Morgunblaðið - 27.05.1967, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MAÍ 1967.
Magnus Magnússon
„Stormur“ 75 úra
Á ÖLDINNI sem leið, ef við lít-
uim í annála hennar, sjáum við
tfljótt að ýmislegt hefur gerzt 1
tíð afa ofckar og ömmu, pabba
og mömmu. Og einmitt á þess-
um ánum, sem fólkið barðist enn
gegn harðrétti og hungri, undir-
okað ajf erlendri þjóð, verður
því ekki neitað að það spruttu
óvenjulega margir .einstaklingar
upp úr þessum jarðvegi þjóðar
vorrar, sem vildu lyifta henni
upp og gerðu það. Sumir skópu
félagsmálahreyfingar, þó segja
megi að ekki hafi verulegur
ljómi af þeim stafað, fyrr en á
vordögum þessarar aldar. Einnig
spruttu við hlið félagshyggju-
mannanna óvenjulega margir,
sem lyftu bókmenntum þjóðar-
innar á hærra stig og auðguðu
tungu vora.
Einn af þeim, sem úr jarðvegi
þessum spratt, er sá sem 75 ára
er í dag, Magnús Magnússon —
IStormur. Hann er fæddur á
Ægissíðu á Vatnsnesi i Húna-
vatnssýslu 27. maí 1892. Ekki er
það vitað hvort foreldrar hans,
þau Sigurlaug Guðmundsdóttir
og Magnús Kristinsson, hafa þá
þegar gert sér Ijóst að nú var
þeim fæddur sonur, sem átti etft-
ir að gera Síðuna fraega. Hitt er
það, að hnakkinn var borinn
mjög á höndum fyrstu vikurnar
sökum þess hve lasburða hann
var. En hinn andlegi kraftur, er
undir Ihöfuðskelinni bjó og fest
hafði raetur — sigraði.
Það mun ekki hafa verið mik-
ið ríkidæmi á heimili foreldra
Magnúsar Storms, nema hve
hjúasæi þau voru og vel gerð og
vinsæl. í barnaláni þeirra var
höggvið skarð, því að af tíu
börnum þeirra dóu tvær dætur
og tveir synir í barnæsku, en
•ex synir komust upp.
Sigurlaug og Magnús munu
ftremur hafa ýtt undir fræðslu
við syni sína, þó ýmsar hindr-
atnir hafi verið við langri skóla-
göngu aljþýðumanna í þann tið.
Bitt er víst að allir urðu þeir vel
menntir, þótt efkki færu þeir
langskóiaveg nema Magnús
Stormur. Hann fór i Hvítár-
bakkaskóla 16 ára að aldri og þá
vel lesinn í íslendingasögum,
þíjóðsögum Jóns Árnasonar auk
margra annarra bóka, sem hann
sjálfur 'hetfur sagt að gamall ná-
granni hafi lánað sér og eigi
hann honum mikið upp að
unna, enda þurfti Magnús ekki
að vera nema einn vetur í Hvít-
árbakkaskóla til að útskrifast.
Eftir það átti Magn.ús nokkuð
við blaðamennsiku, en tók svo
próf upp í 3. bekk gagnfræða-
skólans á Akureyri árið 1913.
Magnús minnist nokbuð þessara
skóladaga sinna á Akureyri í
bók sinni, „Ég minnist þeirra“,
og munu margir hafa ánægju af
að lesa um viðskipti hans við
Steíán skólameistara og Lárus
Rist leikfimikennara. Kemur þar
vel fram hve snilldarlega hann
heldur á pennanum og getfur les-
andanum góða innsýn í hversu
bölvaður grallari hann hefur
verið í skóla en þó skemmtileg-
ur.
Að laknu námi á Akureyri
•ezt Magnús 1 4. bekk Mennta-
•kólans í Reykjavík haustið 1915
og þarf nú að lifa spart, sem
margur langskólaneminn hefur
þurft að gera, þótt síðar hafi
verið. Á blaðsíðu 94—95 í bók
sinni, „Ég minnist þeirra“, lýsir
Magnús á eftirminnilegan hátt
atviki frá þessum vetri er hungr-
ið sagði verulega til sín og hann
eftir mikla yfirvegun lagði leið
sína til Thor Jensens. Og segir
Magnús svo:
„Kveld eitt hélt ég svo heim til
Thor að Fríkirkjuvegi 11 með
hálfum huga og beygðum knjóm.
