mál-
verk Þórarins eru vafalaust mis-
Jöfn að gildi eins og öll mann-
anna verk, en þýðing þeirra er
ekki einungis menningarsögu-
leg, heldur sýnast mörg þeirra
hafa mikið gildi í sjálfum sér.
Þörf öflugra
flokksfélaga
Eins og rifjaðist upp fyrlr
mönnum við hálfrar aldar af-
mæli Alþýðuflokks og Framsókn
ar á síðasta ári, þá voru báðir
þessir flokkar stofnaðir á árinu
1916. Báðir studdust þeir við
oflug félagssamtök, sem þá þeg-
ar voru til í landinu. Alþýðu-
flokkuriinn spratt upp úr verka-
lýðshreyfingunni, og hann og
Alþýðusambandið voru i nánum
félagslegum tengslum allt fram
um 1940. Framsóknarflokkurinn
var frá upphafi nátengdur kaup-
félögunum og hefur fyrr og síð-
ar notað þau og SÍS sem sína
meginstoð, auk þess, sem ýmsir
forustumanna Framsóknar höfðu
hreiðrað um sig í ungmennafé-
lagshreyfingunni. Þegar frjáls-
huga borgarar tóku að efla sam-
tök sín á milli á þriðja tug
aldarinnar, fyrst með stofnun f-
haldsflokksins, síðan Frjálslynda
flokksins og loks með samruna
beggja í Sjálfstæðisflokkinn á
árinu 1929, höfðu andstæðingar
þeirra bæði mikið forhlaup og
höfðu búið rækilega um sig í
sínum vígstöðvum. Síðar tókst
þriðja höfuðandstæðingnum,
kommúnistum, að hrifsa til sín
yfirráð sterkustu verkalýðsfé-
lagnna, eins og nógsamlega er
kunnugt. Sjálfstæðismenn hafa
þess vegna ætíð öðrum fremur
þurft að halda uppi öflugri
flokksstarfsemi. Þar hafði Vörð-
ur forgöngunna, síðan kom
Heimd?llur á næsta ári og loks
Hvöt 10 árum þar á eftir.
„Ekki neinir ríkis-
manna synir46
Þýðing almennra stjórnmála-
félaga í lýðfrjálsu landi er svo
auðsæ, að ekki þarf um að ræða.
Frá Reykjavíkurhöfn.
(Ljósm. Mbl.: Sveinn Þorm.)
REYKJAVIKURBRÉF
►Laugardagur 18. febr.
Um hitt var á sínum tíma deilt,
hvort rétt væri að stofna félag
ungra manna og sérstakt kven-
félag innan Sjálfstæðisflokksins.
Andstæðingarnir gerðu lengi
vel harða hríð að Heimdelling-
um. Fullyrt var, að með tilkomu
Heimdallar væri verið að spilla
æskunni, en þó einkum, að í fé-
laginu væru ekki aðrir en ein-
skinsverðir pabbadrengir. Þess
vegna er nú 40 árum siðar at-
hyglisvert að lesa það, sem hinn
skeleggi Heimdellingur, Einar
Ásmundsson í Sindra, segir í af-
mælisávarpi í Vísi hinn 16. þ.m.:
„Þeir ungu menn, sem komu
saman fyrir 40 árum til að stofna
Heimdall, voru ekki neinir ríkis-
manna synir. Þessi hópur sam-
anstóð af iðnaðarmönnum, verzl
unarmönnum, skólanemendum
og verkamönnum. Margir þess-
ara pilta voru nýfluttir 1 bæinn
og sumir hverjir við nám. Marg-
ir voru svo peningalitlir, að þeir
höfðu ekki ráð á að fara í kvik-
myndahús nema einu sinni í mán
uði, en aðgöngumiðinn kostaði
þá um eina krónu, hvað þá held-
ur að þeir gætu sótt aðrar
skemmtanir, sem kostuðu meiri
peninga. Þrátt fyrir að stofnend-
urnir voru fátækir ungir menn,
eins og allur almenningur var
á þessum árum, þá er stór hluti
þeirra, sem komust yfir miðjan
aldur, nú orðnir þjóðkunnir for-
ustu- og áhrifamenn á hinum
ýmsu sviðum þjóðlífsins".
Sjálfur slapp Einar ekki við
aðkast og var lengi uppnefndur
„járningamaður íhaldsins'*. Hann
lét það ekki á sig fá, heldur hef-
ur hann ásamt sínum myndar-
legu sonum ætið verið trúr
æskuhugsjón sinni.