Ég kvaddi dyra. Stúlka kom
fram. Spurði ég hana hvort ég
gæti fengið að tala við Thor, og
fýlgdi hún mér inn til hans. Sat
hann í sfcritfstotfu sinni í suður-
enda hússins og hafði ég ekki
fyrr séð jafn stórt einkaherbergi
né betur búið húsgögnum.
Ég kynnti mig fyrir Thor. Sagð
ist heita Magnús Magnússon og
vera í 4. bekk Menntaskölans.
„Já, ég kannast við yður.
Hann Kristján Albertsson hefur
sagt mér, að þér ætlið að vera
skáld.“ Ég blóðroðnaði og and-
æfði því eittflwað.
Svo fór Thor að^ tala við mig
og barst talið að íslendingasög-
um. Ég var í þann tíð mjög vel
að mér í flestum þeirra, en
þarna hitti ég mann, og hann
útlendan, sem stóð mér fyllilega
á sporði, og undraðist ég stór-
lega, hversu fróður hann var í
þeim. Er við höfðum rætt um
allmargar söguhetjur nokkra
stund, sagði Thor:
„Jæja, hvert var erindið,
magnús minn?“
„Mig langaði til að biðja yður
að skritfa á 150 kr. víxil fyrir
mig. Ég borga hann í haust.“
„Já, ég skal gera það, en dugir
yður það?“
„Já.“
„Hatfið þér nóg að borða?“
„Já.“
„Og er nógu heitt hjá yður?“
„Jæja, þetta er nú alltf ágætt
Mágnús minn. En nú skulum við
hugsa okfcur, að þér væruð á
gangi meðfram tjörninni, og þá
kæmi snörp vindhviða og feykti
hattinum út á tjörnina. Gætuð
þér þá keypt yður nýjan hatt?"
„Til þess getur ekki komið,
því að ég geng alltaf með húfu,“
svaraði ég.
Þá hló Thor Jensen hjartan-
lega og kvaddi mig.“
Sumarið 1917 — 17. júní, gekk
Magnús úr Menntaskólanum með
stúdentshúfu á höfðinu, er tétkn-
aði að þessum hluta námsgöng-
unnar var lokið, en hann lét sér
’hana ekki nægja og ákvað að
hefja lögfræðinám. í háskólann
fór hann í trausti á síldarvinnu
á sumrin og á víxil von, ef iUa
gengi. Og það hatfðist, því laga-
próf tók hann í febrúar 1922.
En þess skal getið að á þessum
háskólaárum, eða 1919, kvæntist
hann Sigríði Helgadóttur, hinni
ágætustu konu, er stóð við hlið
hans 30 ár. (En hún er Mtin fyr-
ir alllöngu). Þetta varð til þess
að Magnús vann við þingskriftir
með lögfræðináminu. Þau hjónin
áttu fjögur börn, eitt dó barn-
ungt — drengur — Sverrir að
nafni. Á lífi eru: Gerður gagn-
fræðaskólakennari, Ásgeir stud.
mag. og Helgi loftskeytamaður.
Magnús átti eina dóttur, Maríu
að nafni, áður en hann kvæntist,
sem er yfirhjúkrunarkona á
sjúkrahúsi í Lundúnum.
Magnús Stormur hetfur ekki
látið mikið yfir ljóðasmíði sinni,
en grunur minn er sá að í hon-
um liggi æð þeirrar tegundar.
Eitt er víst að vísu hetfur hann
ort til konu sinnar, sem túlkar
vel hug hans og tilfinningar til
hennar og persónunni lýsir hann
í ótrúlega tfáum orðum:
Skapið heitt og skörungslund
skartar lokkum svörtum.
Stór í verkum, stjórnsöm mund,
stolt í augum björtum.
Að loknu lagaprófi fór Magnús
utan. Háskólinn veitti honum
styrk til þeirrar ferðar — og tal-
ar það sínu málL Hann dvaldist
úti um eins árs skeið, m.a. í
Þýzkalandi, Noregi, Svíþjóð og
Danmörku.
Þegar heim kom fór Magnús
lítt í lögfræðistörfin, því fljótt
barst það um Reykjavík, að þessi
fákur tungunnar væri heim kom
inn, endia buðust honum ótal
störif á þeim vettvangi er varð
til þess að hann varð ritstjóri
Varðar rúmlega eitt ár. Ekki
líkaði honum í öllu vel vistin
þar, enda þannig gerður, að hann
á erfitt að vera of háður öðrum
með pennann, hvað þá pójiíísku
valdi. Magnús er að eðlisfari frá-
hverfur refskák þeirri, sem otft
á tíðum fylgir stjórnmálunum.
Hann baus fremur frjálsræði
það, er hann stóð á hlaðinu á
Ægissíðu, og horfði ðhindrað á
V atnsdalsfjöllin.
Magnús stofnaði sjiáltfur tíma-
ritið Storm, sem margir munu
kannast við. Enda hefur hann
síðan verið kallaður Magnús
Stormur. Magnús varð að sjálf-
sögðu mjög þekktur fyrir rit
þetta og það var vorið 1926 að
ég faeyrði Magnúsar Storms
fyrist getið á þann veg að eftir
það leið hann mér ekki úr minni.
Það var verið að lesa upp úr
bókakveri einhverju eða blaði
um Jónas Jónsson, sem væri ó-
heyrilegur ræðumiaður, er talaði
lengi með drafandi málrómi, er
stafaði atf máttlausum andlits-
vöðvum. Fólk tók að hlæja. Ég
sem var 10 ára vissi vel hvaða
Jónas þetta var og spurði sitúlku,
sem næst mér var: „Hver skritfar
þetta um Jónas?“ „Magnús Magn
ússon Stormur", svaraði hún.
„Ha. Stormur?“, endurtók ég.
„Já, hann gefur út tímaritf sem
heitir Stormur“. Ekki varð sam-
tal okkar lengra. Hláturinn dvín*
aðL er upplesarinn hætti. En þá
sagði einn úr hópi fullorðinna:
„Já, Magnús er feikilega leikinn
með pennann.
„Ég gekk úr baðstofunni fram
göngin, fram á falað. Á þeirri leið
hugsaði ég: Jæja, það skrifa
fleiri vel, en Arnór Sigurjóns-
son og Jónas Jónsson, en þeir
voru mjög á vörum manna um
þessar mundir. En þessi Magnús
Stormur kom svo snöggt í vitund
mína, líkast því, þegar skúr kem-
ur úr heiðskíru lofti. Og eftir það
átti hann þar rúm, þó með
nofckrum öðrurn hætti væri en
þeir, sem áttu faug okkar á þeim
árum, í nágrenni og æskustöð-
um Þorgils Gjallanda og Jóhanns
Sigurjónssonar. En diaginn sem
- LEIKDÓMUR
Framhald atf bls. 5.
sínum hætti per.lur. Blaða-
mannasöngvarnir eru nýtízku-
legri og óneitanlega hressilegir,
en misstu að nókkru marks
ivegna þess að textax fóru meira
og minna forgörðum, og hlýtur
það að vera gagnstætt fyrirætl-
un höfundanna. Ég er ekki viss
um að hin markvissa áfaerzlu-
brenglun textans, sem þessi
tónlist útheimtir, þjóni tilgangi
verksins, þó tónlistin sjálf sé
skemmtileg.
Loks ber að nefna þátt leik-
stjórans, Benedikts Árnasonar,
sem að mínu viti vann eftir-
minnilegt afrek við erfiðar að-
stæður. Hann hefur gefið hinu
sundurleita efni samfelldan blæ,
gætt sýninguna ferskleik og
fagmannlegum svip. Sennilega
er það ekki hans sök, að verkið
var ekki fulíæft, þannig að vart
varð nokkurs taugaóstyrks eða
öryggisleysis hjá leikendum, og
talsvert skorti á æskilega ná-
kvæmni og snurðulausan gang
sýningarinnar. Þetta kom þó
ekki verulega að sök á frumsýn-
inigunni, því hún náði greinilega
tökum á leikhúsgestum.