Sú hefur orðið raunin á í þessu
sem ýmsu fleiru, að andstæðing-
arnir hafa fetað í fótspor Sjálf-
stæðismanna og stofnað sín eig-
in æskulýðsfélög og hafa þeir
þá ekki sparað þvílíka ágengni
í áróðri gegn óþroskuðum ungl-
ingum, sem þeir ranglega höfðu
sakað Sjálfstæðismenn um. Um
nytsemi æskulýðsfélaga stjórn-
málaflokkanna verður ekki leng
ur deilt, og má hér vel minna
á eitt verkefni, sem stundum er
þagað um. Það er, að gæta þess,
að kennarar og aðrir, sem stöðu
sinni samkv. er fenginn sérstak-
ur trúnaður gagnvart æskulýð,
misnoti ekki þá aðstöðu til áróð-
urs eða hlutdrægni
Enginn vill án
þeirra vera
Með sama hætti og Heimdall-
ur er elzta æskulýðsfélag til
styrktar stjórnmálaflokki, þá er
Hvöt fyrsta félag sinnar tegund-
ar hér á landi. Um það bil, sem
Hvöt var stofnuð, óttuðust sum-
ir, að það yrði til sundrungar
að kljúfa félagsstarfsemina með
þessu móti. Menn átta sig naum-
ast á því nú, að fyrir 30 árum
voru eingunis 17 ár liðin frá
því, að konur fengu algert jafn-
rétti í kosningum á við karl-
menn, því að svo varð fyrst með
stjórnarskránni 1920, þó að leið-
in hefði verið mörkuð með stjórn
arskrárbreytingunni 1915. Má
og segja, að fram undir 1930
hafi konur verið að þreifa sig
áfram með hverjum hætti stjórn
málaafskipti þeirra væri heppi-
legust. Á árinu 1922 höfðu þær
boðið fram sérstakan, ópólitísk-
an kvenna lista við landskjör og
fengið kosinn einn fulltrúa, Ingi-
björgu H. Bjarnason. Sú tilraun
var endurtekin á árinu 1926 en
þá fékk kvennalistinn sáralitið
fylgi. Frú Guðrún Lárusdóttir
var hins vegar kosin á þing
1930 af landslista Sjálfstæðis-
manna. í bæjarstjórn höfðu
konur lengi setið, fyrst kosnar
af sérstökum kvennalistum en
síðar skipzt í flokka því að þar
fengu þær kjörgengi og kosn-
ingarétt mun fyrr en við þing-
kosningar. Eftir á finnst mönn-
um einkennilegt, að það skyldi
ekki verða fyrr en á árunum
1915 til 1920, að konur fengju
fullt jafnrétti í þessum efnum.
Nú mundi öllum þykja fráleitt
ef afnema ætti það. Ýkjulaust
má segja, að jafn fráleitt þætti,
ef leggja ætti niður Hvöt eða
önnur sérstjórnarfélög kvenna.
Þau hafa hvarvetna orðið flokk-
um sínum að miklu gagni, og
enginn þeirra getur hugsað sér
án þeirra ac. vera.
Segðu mér hver ja
þú umgengst
Vafalaust er nokkuð til í sann
indum þess, að marka megi eðli
manns af því hverja hann helzt
umgangist. Lengi var það svo,
að kommúnistar töldu kirkju og
konungdæmi vera imynd arð-
ráns og áþjánar. Af því leiddi,
að ekki átti að vera til verri
félagsskapur en höfuðklerkar
og konungborið fólk, enda var
því, sem til náðist, umsvifalaust
rýmt úr þessari veröld. Nú eru
á þessu orðin eftirtektarverð um
skipti. Bertil, sonur Svíakon-
ungs, mun vera hinn fyrsti og
sennilega hingað til hinn eini
konungborinna manna, a.m.k. af
hvítum kynstofni, sem farið hef-
ur í opinbera eða hálfopinbera
heimsókn til valdhafanna í
Kreml. Sagan segir, að honum
hafi þar verið tekið með kostum
og kynjum, m.a.s. svo, að þegar
hann kvaddi hafi einn hinna
helztu kysst hann á kinnina og
sagzt vonast til að sjá hann sem
fyrst aftur. Um sannindi þess-
arar sögu skal ekki sagt hér.
Á hitt verða ekki bornar brigð-
ur, að forseti Sovétsamveldisins
gekk nú fyrir skemmstu á fund
páfa og var tekið þar með pomp
og pragt. Áður hafði sovézki
utanríkisráðherrann og enn fyrr
tengdasonur Krúsjeffs (á meðan
hann var í náðinni) kannað
hvernig Sovétbroddum væri tek
ið í Vatikaninu. Rétt eftir vin-
mæli Sovétforsetans og páfa
heimsótti forsætisráðherra Sovét
samveldisins síðan sjálfa Elísa-
betu drottningu Bretlands, en
hún mun nú talin tignust alls
konungborins fólks i heiminum.
Féll svo vel á með henni og
Kosygin, að hann lýsti yfir því
í almenningsáheyrn, að drottn-
ingunni mundi verða tekið með
miklum fögnuði í Sovét-Rúss-
landi og hlökkuðu menn mjög
til að sjá hennar hátign þar.