Frumleg leiktjöld Gunnars
Bjarnasonar voru veigamikill
þáttur í heildaráhrifum sýning-
arinnar og búningar hans voru
margir skemmtilegir og allir
vel við hæfi. Leifur Þórarinsson
stjórnaði hljómsveitinni rögg-
samlega, en með köflum yfir-
gnæfði hún leikarana, og var
það til lýta.
í „Hornakóralnum" kemúr
„Gott land" eftir Pearl S. Buck
barst ofckur í hendur í þýðinigu
Magnúsar Storms var engiin
hætta á að nafn þýðanda fremur
en höfundiar mundi afmást úr
hjarta og hug.
Þjóð vor getur verið þakklát
Magnúsi Magnússyni tfyrir mörg
fleiri verk, því bækurnar, sem
hann hetfur snúið á islenzka
tumgu, eru að minnsta bosti
tuttugu og tvær með þeirri, sem
áður er greint frá. Og tel ég þær
hér ásamt höfundum þeirra:
H. Tfaomas:
Gasson:
L. Wermer Gren:
Joseph Gollamb:
H. W. Schumaoiher:
L. Bnomfield:
Gogol:
W. S. Reymont:
AJexej Tolstoj:
Stefan Zweig:
Octave Aúbny:
J. E. Neale:
R. Graves:
A. J. Cronin:
Auk þessa er Magnús að þýða
„Sögu Forsytanna" eftir John
Galswortíh, sem verður í þrernur
bindum og Menningarsjóður
mun getfa útf nú á næstunnL
Það mun margur fagna út-
komu þessa miikla verks, sem er
talið eitt atf snilldarverkum
heimsbókmenntanna. Atf öllum
þeim þýddiu verfcum, sem hér
haifa verið talin er alveg ótrú-
legt hve miklu Magnús hefur
komlð í verk. Ég (hygg að mikil-
virkni hans á ritvellinum í allri
hans sitílreisn sé nánast eins-
dæmL
Auk þýðinganna Iggja eftir
hann þrjár bækur frumsamdar:
Palladómar I—H„ Setið hef ég
að sumiblL og _sú þriðja, sem áð-
ur er getið: Ég minnist þeirra.
Einnig faetf ég grun um, að hann
eiigi eitthvað í skrifborðsskúff-
unni. Og nú í dag, þegar bónda-
sonurinn frá Ægissiíðu er 75 ára
má þjóðin vera stolt af að hatfa
fóstrað slíkan stílsmið, sem fært
hefur henni á borðið jafn mikið
af gullkornum heimsbókmennt-
anna, sem raun er á. Þess vegna
mun margur. furða sig á þvi, að
þeir fulltrúar þjóðar vorrar, sem
um listir og bókmenntir fjalla,
Sfculi ekki fyrir löngu vera búnir
að veita Magnús Magnússyni sér
stök heiðursverðlaun fyrir hans
bókmenntalega afrek. Því þarna
er maður á ferð, sem er fyrir
ofan allt það, sem kallast meðal-
mennska. Hann er þeim hætfi-
leika gæddur, sem listamanni i
meðferð frásagnar og stíls, er
einum ætlandi. Það er smekkvísi
hans og orðaforði, samfara litf-
andi tilfinningu til móðurmáls-
ins, sem gert faefur hann slikan.
Hann segir m.a. í Palladómum
um Magnús Torfason og ræðu-
mennsku hans á Alþingi:
„í augum íslendinga minnrr
hann einna mest á norðangarra-
veður í uppsiglingu, þegar ófrýn
ir skýjabakkar, hryssingslegir,
Frægar konur.
Stjórnmálaretfj ar.
Ég skírskota til allra.
Sootland Yard.
Lady Hamilton.
Auðlegð og bonur.
Dauðar siilir.
Bændurnir.
Pétur mikli I—II.
María Antoenefta.
María Stuiart.
Lögreglustjóri Napóleons.
Enkalítf Napóleons.
Eugenía keisaradrottning.
Elíisabet Englandsdrottning
Ég, GlaexUuis.
Fórn snillingsin®.
hélugráir og kuldalega glottandi
hreykja sér upp niður við sjón-
deildarfaringinn í norðrinu, en
efra grysjar í grænkalda ömur-
lega heiðríkjuna.
En þegar sá veðrafaamur er á
honum, eru skýin ótfrjó nærri
því eins og óbyrj.ur. — Hagl-
korn eitt og eitt á stangli slitnar
frá móðurkvikunni og þeytast
með heljarafli niður á jörðina,
hörð viðkomu, lffvana og hrotta-
leg. — Ræður Magnúsar minna
ósjálfrátt á þettfa veðráttufar".
Svona skrifar Magnús Magnús-
son um ræðumennsku naína síns.
En einmitt þarna kemur fram
hin mikla orðgnótt, sem Magnús
Stormur er gæddur ásamt leik-
andi hagmælsiku.
Og nú á þessum tímamótum
þessa siltfurfaærða öldungs Síð-
unnar, finnst mér til hlýða, að
bókmenntafrömuðir í hópi valda
manna þjóðar vorrar, að þeir
minnsta kostfi kinki til hans kolli.
En hvort sem þeir gera það
eða ekki er það eitt víst, að 1
meðvitund hinnar bókþyrstu al-
þýðu lands vors, hefur Magnús
Magnússon sáð slíku fræi í akur
’hennar, að hann litfir meðan
tunga vor er töluð og íslenzk
hjörtu slá.
Gisli T. Guðm.
Magnús verður ekki heima I
dag.
fram fjöldi leikenda, og eru
sumir í fleiri en einu gervi.
Verkið býður ekki upp á neina
eiginlega persónutúlkun — hér
eru það bara týpur og tákn sem
máli skipta. Móðirin er kannski
næst því að fá einhverja ein-
staklingsmynd, og lék Þóra
Friðriksdóttir hana kankvís-
lega og af sérkennilegri hlýju
sem gerði persónuna hugstæða:
skopfærslan var örugg og innan
réttra takmarka. Erlingur Gísla-
son lék Loft af miklum alvöru-
þunga og var helzti natúralísk-
ur. Stílfærsla hefði gert Loft
litríkari og sérkennilegri. Sig-
ríður Þorvaldsdóttir lék Dísu á
hugþekkan og nærfærinn h’átt,
ekki sízt í Ófelíu-atriðinu undir
'lokin, en söngvarnir áttu illa
við rödd hennar, og fæ ég ekki
faetur séð en hægt hefði verið
að ráða bót á því með annarri
raddsetningu.
Róbert Arntfinnsson gerði
Kölska svo mannlegan að unun
var að, dró upp verulega hug-
tæka persónu, en kannski hefði
Djöfsi átt að vera ógnvænlegri
frá hendi höfundar til að undir-
strika kaldhæðnina í hinum
góðu viðtökum sem hann hlýtur
á fslandi. Meðferð Róberts á
sönglögunum var skínandi, ekki
sízt á Noktúrnunni sam var
einn af hápunktum sýningar-
innar.
Af öðrum leikendum, sem
ástæða er til að geta sérstak-
lega, má nefna Flosa Ólafsson
í hlutverkum Ha og Bjarnanna
þriggja, Bríeti Héðinsdóttur í
hlutverki Jóhönnu af Akranesi,
Lárus Ingólfsson 1 hlutverki
sjeiksins af Kúfaeit, og Ævar R.
Kvaran í hlutverki einsöngvar-
ans á þjóðhátíðinni, sem var
grát'hlægileg skopstæling.
En þessi sýning var fyrst og
fremst hópsýning þar sem allir
lögðu sitt af mörkum til að
skapa nýstárlegt verk, sem á
erindi við alla leiklistarunnend-
ur, þrátt fyrir annmarkana sem
drepið hefur verið á. Ég spái
því að „Hornakórallinn" verði
upphaf nýrrar grósku í íslenzkri
leiklist, þ.e.a.s. ef leikhúsin
þek'kja sinn vitjunartíma og eru
ótfeimin við að taka til meðferð-
ar verkefni sem fjalla um sam-
tíðina á frjálslegan og ferskan
hátt með þeim meðulum sem til
eru. Notkun örstuttrar kvik-
myndar, sem Þrándur Thorodd-
sen tók, í þessari sýningu var
t.d. fróðleg nýbreytni sem hafði
tilætluð áhritf. Við þurfum að
fá meira af svona tilraunum upp
á fjalirnar.
Sigurður A. Magnússon.