Rétt eftir, að þeirri tilhlökkun
hafði verið lýst, notaði Kosyg-
in tækifærið á blaðamannafundi
til þess að fara harðyrðum um
„einræðisstjórnina** austur í
Kína og fagurorðum um sam-
hyggð Sovétstjórnarinnar við
kínverskan almenning, sem una
yrði oki einræðismannanna.
Eftir höfðinu
dansa limirnir
Ekki voru þeir margir dagarn-
ir, sem liðnir voru frá þessum
heimsóknum og yfirlýsingum
ráðamanna Sovétsamveldisins,
þegar lærisveinn þeirra, Einar
Olgeirsson, stóð upp á Alþingi
íslendinga og fór fögrum orðum
um það, að nú væri kalda stríð-
ið úr sögunni og þess vegna eng-
an að óttast, nema þá Bandarrk-
in. Væri þess vegna auðsætt, að
gera ætti landið varnarlaust sem
allra fyrst. Því til sönnunar vítir
aði hann óspart til de Gaulle og
aðgerða hans í þá átt að losa um
tengsl Frakklands við Atlants-
hafsbðandalagið. Nú er það að
vísu síður en svo, að de Gaulle
ætli sér að taka Frakkland úr
Atlantshafsbandalaginu, eða telji
að verkefni þess sé lokið í fyrir-
sjáanlegri framtíð. Engu að síð-
ur eru athafnir de Gaulle miög
umdeildar meðal Frakka sjálfra.
Hann hefur hlotið harða gagn-
rýni fyrir frammistöðu sína af
ýmsum hinna víðsýnustu og
mest metnu samlanda sinna.
Af þeim, sem rita um stjórn-
mál í Frakklandi eru fáir metra
metnir, jafnt innan Frakklands
sem utan, en franski stjórnmála
maðurinn Francois-Poncet.
Hann er einhver reyndasti stjórn
málamaður, sem nú er uppi 1
heiminum og var einn þeirra
fáu, sem á árunum fyrir 1939,
meðan hann var sendiherra í
Þýzkalandi Hitlers, hafði í fullu
tré við hann og lét aldrei blekkj-
ast. Francois-Poncet segir til
andsvara nafngreinum málsvara
de Gaulle:
„.. .. heldur að hægt sé orðið
að umgangast Sovétsamveldið og
að löndin i Mið-Evrópu séu að
losna úr leppstilverunni. f raun
og veru er Sovétsamveldið að
leitast eftir að tryggja bakhlið
sína, ef (svo ólíklega færi) að
stríð brytist út á milli þess og
Kína. Hinsvegar er ekki sjáan-
legt, að Sovétstjórnin hafi gefizt
upp við að koma Vesturveldun-
um undir merki hamars og sigð-
ar. Leppríkin taka þátt í við-
leitni Sovét-samveldisins — og
nota sér hana til þess að styrkja
efnahagstengsl sín við Vestur-
Evrópu og fá sér aðeins friskt
loft. En þau eru ennþá undir
oki kommúnískra stjórna, sem
virða að vettugi mannréttindi
og lýðfrelsi, fangelsa andstæð-
inga sína og taka þátt í meiri-
háttar hernaðaræfingum í skjóli
Varsjársamningsins. Þó að djöf-
uliinn 'varpi yfir sig munka-
kufli þá heldur hann áfram sínu
eiginlega eðli.“
Mcira ófrelsi en
á keisaratímunum
Nú má vera, að hinn marg-
reyndi stjórnmálamaður Fran-
goit-Poncet sé of svartsýnn. Það
skulum við vona, en orð hans
eru þó sannarlega íhugunarverð,
og hér er svo mikið í húfi, að
ekki veitir af ítrustu varfærni.
Jafnvel þeir, sem af heilum
hug vona, að mikil breyting sé
orðin milli Sovétsamveldisins og
lýðræðisríkjanna, verða þó að
játa, að enn skortir mjög á um
að í viðhlítandi horf sé komið.
Tveir blaðamenn, William H.
Chamberlain og Eugene Lyons,
sem á árunum fyrir 1930 skýrðu
manna sannast frá hinu raun-
verulega ástandi í Rússlandi,
vöktu fyrir skemmstu athygli á
því, hevrsu mjög skortir á um
frjálsa stjórnarhætti í Sovét-
Rússlandi. Þeir minna á, að þar
riki enn hið sama ástand sem
ríkt hafi alla stjórnartíð komm-
únista. Þar eru ekki leyfðir nein
ir stjórnarandstöðuflokkar, þar
eru ekki til sjálfstæðir dómstól-
ar og hvorki blöð, sem ekki eru
opinber stjórnarmálgögn, né
þjóðþing, sem kjörið sé frjálsum
kosningum. Allt er þetta óum-
deilanlegt. Þessi fáu dæmi sanna
því miður, að enn er ástandið
í Sovét-Rússlandi sýnu ófrjáls-
legra og meira í afturhaldsátt en
var jafnvel á dögum Zaranna
fyrir 1917, en þá var ófrelsið i
Rússlandi talið blettur á menn-
ingu Norðurálfuþjóða.